Ахтарфизик: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
No edit summary |
хNo edit summary |
||
Сатри 1:
[[File:Radiotelescope RTF32 Zelenchuk.jpg|thumb|352x352px|Радиотелескопи RTF32 ]]
'''
Астрофизикаи амалӣ бо бунёди усулҳои таҳқиқи ҷирмҳои осмонию муҳити байниситорагӣ ва сохтани асбобу афзори мушоҳида машғул аст. Астрофизикаи назариявӣ ба усулҳои физикаи назариявӣ такя карда, маълумоти астрофизикаи мушоҳидавиро ҷамъбаст мекунад. Астрофизикаро вобаста ба объекти таҳқиқот ба физикаи Офтоб, физикаи ситораҳо, физикаи зузанабу шиҳобҳо, физикаи ашёи берунигалактикӣ ҷудо мекунанд. Вобаста ба усулҳои хоссаи таҳқиқ астрофизикаи амалӣ ба астроаккосӣ (гирифтани сурати ашёи осмонӣ), астрофотометрия (омӯзиш ва санҷиши дурахши ҷирмҳои осмонӣ), [[астроспектроскопия]] (омӯзиши спектрии ҷисмҳои осмонӣ ва муайян кардани ҳаракат, чархиш, таркиби кимиёвӣ ва ҳарорати онҳо) ва [[радиоастрономия]] (омӯзиши радиотобишҳои ситораҳову фазои байниситорагӣ бо ёрии радиотелескопҳо ва таҳқиқи сатҳи ҷирмҳои осмонии наздиктарин бо ёрии радиолокаторҳо) ҷудо мешавад. Астроаккосӣ ба гирифтани акси объектҳои осмонӣ, астрофотометрия ба омӯзишу андозагирӣ кардани дурахши ҷирмҳои осмонӣ (зоҳирӣ, фотографӣ ва фотоэлектрикӣ), астроспектроскопия ба омӯзиши тайфии ҷирмҳои осмонӣ ва аз рӯйи он муайян кардани ҳаракат, гардиш, таркиби кимиёӣ ва ҳарорати онҳо, радиоастрономия ба омӯзиши радиоафканишоти ситораҳо ва фазои байниситорагӣ (бо ёрии радиотелескопҳо) ва таҳқиқи сатҳи ҷисмҳои осмонии наздиктарин (бо ёрии радиолокаторҳо) машғуланд. Астрофизикаи назариявӣ назарияи сохти дохилии ситораҳо, физикаи атмосфераи ситораҳо, туманоти газӣ ва фазои байниситорагӣ, назарияи таҳаввулоти ҷирмҳои осмонӣ ва умуман пайдоиши унсурҳои кимиёвиро дар бар мегирад. Фасли дигари астрофизикаи назариявӣ астрофизикаи ядроӣ аст, ки вазифаҳои асосии он аз омӯзиши сохти дохилии ситораҳо, бо усулҳои физикаи назариявӣ шарҳ додани лағзиши сурх дар спектри ҷирмҳои дуртарини кайҳонӣ, мувозанати энергетикии ситораҳову квазарҳо (манбаъҳои пуриқтидори радиотобишҳо), сохтори спектрии тобиши кайҳонӣ, инкишофи назарияи таҳаввул ва ташаккули ҷирмҳои кайҳонӣ иборат аст.
Пажӯҳиши мунаҷҷимони асрҳои 10–15-и Шарқ асосан ба астрометрия бахшида шудаанд, аммо дар мушоҳидаҳои баъзеи онҳо унсурҳои астрофизика низ вуҷуд дошт. Масалан, [[Ибни Рушд]] (1126–1198) доғҳои Офтобро омӯхтааст, Алои Бухороӣ 23 июли 1264 дар расадхонаи Мароға зузанаберо мушоҳида кард, ки дар осмони Осиёи Марказӣ 85 рӯз намоён буд. [[Абдурраҳмони Суфӣ]] ҳанӯз соли 964 дар меҳҳои Андромеда галактикаи спиралшаклеро мушоҳида карда, онро «абри хурд» номида буд.<br />
Доираи таҳқиқоти астрофизика баъд аз ихтирои телескоп (Г. Галилей, 1609) ва такмили асбобу афзори ахтаршиносӣ васеъ гардид. Галилей тағйироти авзои Зуҳра (1611), М. В. Ломоносов атмосфераи [[Зуҳра]] (1761) ва И. Фраунҳофер спектри Офтобро (1814) кашф карданд. Аввали асри 19 телескоп бо спектрограф ҷиҳозонида шуд, ки ин сабти спектри ситораҳо ва дигарон ҷирмҳои осмониро имконпазир гардонд. Таҳқиқоти А. А. Белополский (Россия), Г. Фогел (Олмон), У. Кэмпбелл ва Э. Пикеринг (ИМА) ва дигарон дар боби таснифи спектрии ҷирмҳои осмонӣ ҳамаи соҳаҳои астрофизикаро пеш бурд. Ибтидои асри 20 бо кӯшиши М. Саҳа (Ҳиндустон) назарияи иониши атмосфераи ситораҳо, бо кӯшиши К. Шварсшилд (Олмон) ва А. Эддингтон ([[Англия]]) асоси назариявии астрофизика ба вуҷуд оварда шуд. Пажӯҳишҳои Э. Ҳаббл, В. Бааде (ИМА), В. А. Амбарсумян (Арманистон), Б. А. Воронсов-Веляминов ([[Русия]]) ва дигарон пайдоиш, тағйирот ва гуногунии галактикаҳову меҳҳоро то дараҷае равшан сохт.
Астрофизикаи муосир дар ҳамбастагӣ бо таҳқиқоти фазои кайҳон тараққӣ мекунад. Парвози радифҳои маснӯъ, силсилаи киштиҳои кайҳонӣ ва дигарон дастгоҳҳои кайҳонӣ дар таҳқиқи табиати физикавии Моҳу сайёраҳо, минтақаҳои радиатсионии Замин, шуоъҳои кайҳонию плазмаи байнисайёравӣ нақши муҳим гузоштанд. Ба воситаи дастгоҳҳои худкори байнисайёравии шӯравии «Зонд» ва «Луна», дастгоҳи амрикоии «Сервейер» ва киштиҳои идорашавандаи «Аполлон» дар бораи сохт, таркиб ва хосиятҳои физикии Моҳ маълумоти зиёд ба даст омад. Бунёди истгоҳҳои мадории «Салют» (ИҶШС), «Скайлеб» ([[ИМА]]), силсилаи киштиҳои кайҳонии «Союз–Аполлон», [[Истгоҳи байналмилалии кайҳонӣ]] барои мушоҳида ва омӯхтани таркиби ҷирмҳои осмонӣ, пеш аз ҳама, сайёраҳои Манзумаи Офтоб имконоти бузург фароҳам овард.
Дар [[Расадхонаи Ҳисор|расадхонаҳои Ҳисор]] ва Санглохи ҶТ соҳаҳои гуногуни астрофизика таҳқиқ мешаванд. Ахтаршиносони [[Тоҷикистон]] ба инкишофи астрофизикаи муосир, махсусан дар таҳқиқи зузанабҳо, шиҳобҳо, астероидҳо ва ситораҳои тағйирёбанда ҳиссаи арзанда доранд. Чунончи А. В. Соловёв (1952) дар [[бурҷи Ақраб]] ва В. Сотиволдиев (1962) дар бурҷи [[Дубби Асғар]] ситораҳои нав, А. М. Бахарев (1955) ва Герасименко зузанаби нав кашф карданд. Ба шарафи олимони тоҷик ва ҶТ чанд астероид номгузорӣ шудаанд. Таҳқиқоти ахтаршиносони Тоҷикистон ба омӯзиши зузанабҳову шиҳобҳо, спектри ҷирмҳои осмонӣ, таъсири сели корпускулии [[Офтоб]] ба зузанабҳо, мушоҳидаи ситораҳои тағйирёбанда, даварони атмосфераи Замин ва ғайра равона шудааст.
== Манбаъ ==
[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|Энсиклопедияи миллии тоҷик, ҷилди 2]] / А. Раҳмонов.
| |||