Гликолҳо
Глико́лҳо (дио́лҳо) — спиртҳои дуатомаи қатори ҳаднок, ки формулаи умумиашон CnH2n(OH)2 аст.
Гурӯҳҳои гидроксил (OH) дар молекула метавонанд дар назди як атоми С (гликолҳои геминалӣ) ё атомҳои ҳамшафат (гликолҳои витсионалӣ) ҷойгир шуда бошанд. Гликолҳои сода ва мураккаб мавҷуданд. Гликолҳои сода маҳлулҳои беранги часпаку бебӯй ва ширин буда, дар об ва спирт хуб ҳал мешаванд; гликолҳои мураккаб моддаҳои сахтанд ва фақат дар ҳалкунандаҳои органикӣ ҳал мешаванд. Гликоли содатарин этиленгликол HOCH2 — CH2OH аст. Вобаста ба ҷойгирии мутақобилаи гурӯҳҳои OH дар молекула 1,2-гликолҳо (мас., HOCH2 CH(OH)CH3), 1,3-гликолҳо (HOCH2 — CH2 — CH2OH) ва ғ. мавҷуданд. Гликолҳо хосияти спиртҳоро доранд. Гурӯҳҳои гидроксилии онҳо новобаста ба ҳамдигар ва бештар дар як вақт ба реаксия ворид мешаванд. Гликолҳо бо филизҳои ишқорӣ ва гидроксидҳои онҳо пайваст шуда, гликолатҳо (NaOCH2CH2ONa), бо кислотаҳои якасосаи карбон ва ҳосилаи онҳо эфирҳои мураккаб, бо кислотаҳои дуасоса полиэфирҳои мураккаби формулаи умумиашон [-ORO — (O)CR’C(O)-]n ҳосил мекунанд. Ҳангоми беобгардонии гликолҳо (дегидрататсия) вобаста ба ҷойгирии гурӯҳҳои ОН дар молекула ва шароити беобгардонӣ пайвастҳои карбонилӣ ё эфирҳои содаи силсилавӣ (сиклӣ, занҷирӣ) падид меоянд, мас., аз этиленгликол атсеталдегид ё диоксан, аз бутандиол — 1,4-тетрагидрофуран ҳосил мешавад. Гидролизи дигалогенҳо ё хлоргидринҳо усули умумии синтези гликолҳо аст; 1,2-гликолҳо дар натиҷаи бо об пайваст гаштан (гидрататсия)-и 2-оксидҳо ё оксидшавии олефинҳо ҳосил мешаванд. Этиленгликол, пропиленгликол, бутиленгликол ва ҳосилҳои эфирии онҳо, мас., диэтиленгликол O(CH2CH2OH)2 дар амалия бештар истифода мегарданд. Гликолҳо рангҳои синтезӣ, лок, қир ва каучукро хуб ҳал карда, дар истеҳсоли резин ҳамчун пластификатор (маводди афзояндаи чандирӣ), инчунин барои синтези қирҳои полиэфирӣ ва полиуретанҳо ба кор мераванд. Гликолҳо ба таркиби антифриз ва моеъҳои гидравликӣ ҳамроҳ карда мешаванд.
Эзоҳ вироиш
Сарчашма вироиш
- Гликолҳо / Ш. Холиқов // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.