Галиле́о Галиле́й (итол. Galileo Galilei; 15 феврали 1564, Пиза — 8 январи 1642, Арчетри) — физикдон, механик, ахтаршинос, файласуф, ва риёзидони итолиёӣ, яке аз поягузорони таҳаввули илмӣ ва гузор ба даврони дониши навин.

Галилео Галилей
итол. Galileo Galilei
Таърихи таваллуд 15 феврал 1564[1][2]
Зодгоҳ
Таърихи даргузашт 8 январ 1642(1642-01-08)[3][4][5][…] (77 сол)
Маҳалли даргузашт
Кишвар
Фазои илмӣ ахтаршиносӣ, физик, механика, фалсафа ва риёзиёт
Ҷойҳои кор
Алма-матер
Роҳбари илмӣ Остилио Риччӣ[d][7]
Шогирдон Николо Арригйеттӣ[d] ва Giuseppe Biancani[d][8]
Ҷоизаҳо
Имзо Имзо
 Парвандаҳо дар Викианбор

Зиндагинома вироиш

Галилей 15 феврали 1564 дар шаҳри Пизаи Итолиё ба дунё омадааст. Падараш Винчензо Галилей аз мусиқидонони номдори Итолиё буд. Галилей дорои панҷ хоҳар ва бародари дигар буд.

Ибтидо қарор буд дар калисо барои кишиш шудан машғул шавад, аммо падараш вайро ба таҳсил дар риштаи пизишки дар Донишгоҳ Пиза фиристод. Галилей тиббро наёмухт аммо ба ҷои он ба мутолиаи риёзиёт пардохт ва ба он алоқаманд шуд ба гунае, ки дар соли 1588 тавонист ба унвони мударриси риёзиёт дар ҳамон донишгоҳ ба кор машғул шавад.

Се сол баъд ба Донишгоҳи Падуа рафт ва ба тадриси ҳандаса, механик ва нуҷум пардохт. Вай то соли 1610 омӯзиш ва пажӯҳишро дар ин донишгоҳ идома дод ва бештарин дастовардҳои илмӣ ва таҳқиқоти вай марбут ба ҳамин давра аст.

Галилей пайрави мазҳаби католик аз дини масеҳият буд. Вай бо Морино Гомбо иртибот дошт ва аз вай дорои ду духтар ва як писар шуд, аммо ҳаргиз бо ӯ издивоҷ накард. Писари Галилей, ки дар авохир умри вай ба ҳамроҳи ӯ зиндагӣ мекард ва яке аз зиндагиноманависҳои Галилей ҳам ҳаст, ҳамвора аз ин бобат, ки Галилей бо модараш издивоҷ накарда будааст вайро сарзаниш мекард. Албатта Галилей бо инки ҳаргиз бо Морино Гомбо издивоҷ накард, аммо вазоифи як ҳамсарро дар қиболи ӯ ва низ вазоифи як падарро дар қиболи фарзандонаш ба наҳви аҳсан анҷом дод. Ӯ онқадар мутааҳҳид буд, ки аз бародари худ ҳам ҳимояти зиёде кард.

Галилей 8 январи 1642 дар синни ҳафтоду ҳафт солагӣ даргузашт.

Фаъолияти илмӣ вироиш

Дар ин давраи фаъолияташ қонуни инерсия, қонуни ҳаракати ҷисм дар ҳамвории моил ва қонуни афтиши озодро кашф кард. Қоидаҳои ҷамъ кардани ҳаракатҳо, принсипи нисбият ва мафҳуми бақои энергияи механикиро (ҳангоми лапиши раққосак) муайян намуд. Механикаи Галилей-Нютон соҳаи муҳимми илм гардид. Галилео Галилей аввал телескопи 3 баробар, сипас 32 баробар калонкунанда сохта, осмон, дар Моҳ кӯҳҳо, чаҳор радифи сайёраи Муштарӣ, фазаҳои Зуҳраро мушоҳида кард. Галилео Галилей асари аввалини худ «Ахбори ситора»-ро навиштааст (1610 — 11). Ин китоб хеле хуб пазируфта шуда, ба Галилео Галилей «Колумби осмон» ном доданд. Асарҳо оид ба ҷисмҳои дар моеъ шинокунанда (1612), «Оид ба даврзании ҷисмҳои осмонӣ» (1616), «Муколама оид ба ду системаи асосии ҷаҳонӣ: птоломейӣ ва коперникӣ» (1632), «Суҳбат ва исботи риёзӣ оид ба ду шохаи соҳаи нави илм»-ро таълиф кард. Ба ақидаи Галилео Галилей олам асоси моддӣ дошта, берун аз шуури инсон вуҷуд дорад, ҳангоми ҳодисоти табиӣ ҳеч чиз худ аз худ пайдо ва нест намешавад, танҳо мавқеи нисбии ҷисмҳо тағйир меёбад, ҷисмҳои осмонӣ ба Замин монанданд ва ба қонунҳои умумии механика тобеанд. Галилео Галилей вазифаи илмро ҷустуҷӯи сабаби ҳодисот, мушоҳидаҳоро оғози таҳқиқи табиат ва таҷрибаро асоси илм медонист, вале мувофиқи талаби замонаш «қувваи ибтидоӣ» (қувваи илоҳӣ)-ро низ эътироф мекард[9].


Эзоҳ вироиш

  1. 1.0 1.1 http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Galileo.html
  2. BeWeB
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 Berry A. A Short History of Astronomy (ингл.брит)London: John Murray, 1898.
  4. Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформаи додаҳои боз — 2011.
  5. Архив по истории математики Мактьютор — 1994.
  6. 6.0 6.1 Галилей Галилео // Большая советская энциклопедия (рус.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  7. Математическая генеалогия (ингл.) — 1997.
  8. Математическая генеалогия (ингл.) — 1997.
  9. Галилей Галилео / А. Раҳмонов // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.

Адабиёт вироиш

Дар бораи зиндагии Галилей вироиш

Дар бораи саҳм ба илм вироиш

  • Ахутин А. В. История принципов физического эксперимента от античности до XVII в. — М.: Наука, 1976.
  • Баев К. Л. Галилей // Создатели новой астрономии. — М.: Госпедиздат РСФСР, 1955. — С. 91—123.(пайванди дастнорас)
  • Библер В. С.  Кант — Галилей — Кант: Разум Нового времени в поисках самообоснования. — М.: Мысль, 1991.
  • Григорьян А. Т., Зубов В. П. Очерки развития основных физических понятий. — М.: АН СССР, 1962.
  • Гришко Е. Галилео Галилей  «Две книги» Галилео Галилея // Историко-астрономические исследования. — М., 1989. — № 21. — С. 144—154.
  • Идельсон Н. И.  Этюды по истории небесной механики. — М.: Наука, 1975.
  • Ишлинский А. Ю. Галилео Галилей // Механика: идеи, задачи, приложения. — М.: Наука, 1985. — С. 509—522.
  • Кирсанов В. С.  Научная революция XVII века. — М.: Наука, 1987.
  • Мах Э. Механика. Историко-критический очерк её развития. — Ижевск: «РХД», 2000. — 456 с. — ISBN 5-89806-023-5.
  • Методологические принципы современных исследований развития науки (Галилей). Реферативный сборник. Под ред Стерлиговой Галилео Галилей В. — М.: ИНИОН АН СССР, 1989.
  • Ольшки Л.  История научной литературы на новых языках. — В 3 т. Том 3. Галилей и его время (Репринт: М.: МЦИФИ, 2000). — М.-Л.: ГТТИ, 1933—1934.
  • Оррит, Роджер Корхо. Природа описывается формулами. Галилей. Научный метод // Наука. Величайшие теории. — М.: Де Агостини, 2015. — Вып. 9. — ISSN 2409-0069.
  • Спасский Б. И.  История физики. — М.: Высшая школа, 1977. — Т. 1.
  • Хютт В. Галилей // Философский энциклопедический словарь. — М.: Советская Энциклопедия, 1983. — С. 99—100.
  • Широков В. С.  Галилей и средневековая математика // Историко-математические исследования. — М., 1979. — № 24. — С. 88—103.

Пайвандҳо вироиш

Шаблон:Галилео Галилей