|
[[Image: Shohi_zinda.jpg|thumb|250px| thumb|right|маҷмааи ШохиШоҳи зиндаЗинда дар ш. Самарқанд]]
'''Шоҳи Зинда''' ({{lang-fa| شاه زنده}}) — маҷмааи таърихӣ ёдгории асрҳои миёнаи шаҳри [[Самарқанд]] ([[Ӯзбекистон]]) аст.
'''Шохи Зинда''' ([[форс.]] شاه زنده — ёдгории асрҳои миёнаи шаҳри [[Самарқанд]] ([[Ӯзбекистон]]), аз як қатор мақбараҳои сарватмандони Самарқанд иборат мебошад. То рӯзҳои мо танҳо ёздаҳ мақбара боқи мондааст, ки наздикии ҳамдигар давоми асрҳои XIV—XV сохта шудаанд. Ҳоло он, ки дар вақти кофтукови археолог, дар қисми шарқии боқимондаҳои [[Афросиёб]] мақбараҳои асрҳои XI—XII ёфт шуданд. Соли 2001 мақбараҳои Шоҳи Зинда дар якҷояги бо дигар сохтмонҳои қадимаи шаҳри Самарқанд ба руйхати умуммиҷаҳонии фонди [[ЮНЕСКО]] дохил гардиданд.
== Таърих ==
СилсилаиШоҳи Зинда аз як қатор мақбараҳои сарватмандони Самарқанд иборат мебошад. То рӯзҳои мо танҳо ёздаҳ мақбара боқӣ мондааст, ки дар давоми асрҳои XIV—XV сохта шудаанд. Ҳоло он, ки дар вақти кофтукови археологӣ, дар қисми шарқии боқимондаҳои [[Афросиёб]] мақбараҳои асрҳои XI—XII ёфт шуданд. Маҷмааи таърихии мақбараҳои Шоҳи Зинда дар тӯли 9 аср ба вуҷуд омадааст ва зиёда аз бист сохмонҳоииншоотҳои асрҳои IX—XIV ва XIX иборатдарбар мебошандмегирад. Номи ''Шоҳ-и Зинда'' — аз қиссаи қадима гирифта шудааст. Дар ин қисса гуфта шудааст, ки бародари [[Муҳаммад]] пайғамбар, [[Абдуллоҳ ибни Аббос|Қусам ибн Аббос]] (619-686/87), ба Самарқанд бо гурӯҳи хурди сарбозон барои ҷорӣ намудани дини [[ислом]] омада будааст. Дар вақтиҲангоми тохтутози душманҳодушманон Қусам ибн Аббос захмизахмӣ гаштааст вале аз дасти душманон дар яке аз нишебиҳо паноҳ шуда халос гаштааст, кива гӯё то ҳол дар он ҷо гӯё зиндагӣ мекардааст.
Сохтмонҳои силсилаи мақбараҳо, ки аз онҳо танҳо пойдеворҳо ва сангҳои сари қабрӣ иборатанд ба асрҳои XI—XII таалуқ доранд. Бисьёрии сохтмонҳо ба асрҳои к XIV—XV таалуқ доранд, ва азнавсозиҳо ба асрҳои XVI—XIX таалуқ дошта бошанд ҳам, вале намуди зоҳирии мақбараро вайрон накардааст. ▼
▲Сохтмонҳои силсилаиМаҷмааи мақбараҳо, ки асосан аз онҳо танҳо пойдеворҳо ва сангҳои сари қабрӣ иборатанд ба асрҳои XI—XII таалуқ доранд. БисьёрииАксари сохтмонҳомақбараҳо бадар асрҳои к XIV—XV таалуқбино дорандёфтаанд, ваазнавсозиҳои азнавсозиҳобиноҳо ба асрҳои XVI—XIX таалуқ дошта бошанд ҳам, вале намуди зоҳирии мақбараромақбараҳоро вайрон накардаастнакардаанд.
Шоҳи-Зинда — дар Самарқанд ягона ёдгории археологи-архетектури, ба ҳисоб меравад, ки дар он таърихи 25-асраи шахри Афрасиёб, акс ёфтааст. ▼
▲Шоҳи-Зинда — дар Самарқанд ягона ёдгории археологибостонӣ- архетектуримеъморӣ, ба ҳисоб меравад, ки дар он таърихи 25-асраи шахришаҳри Афрасиёб, акс ёфтааст.
Соли 2001 мақбараҳои Шоҳи Зинда дар якҷоягӣ бо дигар иншоотҳои қадимаи шаҳри Самарқанд ба рӯихати умумиҷаҳонии хазинаи [[ЮНЕСКО]] дохил гардидаанд.
== Намуди умумӣ ==
[[Акс:Shahr-i-Zindah alley.jpg|thumb|250px| thumb|left| яке аз гузаргоҳҳои байни мақбараҳо]]
Қисми даромадгоҳи ин силсила мақбараҳо нисбатан сохтмонҳои нав ба ҳисоб мераванд. Қисмҳои дарунӣ ба қисмҳои поёнӣ, миёна ва болоӣ ҷудо мешаванд, ки баёнибайни худ бо гузаргоҳҳо пайваст меавандмешаванд.
Дар қисмҳои поёнии ин сохтмон дар айвон каме дуртар аз даромадгоҳ, мақбараи дугумбазнок [[Қози-зода ар-РумиРумӣ]], математикриёзидон ва ситорашиноси замони [[Улуғбек]] ҷойгир шудааст. ГурӯҳиДар миёнаиқисмати сохтмонҳомобайнии азмаҷмаа мақбараҳои замони Темур, ки дар он ҷо хешу табор, сарбозони номдор ва диндорон гӯронида шудаанд иборатҷойгир аст. Ин сохтмонҳомақбараҳо ба охири асри XIV — аввали асри XV таалуқ доранд. Дар байни онҳо низ мақбараҳои '''Амир-зода''' (соли 1386), '''Туғлу-Текин''', ҷияни Темур '''Шоди-МулькМулк-ака''' ('''Туркан-ака''') (солҳои 1371—1372) ва хоҳари Темур '''Ширин-бика-ака''' (соли 1385—1386) ҳастанд. Ду мақбараи охирон аз ҳама беҳтар боқибоқӣ мондаандмондааст. Деворҳои пеши ин биноҳои як ҳуҷрагӣ хеле зебо оро дода шудааст. Дар наздикии Мақбараи '''Ширин-бика-ака''', аз дигар сохтмонҳоиншоотҳо фарқ карда истода, мақбараи ҳашткунҷаи аввали асри XV бо тарафҳои кушода қомат афрохтааст. Ин мақбара бо [[мозаика]] аз хиштчаҳои хурд-хурд иборат буда, мумкин, ки дар аввал бо гумбази баланди цилиндршакл рӯпӯш карда шуда буд.
== Руйхати силсилаи мақбараҳо ==
=== МавзолейМақбараҳо ===
* КусамаКусам ибн Аббос (с. 1334), асри XVXIV
* Мақбараи беном, с 1360/61, асри XIV
* Шоди-Мулк-ака («Туркан-ака»), с 1371/72, зодчиемеъморон Шамсиддин, Баҳриддин ва Зайниддин Бухорӣ)
* Ширин-бек-ака, с 1385/86, асри XIV
* Амир-зода, с 1386, асри XIV
* Хоҷа-Аҳмад, асри XIV
* математик ва ситорашинос [[Қази-зода ар-Румӣ]], асри XV
* Туғлу-Текин (с 1376)
* Руҳобод
=== Сохмонҳои дигар ===
* КомплексиМаҷмааи Туман-Ака, аввали асри XV
* Чартак — масҷиди 4-сутуна
* Масҷидҳои Едоварӣ, миёнаи асри XV
== Иловаҳо ==
* [[Регистон]] («ҷои хоксор», номи биёбон дар Эрон) — яке аз ҷойҳои машҳуртарини Самарқанд. Дар асрҳои миёна майдони марказии шаҳр ба ҳисоб мерафт. Дар айни замон он аз се бинои азимҷуссаи — мадраса иборат аст:
** [[Мадрасаи Улуғбек]] — бинои шарқии соли 1417. Дар он тақрибан 100 донишҷӯ илм меомӯхт.
** [[Мадрасаи Тилло-Қорӣ]] ({{lang-fa|«зарҳалкардашуда»}})— бинои марказӣ бо масҷид, соли 1660 сохта шудааст.
** [[Мадрасаи Шердор]] ({{lang-fa|«бо нигори палангҳо дар дарвоза»}}) — бинои шарқӣ, соли 1636.
| 