Ванадий
Ванадий (лот. Vanadium), V, — элементи химиявии гурӯҳи V ҷадвали Менделеев; рақами ат. 23, массаи ат. 50, 942. Ванадийро с. 1801 олими мексикоӣ А.М. дел Рио дар таркиби маъдани сурб кашф намудааст. Химики шведӣ Н.Г. Сефстрём с. 1830 онро дар маъдани оҳан кашф намуд.Ванадий ба хотири номи олиҳаи зебои Скандиновия - Ванадис номгузорӣ намудааст. Метали хокистарранги пўлодин, сахт, ба туршаҳо ва об устувор буда, 6,11 г/см3 зичӣ ва 19200С ҳарорати гудозиш дорад. Дар металлургияи сиёҳ бо оҳан чун хўла истифода дорад. Иловаи ванадий бо оҳан хўлаҳоеро ҳосил мекунад, ки пўлоди зангназананда, бурранда, ба гармӣ - тобовар, қубурҳои нафту газгузаронанда, пармакунанда ва кафшериро месозанд. Хўлаҳои аз ҳад устувору хўрданашавандаи он дар релсҳои роҳи оҳан, чарху рессорҳои қатораҳо истифода мешаванд. Ванадий аз конҳои титаномагнетит, фосфорит, регсангҳои урани дорои аҳамияти саноатӣ дошта истихроҷ мешаванд. Як қисми дигари ванадий якҷоя бо бокситҳо, ҷинсҳои карбонатӣ, сланесҳои сўзанда, нафт, регҳои битумдор бо роҳи иловагӣ гирифта мешавад.
 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Ванадий | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Талаффуз | /vəˈneɪdiəm/ | |||||||||||||||||||||||||||
| Номи дигар | vanadium | |||||||||||||||||||||||||||
| Намуди зоҳирӣ | кабуд-нуқра-хокистарранг металлӣ | |||||||||||||||||||||||||||
| Вазни атомии муқаррарӣ Ar, std(V) | 50.9415(1)[1] | |||||||||||||||||||||||||||
| Ванадий дар ҷадвали даврӣ | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Рақами атомӣ (Z) | 23 | |||||||||||||||||||||||||||
| Гурӯҳ | гурӯҳи 5 | |||||||||||||||||||||||||||
| Давр | даври 4 | |||||||||||||||||||||||||||
| Блок | d-блок | |||||||||||||||||||||||||||
| Категорияи элемент | Металли гузаранда | |||||||||||||||||||||||||||
| Конфигуратсияи электрон | [Ar] 3d3 4s2 | |||||||||||||||||||||||||||
| Электронҳо аз рӯӣ ҷилд | 2, 8, 11, 2 | |||||||||||||||||||||||||||
| Хосиятҳои физикӣ | ||||||||||||||||||||||||||||
| Фаза дар ҲФМ | сахт | |||||||||||||||||||||||||||
| Нуқтаи гудозиш | 2183 K (1910 °C, 3470 °F) | |||||||||||||||||||||||||||
| Ҳарорати ҷӯшиш | 3680 K (3407 °C, 6165 °F) | |||||||||||||||||||||||||||
| Зичӣ (наздик ба ҳ.х.) | 6.11 гр/см3 | |||||||||||||||||||||||||||
| ҳангоми моеъ будан (дар н.г.) | 5.5 гр/см3 | |||||||||||||||||||||||||||
| Ҳарорати гудозиши хос | 21.5 кҶ/мол | |||||||||||||||||||||||||||
| Ҳарорати буғшавии хос | 444 кҶ/мол | |||||||||||||||||||||||||||
| Гармигунҷоиши молярӣ | 24.89 Ҷ/(мол·К) | |||||||||||||||||||||||||||
Буғи сершуда
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Хосиятҳои атомӣ | ||||||||||||||||||||||||||||
| Дараҷаҳои оксидшавӣ | −3, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5 (an amphoteric oxide) | |||||||||||||||||||||||||||
| Электроманфиият | Ҷадвали Полинг: 1.63 | |||||||||||||||||||||||||||
| Қувваҳои иондоршавӣ |
| |||||||||||||||||||||||||||
| Радиуси атом | эмпирикӣ: 134 пм | |||||||||||||||||||||||||||
| Радиуси ковалентӣ | 153±8 пм | |||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Дигар хосиятҳо | ||||||||||||||||||||||||||||
| Сохтори булӯрӣ | body-centered cubic (bcc) | |||||||||||||||||||||||||||
| Суръати овоз thin rod | 4560 м/с (дар 20 °C) | |||||||||||||||||||||||||||
| Васеъшавии ҳароратӣ | 8.4 µm/(m·K) (дар 25 °C) | |||||||||||||||||||||||||||
| Гармигузаронандагӣ | 30.7 W/(m·K) | |||||||||||||||||||||||||||
| Муқобилияти нисбӣ | 197 nΩ·m (дар 20 °C) | |||||||||||||||||||||||||||
| Тартибории магнитӣ | парамагнетик | |||||||||||||||||||||||||||
| Таъсирпазирии магнитӣ | +255.0·10−6 см3/мол (298 K)[2] | |||||||||||||||||||||||||||
| Модули Юнг | 128 ГПа | |||||||||||||||||||||||||||
| Модули ғеҷонидан | 47 ГПа | |||||||||||||||||||||||||||
| Модули чандирии ҳаҷмдор | 160 ГПа | |||||||||||||||||||||||||||
| Коэффисиенти Пуассон | 0.37 | |||||||||||||||||||||||||||
| Сахтии Моос | 6.7 | |||||||||||||||||||||||||||
| Сахтии Виккерс | 628–640 МПа | |||||||||||||||||||||||||||
| Сахтӣ аз рӯи Бринелл | 600–742 МПа | |||||||||||||||||||||||||||
| Рақами CAS | 7440-62-2 | |||||||||||||||||||||||||||
| Таърих | ||||||||||||||||||||||||||||
| Кашф | Andrés Manuel del Río (1801) | |||||||||||||||||||||||||||
| Ҷудогузории аввалин | Nils Gabriel Sefström (1830) | |||||||||||||||||||||||||||
| Номгузорӣ аз тарафи | Nils Gabriel Sefström (1830) | |||||||||||||||||||||||||||
| Изотопҳои асосии ванадий | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
Ванадийро асосан дар металлургияи сиёҳ истифода мебаранд. Хӯлаҳои ванадийдори оҳан, титан, ниобий, алюминий ва ғ.-ро дар саноати авиатсиявӣ ва ракетасозӣ кор мефармоянд. Ванадии металлии холис дар энергетикаи атомӣ ва истеҳсоли асбобҳои электронӣ, пайвастҳои ванадий дар саноати химия ва тиб истифода мешаванд. Бисёр пайвастҳо ва хӯлаҳои ванадий заҳрнок мебошанд. Хусусан оксидҳо, намакҳо ва хлоридҳои ванадий ба организм зарари калон мерасонанд.
Бо мақсади пешгирии заҳролудӣ ҳавои коргоҳро аз чанг ва дуди пайвастҳои ванадий тоза нигоҳ доштан лозим аст. Коргарон бояд бо респиратор ва противогазҳои дорои филтри аэрозолӣ таъмин карда шаванд. Барои муҳофизати пой аз кислотаҳо мӯза мепӯшанд. Одамоне, ки бо ванадий ва пайвастҳои он сарукор доранд, баъди ҳар 2 сол як маротиба аз назорати тиббӣ мегузаранд.
Шаблон:Манобеъ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report) (англ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Vol. 85, no. 5. — P. 1047-1078. — DOI:10.1351/PAC-REP-13-03-02.
Инҷоро ҳам бингаредВироиш
- ↑ (2016) «Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)». Pure and Applied Chemistry 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
- ↑ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.