Колбадшиносӣ: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Сатри 1:
[[File:Lateral head anatomy detail.jpg|thumb|Намунаи расми анатомӣ]]
Анатомия (аз юн. anatome – чок кардан), илмест дар бораи шакл ва сохти узвҳои алоҳида, система ва организми том; як қисмати морфология (ниг. Морфологияи ҳайвонот, Морфологияи рустанӣ). А. ба А.-и ҳайвонот ва А.-и рустанӣ ҷудо мешавад. Бис-ёр вақт А. гуфта, А.-и одамро дар назар доранд. А.-и одам аз ҷумлаи фанҳои асосии тибби назарӣ ва амалист. Маълумоти нахустин роҷеъ ба А.-и одам дар асарҳои олимони қадим Арасту, Буқрот, Закариёи Розӣ, Абуалии Сино, Ибни Рушд ва дигарон мавҷуданд. Равнақи А. дар Шарқ бештар ба фаъолияти эҷодии Абуалии Сино вобаста аст. Асарҳои безаволи ӯ оид ба А.-и одам солҳои зиёд сарчашмаи асосии маълумоти ин соҳа буданд. Дар «Қонуни тиб»-и Шайхурраис дар робита ба А.-и одам мавзӯъҳои ҷолиб ҷой дода шудаанд. Омӯзиши А.-и организми одам аз тавсифи муттасилу дақиқи намуди берунӣ ва сохти дарунии узвҳо дар ҳолати мӯътадилӣ иборат аст. Барои осон гардондани омӯзиши сохти бадан узвҳоро мувофиқи сохт, амал ва инкишоф муттаҳид намуда, дар бораи онҳо маълумот медиҳанд (А.-и таснифӣ). А. ба чунин фаслҳо тақсим мешавад: остеология – таълимот оид ба устухонҳо; артросиндесмология – таълимот оид ба банди устухонҳо (аз он ҷумла оид ба буғумҳо ва пайвандҳо); миология – таълимот оид ба мушакҳо; спланхнология – таълимот оид ба узвҳои дарун (нафаскашӣ, ҳозима, ихроҷ, таносул); ангиология – таълимот оид ба системаи рагҳои хун ва лимфа; нев-рология – таълимот оид ба системаи асабҳои марказӣ ва канорӣ; эндокринология – таълимот оид ба ғадудҳои тарашшӯҳи дохилӣ; эстезиология – таълимот оид ба узвҳои эҳсос. Он боби А.-ро, ки тағйироти шакл ва сохти узвҳоро роҷеъ ба ҳар гуна давраҳои ҳаёти одам меомӯзад, А.-и синну сол меноманд (ба ин фасл А.-и кӯдак ҳам дохил мешавад). А.-и пластикӣ (тармимӣ) таълимот оид ба сохти берунии бадан ва таносубҳои он буда, аҳамияти калони амалӣ дорад. Донистани ин фасли А. на фақат ба рассомон ва ҳайкалтарошон, балки ба ихтироъкорони либосу пойафзор низ лозим аст. Инчунин А.- и топогрофӣ (таълимот оид ба ҷойгирии узвҳо, бофтаҳо, рагҳо ва асабҳо дар ин ё он қисми бадан) барои тибби амалӣ, хусусан барои ҷарроҳӣ аҳамияти калон дорад. Омӯхтани сохт ва шакли организм вобаста ба кори системаю узвҳои алоҳида вазифаи А.-и функсионалӣ аст. Таълимот роҷеъ ба сохти хурдтарини узвҳою бофтаҳоро гистология меноманд. Анатомияи эътилолӣ (таълимот оид ба шакл ва сохти узвҳою бофтаҳои иллатнок) аз А. чун илми мустақил ҷудо шудааст. А. усулҳои гуногуни тадқиқот (аз ташреҳи муқаррарӣ бо ёрии нештар ё пинсет то методи микроскопияи электронӣ, рентгенография ва ғ.)-ро истифода мебарад.▼
'''Анато́мия''' (аз {{lang-el|[[ана-|ἀνα-]]}} «аз сар; аз боло» + {{lang-el2|τέμνω}} «мебурам, чок мекунам») — илмест дар бораи шакл ва сохти узвҳои алоҳида, система ва [[организм]]и том; як қисмати [[Морфология (биология)|морфология]].
== Анатомияи одам ==
Анатомия ба анатомияи ҳайвонот ва анатомияи рустанӣ ҷудо мешавад. Бисёр вақт анатомия гуфта, анатомияи одамро дар назар доранд. Анатомияи одам аз ҷумлаи фанҳои асосии тибби назарӣ ва амалист.
=== Таърих ===
Маълумоти нахустин роҷеъ ба анатомияи одам дар асарҳои олимони қадим [[Арасту]], [[Буқрот]], [[Закариёи Розӣ]], [[Абуалии Сино]], [[Ибни Рушд]] ва дигарон мавҷуданд. Равнақи натомия дар Шарқ бештар ба фаъолияти эҷодии Абуалии Сино вобаста аст. Асарҳои безаволи ӯ оид ба анатомияи одам солҳои зиёд сарчашмаи асосии маълумоти ин соҳа буданд. Дар «Қонуни тиб»-и Шайхурраис дар робита ба анатомияи одам мавзӯъҳои ҷолиб ҷой дода шудаанд.
=== Омӯзиш ===
Омӯзиши анатомияи организми одам аз тавсифи муттасилу дақиқи намуди берунӣ ва сохти дарунии узвҳо дар ҳолати мӯътадилӣ иборат аст. Барои осон гардондани омӯзиши сохти бадан узвҳоро мувофиқи сохт, амал ва инкишоф муттаҳид намуда, дар бораи онҳо маълумот медиҳанд (анатомияи таснифӣ).
=== Фаслҳои анатомия ===
Анатомия ба чунин фаслҳо тақсим мешавад:
* остеология — таълимот оид ба устухонҳо;
* артросиндесмология — таълимот оид ба банди устухонҳо (аз он ҷумла оид ба буғумҳо ва пайвандҳо);
* миология — таълимот оид ба мушакҳо;
▲
Дар Тоҷикистон
== Анатомияи муқоисавии ҳайвонот ==
Анатомияи муқоисавии ҳайвонот, як фасли морфологияи ҳайвонот. Анатомияи муқоисавии ҳайвонот сохти бадан, узвҳо, шабоҳати морфологӣ ва пайдоиши ҳайвонотро омӯхта, вобаста ба вазифаашон сохти узвҳоро муқоиса мекунад, тарзи ба шароити сукунат мутобиқ шудан, пайдоиш ва таҳаввулоти онҳоро ошкор месозад. Анатомияи муқоисавии ҳайвонот ба узвшиносӣ, архитектоника ва морфологияи таҳаввулотӣ ҷудо мешавад.
Асосгузори анатомияи муқоисавии ҳайвонот Арасту мебошад. Доир ба анатомияи муқоисавии ҳайвонот то асри 18 фақат баъзе тадқиқот гузаронда шуда буданд (олимони италиявӣ Леонардо да Винчи, Ф. Реди, табиатшиносони франсавӣ Л. Добантон, П. Белон ва дигарон). Дар асри 19 зоологи франсавӣ Ж. Кюве сохти баъзе ҳайвонотро муфассал омӯхта, натиҷаҳои оид ба сохти ҳайвоноти ҳозира ва ниҳоят қадим ба даст омадаро дар «Лексияҳо оид ба анатомияи муқоисавӣ» (ҷ. 1-5; 1800—1805) ном асараш ҷамъбаст кард. Дар инкишофи анатомияи муқоисавии ҳайвонот олими дигари франсавӣ Э. Жоффруа Сент-Илер низ саҳми назаррас гузоштааст. Ӯ оид ба ягона будани сохти ҳайвонот, ки зери таъсири муҳит тағйир ёфтааст, фикр ронда, таълимоти гомология (монандӣ)-и узвҳоро ба вуҷуд овард. Дар инкишофи минбаъдаи Аанатомияи муқоисавии ҳайвонот биологҳои франсавӣ П. Латрейл, М. Савини, А. Милн-Эдвардс, олимони немис И. Мюллер, И. Миккел, К. Карус, олими англис Р. Оуэн, биологҳои рус А. О. Ковалевский, И. И. Мечников, В. В. Заленский, К. Н. Давидов ва дигарон ҳиссаи калон гузоштанд. Шарҳи таърихӣ ё қиёсӣ-анатомии ташаккули ҷонварон, ошкор кардани пайдоиш ва роҳҳои таҳаввулоти гурӯҳҳои ҳайвонот, тартиб додани таснифоти табиии олами ҳайвонот ва муқаррар кардани қонуниятҳои морфологии таҳаввулот масъалаҳои асосии омӯзиши анатомияи муқоисавии ҳайвонот мебошанд. Анатомияи муқоисавии ҳайвонот аз комёбиҳои анатомия, эмбриология ва палеонтология фаровон истифода мебарад. Хусусан байни анатомияи муқоисавии ҳайвонот, филогения ва систематикаи ҳайвонот робитаи ногусустанӣ вуҷуд дорад; бисёр масъалаҳои онҳо умумист.
Оид ба анатомияи муқоисавии ҳайвонот дар Институти чорводории АИКТ, кафедраи чорводории ДАТ ва кафедраҳои зоологияи ДМТ ва ДДОТ пажӯҳишҳо анҷом медиҳанд.
Line 15 ⟶ 31:
Ҳуҷайраи рустанӣ аз лифофа, протопласт (ситоплазма, ядро, пластидҳо, митохондрияҳо) ва маҳсули фаъолияти он (моддаҳои захиравӣ, қатрон, равғанҳои эфирӣ ва ғ.) иборат аст. Мавзӯи асосии омӯзиши анатомияи рустанӣ узвҳои нашви (поя, реша ва шоху барг)-и дарахтон (аз ҷумла дарахтони мева ва ток) ва гулу меваи онҳо мебошад.
анатомияи рустанӣ ба морфология, физиология ва эмбриологияи рустанӣ сахт марбут буда, аз фаслҳои анатомияи физиологӣ, экологӣ, патологӣ ва муқоисавии рустанӣ иборат аст. Анатомияи физиологии рустанӣ алоқаи байни сохт ва ҷараёнҳои дар онҳо рухдиҳанда, анатомияи экологии рустанӣ ба сохти рустанӣ таъсир кардани шароити муҳит ва инкишоф, анатомияи патологии рустанӣ ба сохти рустанӣ таъсир кардани унсурҳои касалиовари биологӣ, химиявӣ ва физикӣ, анатомияи муқоисавии рустанӣ намуд, авлод, оила ва ғ-ро ба тарзи қиёс тадқиқ мекунад. Анатомияи таҷрибавии рустанӣ асосан ба таҷрибаҳои агротехникӣ вобастагӣ дорад. Усули асосии омӯзиши сохти дарунии рустанӣ тайёр намудан ва бо микроскоп дидани қабати тунук буридаи узви рустанӣ мебошад. Усулҳои дигари тадқиқот низ вуҷуд доранд (мас., люминессентӣ, поляризатсионӣ, электронӣ, гистохимиявӣ, таҳлили ренгеноструктуравӣ ва ғ.). Тадқиқоти анатомӣ имконият фароҳам меоваранд, ки бисёр сифатҳои пурқимати дарахтони мева ошкор гарданд, масъалаи механизатсияи боғу токзор ва ниҳолхонаҳо роҳи ҳалли худро ёбад (мас., пайвандкунии мошинӣ, бо мошин буридани току навдаи дарахтон, бо комбайн ғундоштани ҳосил ва ғ.), усулҳои ташхиси сармобардорӣ, устуворӣ ба зараррасону касалиҳо дарёфт шаванд. Оид ба хусусиятҳои сохти анатомии дарахтони мева ниг. Хӯша, Реша, Барг, Пайванд, Тухм, Поя, Гул, Мева.
== Ҳамчунин нигаред ==
* [[Морфологияи ҳайвонот]]
* [[Морфологияи рустанӣ]]
== Эзоҳ ==
Line 22 ⟶ 44:
== Адабиёт ==
* Колесник Л. В., Виноградарство, Кишинёв, 1968;
* Никитин A.
* Энциклопедия виноградарства, т. 1, Кишинёв, 1986;
* Бавтуто Г. А., Ерей Л. М., Практикум по анатомии и морфологии растений, Минск, 2002;
| |||