Иморати Наҷд

Иморати Наҷд ё Давлати дуввуми Саудӣ — давлатест, ки дар нимҷазираи Араб дар садаи XIX вуҷуд дошт.

Иморати Наҷд
← 1818 — 24 январ 1891 →   →
Дирафш
Пойтахт	Риёз
Забон(ҳо)	арабӣ

Нобуд сохтани аввалин давлати Саудӣ

Дар миёнаҳои садаи XVIII дар Арабистони Марказӣ аввалин давлати Саудӣ таъсис ёфт, ки идеологияи он ваҳҳобизм буд. Саудиён моликияти худро васеътар карда, дар соли 1802 зиёратгоҳҳои асосии шиаҳоро дар Карбало хароб карданд ва дар соли 1805 Макка ва Мадинаро забт карданд. Назорати ваҳҳобӣ дар назди зиёратгоҳҳои бузурги мусулмонӣ ба эътибори сулҳи Усмонӣ зарба зад. Султон ба қувваҳои мусаллаҳи пошоҳои Сурия ва Бағдод боварӣ надошт, ба Муҳаммад Алии Миср, ки расман тобеъи ӯ буд, муроҷиат кард. Ҷанги баъдӣ бо талафоти калон дар ҳарду ҷониб ҳамроҳ шуд, аммо дар ниҳоят мисриён тавонистанд Ваҳҳобиёнро мағлуб кунанд. Нерӯҳои Миср ба соҳили халиҷи Форс расиданд, ки онҳо ба як мушкили нав, ба муқобили Бритониёи Кабир дучор шуданд.

Дарки вазнинеро, ки мустақиман ба хазинаи Миср барои назорати мустақими Арабистони Марказӣ ва Шарқӣ меафтад, фармондеҳи қӯшунҳои мисрӣ Иброҳим Пошо дар соли 1819 ба хуруҷи артиши худ дар Ҳиҷоз оғоз кард. Бо фармони Муҳаммад Алӣ, пеш аз Наҷд, Иброҳим пойтахти Арабистони Саудиро, охирин қалъаи саудиён, шаҳри Ад-Диръия аз рӯи замин нест кард, қалъаҳои низомиро дар Наҷд хароб кард, аъзои оилаи Саудиро ба асирӣ бурд, онҳоро ба Миср фиристод ва таъқиботи бераҳмона ба ҷонибдорон ва уламои Ваҳҳобиро овард.

Ташаккули давлати нави Саудӣ

Дар қаламраве, ки бидуни назорат монд, бетартибӣ сар шуд. Аз манъкунии бидуинҳо озод шуда, ба ғоратгарӣ машғул буданд, аъзоёни оилаҳои шуҳратпараст ба мубориза барои қудрат шурӯъ карданд. Бо мураккаб шудани офатҳои сиёсӣ, эътимоди Саудиёни зиндамонда рӯ ба афзоиш овард. Дар натиҷа, сардори ташаккули нави давлат Туркӣ ибни Адаллоҳ ибни Муҳаммад ибни Сауд, намояндаи шуъбаи паҳлӯии саудиён буд; ар-Риёз пойтахташ ӯ шуд.

Дар соли 1834 Туркӣ вафот кард, ба ҷои вай писараш Файсал, ки аз асорати Миср фирор карда буд, шуд. Зери ҳукмронии Саудӣ аморат тадриҷан шиддат гирифт, ки исёни қабилаҳоро саркӯб мекард ва сохторҳои давлати ҳамсояро маҷбур сохт, ки хироҷ пардохт кунанд.

Ишғоли Миср

Дар бораи аморатҳои афзоянда нигаронида шуда, мисриён дар соли 1838 ба Ироқ ҳамла карда, экспедитсияи нав ба Арабистони марказӣ ва шарқӣ гузаронданд. Аҳолӣ, ҳанӯз ҳам интиқодҳои бераҳмонаи Иброҳим Пошоро ба ёд меовард, муқовимати фаъол нишон надод. Пас аз идоракунии кӯтоҳмуддати Арабистон забтшуда, фармондеҳи қувваҳои мисрӣ Хуршид Пошо ба сари аморат аъзои хонаи хонадони Саудӣ, амир Холид, ки ба мисриён содиқ будро, овард. Соли 1840 мисриён Арабистонро тарк карданд.

Ҳукмронии дуюми Файсал

Дар соли 1840 мисриён, бо эҳтимол бо нияти расонидани душвориҳо ба Имперотурии Усмонӣ, Ибни Туркиро аз асорати амир Файсал озод карданд, ки пас аз муборизаи шадид худро дар пойтахти аморат ҷой дод. Худро вассалии султони Усмонӣ эътироф карда, ба фатҳи навбатии Арабистони Марказӣ ва Шарқӣ раҳсипор шуд. Ҷебел Шаммор бо ҷидду ҷаҳд мустаҳкамии Файзалиро эътироф карда, худидоракунии худро нигоҳ дошт ва тавсеаи худро ба сӯи Арабистони Шимолӣ равона кард. Аммо, соҳибони Ал Қосим ва Баҳрайн ба саудиён душвориҳои зиёд оварданд.

Барҳамхӯрии давлат

Дар охири умраш Файсал идораи аморатро байни се писари худ - Абдуллоҳ, Сауд ва Муҳаммад тақсим кард, ки дар қабилаҳояшон мақоми худро мустаҳкамтар намуданд. Пас аз марги Амир Файсал дар соли 1865 ва ба сари қудрат омадани Абдулоҳ ибни Файсал муборизаи байниҳамдигарӣ байни Абдуллоҳ ва Сауд сар зад, ки ба он қариб тамоми мақомоти давлатии Арабистони Шарқӣ, Имперотурии Усмонӣ ва Бритониёи Кабир ҷалб карда шуданд. Абдуллоҳ аз волии Бағдод Мидҳот Пошо кумак талаб намуд, ки ҳамчун баҳонаи расмӣ барои ишғол намудани Имперотурии Усмонӣ Ал Ҳасаро хидмат мекунад, дар соли 1871.

Дар солҳои 1880-ум, Рашидҳо, ки дар Ҷебел Шаммар ҳукмронӣ карданд, ба муборизаи қудрат дар Арабистон дахолат карданд, ки дар солҳои 1890-ум ҳокимони номуносиби Арабистони Марказӣ шуданд. Ин боиси пошхӯрии давлати дуввуми Сауд (Иморати Наҷд) дар соли 1891 шуд, бо ёрии Бритониё ва ҳаммаслаконаш. Баъдаш Уммони Шарқӣ ба вуҷуд омад.

Ҳокимон

№	Ном	Солҳои ҳукмронӣ	Эзоҳ
1.	Туркӣ ибни Абдуллоҳ	1824—1834
2.	Мишорӣ ибни Абдурраҳмон	1834	Писари аз сеюм шохаи хонаводагии пешинааш, намояндаи шохаи ал-Мишорӣ.
3.	Файсал ибн Туркӣ	1834—1837	Писари Туркӣ
4.	Халид ибни Сауд	1837—1841	Бародари амири Давлати авали Саудӣ Абдуллоҳ, ҷиянбачаи ҷияни Туркӣ.
5.	Абдуллоҳ ибни Сунайян	1841—1843	Ҷияни шохаи сеюми хонаводаи Туркӣ ва Мишорӣ, намояндаи хонаводагии ас-Сунайян.
3.	Файсал ибни Туркӣ	1843—1865	2-юм бор
6.	Абдулло ибни Файсал	1865—1871	Писарт Феайсал ибни Турки.
7.	Сауд ибни Файсал	1871	бародари пешинангӣ.
8.	Абдуллоҳ ибни Туркӣ	1871	Амаки пешинангӣ.
6.	Абдулло ибни Файсал	1871—1873	2-юм бор
7.	Сауд ибни Файсал	1873—1875	2-юм бор
9.	Абдурраҳмон ибни Файсал	1875—1876	Бародари пешинангӣ.
6.	Абдулло ибни Файсал	1876—1889	3-юм бор
?	Муҳаммад ибни Сауд ибни Файсал	1887	Писари Сауд ибни Файсала. Аз рӯи як манбаъ камвақте амири Надҷ буд.
9.	Абдураҳмон ибни Файсал	1889—1891	2-юм бор'

Манбаъ

• Таърихи Шарқ. Дар 6 ҷилд. Т. IV. Шарқ дар замони муосир (охири XVIII - аввали асри ХХ). Шоҳзода 1. - М..: Адабиёти шарқии Академияи илмҳои Россия, 2004. - ISBN 5-02-018387-3