Фронти наҷоти миллӣ (Руминия)

Фронти наҷоти миллӣ (рум. Frontul Salvării Naţionale, FSN) — созмони сиёсӣ дар Руминия аст, ки дар рӯзҳои аввали пас аз сарнагунии Н.Чаушеску ба вуҷуд омадааст. Дар аввал, он як системаи мақомоти муваққатӣ буд, аммо дар аввали солҳои 90-ум ба ҳизби сиёсӣ табдил ёфт. Дар асоси ФНМ ду ҳизби муосир дар Руминия ба вуҷуд омаданд: сотсиал-демократӣ ва либерали демократӣ.

Таърих вироиш

Эҷод ва ба қудрат расидан вироиш

Моҳи марти соли 1989 шаш ходими намоёни ҲКР мактуби кушод ба Н. Чаушеску, ки дар он онҳо сӯиистифода аз қудрат ва сиёсати иқтисодиро аз мавқеи шадиди чапгароии ӯро танқид карданд. Ба истилоҳ "Мактуби шаш" дар матбуоти Ғарб таблиғ шуд, дар Радиои Аврупои Озод пахш шуд, ки дар он таъсиси онро ба созмони пинҳонии "Фронти наҷоти миллӣ" нисбат доданд.

22 декабри соли 1989, вақте ки ҷонибдорони Ион Илиеску як маркази телевизиониро дар Бухарест ишғол карданд, ӯ бо як муроҷиатнома аз таъсиси созмоне бо номи Фронти наҷоти миллӣ хабар дод. Дар давоми 4 рӯз, Илиеску ҳукумати муваққатӣ таъсис дод, ки аз он Петре Роман раис таъйин шуд ва худи ӯ президенти Руминия шуд.^[1] Фронт доираи васеи ҷонибдорон дошт, аммо роҳбарияти он асосан аз мансабдорони нангини ҲКР иборат буд.^[2]

Ҳокимияти муваққатӣ вироиш

27 декабри соли 1989 ФНМ бекор кардани системаи якҳизбиро эълон кард ва таърихи интихоботро муайян кард^[2]. Дере нагузашта ду муҳимтарин ҳизби руминии давраи пеш аз коммунизм, деҳқони миллӣ ва либерал-миллӣ барқарор карда шуданд.

Дар аввал, ФНМ эълон кард, ки он ҳизб нест ва номзадҳои худро ба интихоботи дар пешистода пешбарӣ намекунад^[2]. Аммо, Силвиу Брукан мафҳуми "ҳизби бузург" -ро муаррифӣ кард ва табдили ФМН-ро ба як ҳизби сиёсӣ дастгирӣ намуд. Як қатор аъзои ФНМ, аз тарс то ба табдил шудани он ба як ҳизб, аз он хориҷ шуданд — дар миёни онҳо Думитру Мазилу, Мирча Динеску, Ион Карамитру, Андрей Плешу, Дан Хэулитсэ, Габриел Лиичану, Дойна Корня буданд^[3].

6 феврали 1990 табдили ФНМ ба як ҳизби сиёсӣ эълон карда шуд, то тавонад номзадҳоро ба интихоботи дарпешистода пешбарӣ кунад. То он вақт, ФНМ аксарияти матбуоти Руминия, аз ҷумла ширкати телевизионии давлатиро назорат мекард^[2].

Ҳизби миллии деҳқонии насронӣ ва Ҳизби Либерал-Миллӣ охири моҳи январ ва охири феврали соли 1990 тазоҳурот баргузор карданд, ки бо ошӯбҳо хотима ёфт. Дар навбати худ, Илиеску аз "синфи коргар" даъват кард, ки ФНМ-ро бар зидди "қувваҳои фашистӣ, ки ноором кардани кишварро мехоҳанд" дастгирӣ кунанд. Бо супориши ӯ, маъданчиён дар пойтахт ҷамъ омада, погромҳоеро бо номи "миниериадҳо" ташкил карданд.

Бо вуҷуди ин, ФНМ маҷбур шуд, ки барои таъсиси ҳукумати давраи гузариш розӣ шавад. Шӯрои муваққатии ризоияти миллӣ (Consiliul Provizoriu de Uniune Naţională, CPUN) таъсис дода шуд, ки дар он аъзоёни ФНМ бартарӣ доштанд, аммо аъзои ҳизбҳои дигар низ иштирок карданд. Ин шӯро аз аввали феврали 1990 ҳамчун мақоми муваққатӣ то интихобот кор кард^[2].

Моҳи апрели соли 1990 бузургтарин эътироз алайҳи монополияи сиёсии ФНМ баргузор шуд. Он 52 рӯз давом кард ва аз ҷониби маъданчиён дар давоми "миниериада"-и моҳи июн бераҳмона пахш карда шуд^[4].

Ҳукумати аввалин интихобшуда вироиш

Ба гуфтаи муҳаққиқ Стивен Роупер, ФНМ дар байни деҳқонон ва коргарони саноатии шаҳр дастгирии қавӣ дошт, дар ҳоле ки либералҳои миллӣ ва деҳқонони миллӣ дар байни зиёиён дастгирӣ доштанд.^[5]

Азбаски мухолифон ба расонаҳои давлатӣ дастрасӣ надоштанд, ФНМ барномаи мушаххаси интихоботиро пешниҳод накарда, ҳамчун "ҳизб барои ҳама" амал мекард.^[4]

ФНМ ва номзади он Ион Илиеску дар интихоботи парлумонӣ ва президентии соли 1990 бо фарқияти зиёд пирӯз шуданд. Петре Роман вазифаи худро ҳамчун сарвазир нигоҳ дошт ва ба ислоҳоти эҳтиётии иқтисодӣ оғоз кард.

Зада шикастан вироиш

Дар натиҷаи муноқишаи афзоянда байни Илиеску ва Роман 7 апрели соли 1992. Илиеску ва тарафдорони ӯ ФНМ-ро тарк карда, Фронти демократии наҷоти миллиро таъсис доданд, ки баъдтар Ҳизби сотсиал-демократии Руминия ном гирифт.

Петре Роман раҳбари ФНМ боқӣ монд. 28 майи соли 1993 ин ҳизб "Ҳизби демократӣ—Фронти наҷоти миллӣ" (Partidul Democrat - Frontul Salvării Naţionale, PD-FSN) ном гирифт ва дере нагузашта ном ба "Ҳизби демократӣ" кӯтоҳ карда шуд.

Мерос вироиш

ФНМ пас аз инқилоб ба сиёсати Руминия таъсири бузург дошт ва ҳоло ҳам дорад. Ҳизбҳои пас аз ҷудошудаи Демократҳои Либерал ва Сотсиал Демократӣ аз ибтидо то ба имрӯз дар чанд ҳукумат ширкат кардаанд.

Президенти собиқи Руминия Траян Бэсеску низ ҳамчун узви ФНМ ба сиёсат ворид шуд ва дар як қатор ҳукуматҳо дар ФНМ ба ҳайси вазири нақлиёт кор кардааст. Пас аз тақсимшавӣ, ӯ узви Ҳизби демократ шуд ва ба номзадии Ҳизби сотсиал-демократ Адриан Нэстасе мухолифат кард. Ҳангоми баҳси телевизионӣ бо ӯ пеш аз интихоботи президентии соли 200, ӯ эълон кард:

"Оё шумо медонед, ки бузургтарин мушкилоти Руминияи муосир чист? Он аст, ки Руминия бояд байни ду узви собиқи Ҳизби коммунист интихоб кунад."

Натиҷаҳои интихобот вироиш

Палатаи вакилон вироиш

Сол	Овозҳл	%% овоз	Ҷойҳо дар палата	%% ҷой
1990	9 089 659	66,31%	263	66,41%
1992	1 108 500	10,19%	43	13,11%

Сол	Овозҳо	%% овоз	Ҷойҳо дар палата	%% ҷой
1990	9 353 006	67,02%	91	76,47%
1992	1 139 033	10,38%	18	12,58%

Эзоҳ вироиш

↑ Roper, p.65-66
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Roper, p.66
↑ Doina Cornea s-a retras din Consiliul Naţional al F.S.N. (Doina Cornea has resigned from the National Council of the F.S.N.) // România Liberă, 24 January 1990.
↑ ^4.0 ^4.1 Roper, p.68
↑ Roper, p.67

Адабиёт вироиш

Steven D. Roper. Romania: The Unfinished Revolution, Routledge, 2000, ISBN 90-5823-027

Пайвандҳо вироиш

[1] Roper, p.65-66

[autogenerated2-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Roper, p.66

[3] Doina Cornea s-a retras din Consiliul Naţional al F.S.N. (Doina Cornea has resigned from the National Council of the F.S.N.) // România Liberă, 24 January 1990.

[autogenerated1-4] 4.0 ^4.1 Roper, p.68

[5] Roper, p.67

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]