Вилояти Мухтори Қарабоғи Кӯҳӣ

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ, Вилояти Автономии Кӯҳистони Қарабоғ, Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ, Вилояти Автономии Қарабоғи Кӯҳӣ (ВМКҚ/ВМКҚ/ВАҚК/ВАКҚ) (озарбойҷонӣ: Дағлыг Гарабағ Мухтар Вилајәти арманӣ. Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ) — як вилояти мухтор, ки дар солҳои 19231991 ҳамчун як қисми ҶШС Озарбойҷон вуҷуд дошт, ки сокинони зиёдаш арманиҳо буданд.

Вилояти Мухтори Қарабоғи Кӯҳӣ
укр. Нагірно-Карабаська автономна область
укр. Автономна область Нагірного Карабаху
озарбойҷонӣ: Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti
озарбойҷонӣ: Muxtar Dağlıq Qarabağ Vilayəti
Кишвар  [[|]]
Маркази маъмурӣ Степанакерт
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис 7 июл 1923
Таърихи пошхӯрӣ 26 ноябр 1991
Масоҳат
  • 4 388 км²
Аҳолӣ
Аҳолӣ
Вилояти Мухтори Қарабоғи Кӯҳӣ дар харита

Таърих вироиш

Дар солҳои 1918 — 1920 ин минтақа байни Арманистон ва Озарбойҷон дар зери баҳс қарор гирифт; пас аз Шӯравигардонии Арманистон ва Озарбойҷон, бо қарори Бюрои Кумитаи Марказии РКП (б)-и Қафқоз аз 4 июли соли 1921, қарор қабул карда шуд, ки Қарабоғи Кӯҳӣ ба Арманистон дода шавад, аммо қарори ниҳоӣ дар ихтиёри Кумитаи ҲК(б)Р боқӣ монд ва қарори нави 5 июл дар асоси зарурати сулҳи миллии байни мусалмонон ва арманиҳо ва робитаҳои иқтисодии Қарабоғи Боло ва Поён, робитаҳои доимии он бо Озарбойҷон, Қарабоғи Кӯҳӣ ҳамчун ҷузъи РСС Озарбойҷон бо фароҳам овардани мухторияти васеи минтақавӣ бо маркази маъмурии шаҳри Шуша боқӣ монд [2].

7 июли 1923 аз қисми Қарабоғи Кӯҳӣ Вилояти Қарабоғи Кӯҳӣ Автономӣ (ВҚКА) ташкил ёфт, ки марказаш дар деҳаи Ханкенди (баъдтар Степанакерт номгузорӣ карда шуд) шуд[3]. Ҳангоми ташаккулёбӣ майдони он 4 161 км² буд. Мувофиқи барӯйхатгирии соли 1926, аҳолии ин минтақа 125,2 ҳазор нафарро ташкил медод, ки дар байни онҳо арманиҳо 89,2% -ро ташкил медоданд [4] (мувофиқи маълумотҳои дигар – 94%). Аммо, то соли 1989 ҳиссаи арманиҳо то 76,9% аҳолии вилояти мухтор коҳиш ёфт.

Дар айни замон, ноҳияҳои Хонлар, Дашкесан, Шоҳумян, ки шумораи зиёди аҳолии арманиро ташкил медоданд, инчунин ноҳияҳои Кедабек ва Шамхор бо ақаллияти қавии арманиҳо ба автономия дохил карда нашуданд.

Соли 1936, пас аз қабули конститутсияи нави иттифоқӣ, он ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ (ВМКҚ) табдили ном кард.

18 июли соли 1988, Президиуми Шӯрои Олии СССР муроҷиати Шӯрои минтақавии ВМҚК-ро ба Шӯроҳои олии Озарбойҷон ва Арманистон дар бораи ҷудо шудан аз Озарбойҷон ва ҳамроҳ шудан ба Арманистонро аз назар гузаронд. Дар он шӯрои олии Арманистон розигиро дар баробари гузариши ВМҚК ба ҳайати Арманистон изҳор кард, дар ҳоле ки ҳамин қарорро Озарбойҷон аз қабулаш норозиги баён кард.

15 сентябри 1989 Шӯрои Олии ҶШС Озарбойҷон дар бораи барҳам додани Кумитаи маъмурияти махсуси Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ (ВМҚК) қарор қабул кард.

28 ноябри соли 1989 Шӯрои Олии СССР қарори Шӯрои Олии ҶШС Озарбойҷонро аз 15 сентябри соли 1989 тасдиқ кард.

30 августи 1991 Шӯрои Олии ҶШС Озарбойҷон истиқлоли Озарбойҷонро эълон кард. Ҷумҳурии Озарбойҷон (ҶШС Озарбойҷон) расман то пошхӯрии 26 декабри соли 1991 як қисми ИҶШС боқӣ монд, зеро тартиби пешбининамудаи Қонуни ИҶШС "Дар бораи тартиби ҳалли масъалаҳои марбут ба ҷудоии ҷумҳурии иттифоқӣ" аз 3 апрели соли 1990 ба он ҳаққи ҷудошавиро надода буд [5]...

2 сентябри соли 1991, дар ҷаласаи якҷояи Шӯроҳои вакилони халқи вилояти Қарабоғи Кӯҳӣ ва ноҳияи Шаумяни Озарбойҷон, таъсиси Ҷумҳурии Қарабоғи Кӯҳӣ эълон карда шуд, ки дар ҳоли ҳозир ягон давлати узви СММ онро эътироф накардааст.

26 ноябри соли 1991 Шӯрои Олии Озарбойҷон қарор дар бораи барҳам додани ВМҚК қарор қабул кард [6]. сабабе, вақте ки Кумитаи назорати конститутсИттиҳодииШӯравӣ СССР ин қарорро ғайриконститутсионӣ эълон каМҚКрВ, НКАО расман то пошхӯрии СССР дар 26 декабри соли 1991 вуҷуд дошт [7].

Тақсимоти маъмурӣ вироиш

 
Марзҳои ВМҚК дар соли 1989

Ба Вилояти Автономӣ шомил буданд:

Ба ноҳияҳои вилояти мухтор дохил мешаванд:

  • шаҳри тобеи ноҳия Шуша – ба ноҳияи Шуша;
  • 7 шаҳраки:
  • 73 Совети қишлоқ.

Анклаваҳо ва эксклаваҳо вироиш

Сарҳадҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ аз лаҳзаи ташаккулёбӣ то охири солҳои 80-ум ба як қатор тағиротҳо дучор шуданд, ки натиҷаи онҳо, пайдоиши аз ҷумла эксклаваҳои дигар ноҳияҳои ҶШС Озарбойҷон дар қаламрави вилоят ва як қатор эксклавҳои худи вилояти мухтор дар худи ин ноҳияҳо буд.

Эксклаваҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ:

  • қитъаи замин дар наздикии харобаҳои Тезхараб (ноҳияи Гадрути ВМҚК) – дар ноҳияи Кубатлӣ
  • қитъаи замин (киштзор) дар ҷанубу ғарби Боғбонлара (ноҳияи Аскерани ВМҚК) – дар ноҳияи Ағдам
  • қитъаи замин дар ғарби Алиагала дар соҳили дарёи Хачинчай. Имрӯз, дар ин мавзеъ – дар ноҳияи Агдам, деҳаи армании Овташен (ноҳияи Аскерани ВМҚК) бунёд ёфтааст

Анклаваҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ:

  • Ағдабон, Чайковушан (ноҳияи Келҷабор) – дар ноҳияи Мардакерт вилояти NKAO
  • Алиҷон (ноҳияи Лачин) – дар ноҳияи Ҳадрути ВМҚК, як қисмати хурди сарҳад бо минтақаи Шушаи ВМҚК вуҷуд дошт
  • Мазра (ноҳияи Ҷебраил) – дар ноҳияи Ҳадрути ВМҚК
  • Девоналлар (қисми анклаваи ғарбӣ, ноҳияи Физулӣ) – дар ноҳияи Мартунӣ
  • Юхари Вейсалли (ноҳияи Физулӣ) - дар ноҳияи Ҳадрути ВМҚК
  • Қазоқлӣ ва ноҳияҳои ҳаммарзи он дар ҷануби дарёи Инҷачай (ноҳияи Мир-Башир) – дар ноҳияи Мардакерти ВМҚК.

Аҳолӣ вироиш

Динамикаи миқдор ва таркиби этникии аҳолии ВМҚК аз рӯи маълумоти барӯйхатгирии умумииттифоқии солҳои 1926-1989
Национальность 1926

наф.
% 1939

наф.
% 1959

наф.
% 1970

наф.
% 1979

наф.
% 1989

наф.
%
Ҳамагӣ 125159 100,00% 150837 100,00% 130406 100,00% 150313 100,00% 162181 100,00% 189085 100,00%
арманиҳо 111694 89,24% 132800 88,04% 110053 84,39% 121068 80,54% 123076 75,89% 145450 76,92%
озариҳо 12592 10,06% 14053 9,32% 17995 13,80% 27179 18,08% 37264 22,98% 40688 21,52%
русҳо 596 0,48% 3174 2,10% 1790 1,37% 1310 0,87% 1265 0,78% 1922 1,02%
украиниҳо 35 0,03% 436 0,29% 238 0,18% 193 0,13% 140 0,09% 416 0,22%
белорусҳо 12 0,01% 11 0,01% 32 0,02% 35 0,02% 37 0,02% 79 0,04%
юнониҳо 68 0,05% 74 0,05% 67 0,05% 33 0,02% 56 0,03% 72 0,04%
тоторҳо 6 0,00% 29 0,02% 36 0,03% 25 0,02% 41 0,03% 64 0,03%
гурҷиҳо 5 0,00% 25 0,02% 16 0,01% 22 0,01% 17 0,01% 57 0,03%
ғайра 151 0,12% 235 0,16% 179 0,14% 448 0,30% 285 0,18% 337 0,18%

Ҳамчунин нигаред вироиш

Эзоҳ вироиш

  1. 1.0 1.1 1.2 http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnkarabax.html
  2. Постановление Кавбюро от 4 июля 1921 года. ЦПА ИМЛ, ф. 85, оп. 18, д. 58, л. 17. Постановление от 5 июля: ЦПА ИМЛ, ф. 85, оп. 18, д. 58, л. 18.//Нагорный Карабах в 1918—1923 гг. Сборник документов и материалов. Издательство АН Армении. Ереван, 1991, стр 649—650.
  3. Декрет АзЦИКа Советов «Об образовании Автономной Области Нагорного Карабаха» 7 июля 1923 г. Источник: Собрание узаконений и распоряжений Рабоче-Крестьянского Правительства АССР за 1923 г. Баку. 1923. С. 384—385 [Опубликовано в газете «Бакинский рабочий», № 151 от 9 июля 1923 г.]
  4. Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР Демоскоп
  5. s:Постановление ВС Азербайджанской Республики от 30.08.1991 № 179-XII
  6. РОМАН Ъ-ГЛЕБОВ, ГЕОРГИЙ Ъ-ЛЕССКИС. Азербайджан — Армения: военные приготовления к переговорам(рус.)(пайванди дастнорас — таърих). Журнал «Коммерсантъ» (02.12.1991).
  7. Svante E. Cornell. The Nagorno-Karabakh Conflict. Report No 46, Department of East European Studies, Uppsala University, 1999. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 31 май 2011.
Хатои ёдкард: <ref> tag with name "атлас-1928" defined in <references> is not used in prior text.

Пайвандҳо вироиш