Википедиа

Қӯқанд: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
навсозӣ
No edit summary
Сатри 1:
{{ВМ|{{PAGENAME}}|шаҳр}}
{{МА
'''Қӯқанд''' ва ё '''Хӯқон''' ({{lang-uz|Qo‘qon}}, {{lang-fa|خوقند‎}}) — шаҳре дар [[Ӯзбекистон]], ки дар [[вилояти Фарғона]] воқеъ аст.
| мақом = Шаҳр
 
| номи тоҷикӣ = Қӯқанд
[[Акс:KokandPalace.jpg|thumbnail|Қасри Қӯқон]]
| номи аслӣ = {{lang-uz|Qo‘qon/Қўқон}}
| тасвир = File:Kokandmix.jpg
| кишвар = Ӯзбекистон
| lat_deg = 40
| lon_deg = 70
| lat_min = 31
| lat_sec = 43
| lat_dir =
| lon_min = 56
| lon_sec = 33
| lon_dir =
| CoordAddon = type:city(180000)_region:UZ
| этнохороним =
| DST =
| сайт = http://qoqon.uz/
}}
[[Акс:KokandPalace.jpg|мини|200x200пкс| қасри Худоёрхон.]]
'''Қӯқанд''' ( узб. <span lang="uz" style="font-style:italic;">Qo'qon / Қӯқон</span> ) - шаҳрест дар [[Вилояти Фарғона|вилояти Фарғонаи]] [[Ӯзбекистон]] .
 
== Таърих ==
 
=== Маълумоти умумӣ ===
Қӯқанд яке аз қадимтарин шаҳрҳои [[Осиёи Марказӣ]] мебошад. Он бо номҳои гуногун аз [[Садаи X|асри]] [[:ru:X_век|X]] маълум буд, аммо дар [[Садаи XVIII|асри XVIII]] рушд кард кардааст.
[[Хониии Қӯқанд]] 29 ҳокимро иваз кардааст, аз ҳама маъруфтарин хони ниҳоӣ - Худоёрхон буд, ки бо бераҳмӣ ва хасисии худ машҳур буд. Дар давраи ҳукмронии худ ӯ тахтро 4 маротиба аз даст дод ва дубора онро ба даст даровард. Вай барои ороиши шаҳр корҳои зиёдеро ба анҷом расонидааст: дар давраи ҳукмронии ӯ, биноҳо, масҷидҳо, мадрасаҳо сохта мешуданд.
 
Шаҳр пойтахти [[хонии Қӯқанд]] буд, ки аз соли 1709 то 1876 дар ҳудуди муосири [[Ӯзбекистон]], [[Тоҷикистон]],[[ Қирғизистон]], ҷануби [[Қазоқистон]] ва Вилояти Мухтори Шинҷон-Уйғури [[Чин]] (Туркистони Шарқӣ ) вуҷуд дошт. Қӯқанд як сохтори хеле қадимаро нигоҳ доштааст, он аз қисмҳои нав ва кӯҳна иборат аст. Шаҳри нав дар асри XIX пур аз дӯконҳои тиҷоратӣ, биноҳои маъмурӣ, бонкҳо ва биноҳои боҳашамати саноатчиён буд. Дар қисми кӯҳнаи шаҳр қасри хон - "Ӯрда", ёдгориҳои меъмории мардумии маҳаллаҳо, масҷидҳо, мадрасаҳо ва ёдгориҳои мазилсозии асри XIX - ибтидои асри XX ҷойгир шудаанд.
Барои вазъи худ, хонигарии Қӯқанд 29 ҳокимро иваз кард, аз ҳама маъруфтарин хони ниҳоӣ - Худоёрхон буд, ки бо бераҳмӣ ва хасисии худ машҳур буд. Дар давраи ҳукмронии худ ӯ тахтро 4 маротиба аз даст дод ва дубора онро ба даст даровард. Вай барои ороиши шаҳр корҳои зиёдеро ба анҷом расонидааст: дар давраи ҳукмронии ӯ, биноҳо, масҷидҳо, мадрасаҳо сохта мешуданд. [https://samarkandtours.com/ru/uzbekistan/kokand/] <ref>{{Cite web|url=https://samarkandtours.com/ru/uzbekistan/kokand/|title=Коканд, Узбекистан|author=|website=|date=|publisher=|lang=|accessdate=2021-02-14}}</ref>
 
Сипас, ин шаҳр ба пойтахти хонии Қӯқанд табдил ёфт <ref>AN ACCOUNT OF THE KINGDOM OF CAUBUL, AND ITS DEPENDENCIES, IN PERSIA, TARTARY, AND INDIA; A VIEW OF THE AFGHAUN NATION, AND A HISTORY OF THE DOORAUNEE MONARCHY. BY THE HON. MOUNTSTUART ELPHINSTONE. NEW AND REVISED EDITION. IN TWO VOLUMES. VOL. I. LONDON: RICHARD BENTLEY, NEW BURLINGTON STREET, 1839. Р. 119</ref>, ки аз соли [[Соли 1709|1709]] то [[Соли 1876|1876]] дар ҳудуди [[Ӯзбекистон]], [[Тоҷикистон]], [[Қирғизистон]], ҷануби [[Қазоқистон]] ва [[Синзян-Уйғур|Вилояти Мухтори]] Шинҷон- [[Туркистони шарқӣ|Уйғури Чин (Туркистони Шарқӣ]] ) вуҷуд дошт <ref>Кокандское ханство</ref> .
 
Аз [[соли 1876]] - дар ҳайати [[Вилояти Фарғона (Империяи Русия)|вилояти Фарғонаи]] [[империяи Русия]] буд, пас - дар ҳайати [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон|ҶШС Узбекистон]], ҳоло - маркази маъмурии [[вилояти Фарғона]]<nowiki/>и [[Ӯзбекистон]] аст.
 
Қӯқанд 2 роҳи асосиро ба [[водии Фарғон]]<nowiki/>а мепайвандад: 1 - шимолу ғарбӣ тавассути кӯҳҳо ба [[Тошканд]] ва роҳи дигар - ғарбӣ тавассути [[Хуҷанд]] ( [[Тоҷикистон]] ).
 
Қӯқанд як сохтори хеле қадимаро нигоҳ доштааст, он аз қисмҳои нав ва кӯҳна иборат аст. Шаҳри нав дар асри XIX пур аз дӯконҳои тиҷоратӣ, биноҳои маъмурӣ, бонкҳо ва биноҳои боҳашамати саноатчиён буд.
 
Дар қисми кӯҳнаи шаҳр қасри хон - "Ӯрда", ёдгориҳои меъмории мардумии маҳаллаҳо, масҷидҳо, мадрасаҳо ва ёдгориҳои мазилсозии [[Садаи XIX|асри XIX]] - ибтидои [[Садаи XX|асри XX]] ҷойгир шудаанд.
 
Аз соли 1876 - дар ҳайати [[вилояти Фарғона]]и [[империяи Русия]] буд, пас - дар ҳайати [[ҶШС Ӯзбекистон]], ҳоло - маркази маъмурии [[вилояти Фарғона]]и [[Ӯзбекистон]] аст.
Қӯқанд 2 роҳи асосиро ба [[водии Фарғона]] мепайвандад: 1 - шимолу ғарбӣ тавассути кӯҳҳо ба [[Тошканд]] ва роҳи дигар - ғарбӣ тавассути [[Хуҷанд]] ([[Тоҷикистон]]).
=== Даван ===
Тадқиқоти бостоншиносии ёдгориҳои Муйи-Муборак, Тепакӯрғон, Эски Қӯрғон ва ғайра, ки дар шаҳри Қӯқанд ҷойгиранд, нишон доданд, ки дорои нишонаҳои тамаддун мебошанд. Дар Муйи-Муборак якчанд пораҳои гилини асрҳои V—VI пайдо шуданд; таҳкурсии гилин, ки дар асрҳои V—VII ҳамчун пойдевори сохтмони бинои бостонӣ хидмат кардааст; боқимондаҳои девори қалъа, ки дар асрҳои I—II аз пахса ва хишти хом сохта шудаанд, ва зиёда аз 400 сол амал кардаанд. Дар чуқурии 5 метр як қабати поёнии маданӣ бо маводҳои 2000 сол пеш кашф карда шуд.
 
Дар Муйи-Муборак якчанд пораҳои гилини асрҳои V—VI пайдо шуданд; таҳкурсии гилин, ки дар асрҳои V—VII ҳамчун пойдевори сохмони бинои бостонӣ хидмат кардааст; боқимондаҳои девори қалъа, ки дар асрҳои I—II аз пахса ва хишти хом сохта шудаанд, ва зиёда аз 400 сол амал кардаанд. Дар чуқурии 5 метр як қабати поёнии маданӣ бо маводҳои 2000 сол пеш кашф карда шуд.
 
Дар Тепакурғон, ки дар маркази шаҳр ҷойгир аст, ба мисли Муйи - Муборак, пойдевори давраи аввали асримиёнагӣ кашф карда шуд, ки он ҳамчун қалъаи бостонӣ бо манораҳои нимдоира хизмат мекард.
Маҷмӯаи бойи сафолӣ бо ангоби сурх, ки ба асрҳои II—I пеш аз милод тааллуқ дорад, аз қабатҳои поёнӣ ба даст оварда шудааст. Ҳамаи онҳо дар чархи кулолгарон аз ҷониби ҳунармандони бомаҳорати шаҳр сохта шудаанд. Умуман, маводи бостонҳиносӣ нишон медиҳанд, ки дар зери ин 2 ёдгорӣ (Муйи-Муборак ва Тепакурғон) таърихи қадимаи Қӯқанд пинҳон аст.
 
Осори бадастомада тахмин карда мешавад, аз он шаҳодат медиҳанд, ки на дертар аз асри VII пеш аз милод як қисми муайяни қаламрави ҳозираи шаҳр барои зироаткории обӣ азхуд карда шудааст.
Из нижних слоёв получена богатая коллекция глиняной посуды с красным ангобом, которая относится к II—I векам до н.э. Вся она изготовлена на гончарном круге городскими искусными мастерами.
 
Умуман, маводи бостонҳиносӣ нишон медиҳанд, ки дар зери ин 2 ёдгорӣ (Муйи-Муборак ва Тепакурғон) таърихи қадимаи Қӯқанд пинҳон аст.
 
Осори бадастомада тахмин карда мешавад, ки аз он шаҳодат медиҳанд, ки на дертар аз асри VII пеш аз милод як қисми муайяни қаламрави ҳозираи шаҳр барои зироаткории обӣ азхуд карда шудааст.
 
Аммо шаҳр на дертар аз нимаи 2-юми асри II пеш аз милод пайдо шудааст ва маркази водии Сух, яъне пойтахти мулки минтақавӣ будааст, ки ба Фарғона дохил мешуд ("Даван" -и аз рӯи солномаҳои чинӣ).
 
=== Ҳавоканд ё Хӯқанд ===
Ҷуғрофиён ва сайёҳони асри Х [[Ибни Ҳавқал|Х араб]] Ал-Истахрӣ ва Ибни Ҳавкал шаҳри Ҳоваканд ё Хӯқандро зикр мекунанд, ки аз ҷиҳати масофа аз дарёи Шош ([[Сирдарё]]) ва Асха ба Кӯқанди ҳозира мувофиқ аст. Мувофиқи маълумоти сарчашмаҳои хаттӣ ва ривоятҳои маҳаллӣ, дар Фарғона, аллакай дар давраи истилои он аз ҷониби арабҳо, ки исломро дар ин ҷо ҷорӣ кардаанд (яъне аллакай дар аввали асри VIII), шаҳрҳои бостонии Ахси-Кент, Кубо (Кува), [[Риштон]], [[Ӯш]], Боб (Поп), [[Косон]] (Кошон), Мо-ар-ғилон ([[Марғилон (Ӯзбекистон)|Марғелон]]), Андигон ([[Андиҷон]]), [[Узканд]], [[Исфара]], [[Ворух]], [[Сух]], [[Конибодом]] ва [[Хуҷанд]]. Сайёҳони араби асри Х инчунин бисёр шаҳрҳои дигарро низ ёдовар мешаванд ва дар маҷмӯъ менависанд, ки дар водии Фарғона ба ҷуз шаҳрҳо, боз бисёр деҳаҳои калон мавҷуданд. Ҳавоканд ё Хӯқанд, ки аз як тараф дар "[[Шоҳроҳи Абрешим|дар Роҳи Бузургибузурги Абрешимабрешим]]" байни [[Ҳиндустон|Ҳинду]] [[Ҷумҳурии Халқии Чин|Чин]] ва [[Эрон|аз тарафи дигар Форс]] ва [[Шарқи Наздик|Ховари Миёна]] ҷойгир аст]], шояд як маркази бузурги тиҷоратии [[Осиёи Миёна]] ба шумор мерафт. Дар [[Садаи XIII|асри XIII]] онро муғулҳо нобуд карданд <ref>[http://www.orexca.com/rus/monuments_kokand.shtml Исторические и архитектурные памятники Коканда]</ref>
== Хонии Бухоро ==
 
Қаламрави хонии ояндаи Қӯқанд солҳои 1500 - 1709 ба хонии Бухоро тобеъ буд. Хонии Бухоро аз ҷониби [[Шайбониён]] (солҳои 1500- 1601) баъд аз ба зери тасарруф даровардани давлати [[Темуриён]] (қаламравӣ [[Мовароуннаҳр]] ва [[Туркистони Афғонистон]] <ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Афганский_Туркестан Аз Викпедияи русӣ Афганский Туркестан]</ref>) таъсис ёфта буд. Сипас, Хонии Бухоро ба зери тасарруфи [[Аштархониён]] (солҳои 1599- 1785) гузашт.
<ref>{{Cite web|url=http://www.ots.uz/ru/uzbekistan/cities-of-uzbekistan/29-kokand|title=Коканд|deadlink=yes|accessdate=2011-06-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091227102305/http://ots.uz/ru/uzbekistan/cities-of-uzbekistan/29-kokand|archivedate=2009-12-27}}</ref> .
 
=== [[Хонигарии Бухоро]] ===
Пас аз забти Риштон, музофотҳои ҷанубӣ ва шимолу ғарбии водии Фарғона муттаҳид шуданд ва Шоҳрухбой беки 1-и соҳибихтиёр ва асосгузори давлати ягона гардид.
 
== Хонии Қӯқанд ==
М.А. Маҳмуд-Хоҷа дар асари илмии худ «Таърихи Туркистон» (Тошканд. 1915, с. 8-11) менависад:{{Аввали иқтибос/Ҳуҷҷатнок}}«Пас аз он, дар ҷои 4 деҳаи хурде-қалъаҳо "кук тунликҳо" (Калвака, Актепе, Эски-Қӯрғон ва Хоканд), шаҳри бузурги Қӯқанд, пойтахти хонигарии Коканд, ба вуҷуд омад.
[[Акс:Kokand Khanate. Gate of the Kokand Palace in the City of Kokand. Exterior View, with Soldiers of the Kokand Khan's Army Standing Outside the Entrance WDL10730.png|thumb|Қӯқанд. Дарвозаҳои берунии қасри хон (солҳои 1870).]]
 
Хонҳои Қӯқанд аз сулолаи Минги [[ӯзбекҳо]] саъй мекарданд, ки ба сулолаи худ шукӯҳи қадимаро диҳанд, ки онро таърихнигорони маҳаллӣ бо ҷидду ҷаҳд тарғиб карда буданд, ин сулоларо ҳатто ба [[Темурланг]] нисбат медоданд ва изҳор доштанд, ки вай аз замонҳои қадим дар тамоми [[водии Фарғона| Фарғона]] ҳукмронӣ кардааст.
=== Хонии Қӯқанд ===
[[Акс:Kokand_Khanate._Gate_of_the_Kokand_Palace_in_the_City_of_Kokand._Exterior_View,_with_Soldiers_of_the_Kokand_Khan's_Army_Standing_Outside_the_Entrance_WDL10730.png|чап|мини| Қӯқанд. Дарвозаҳои берунии қасри хон (солҳои 1870).]]
Хонҳои Қӯқанд аз сулолаи Минги Узбакистон саъй мекарданд, ки ба сулолаи худ шукӯҳи қадимаро диҳанд, ки онро таърихнигорони маҳаллӣ бо ҷидду ҷаҳд тарғиб карда буданд, ин сулоларо ҳатто ба Темурлан бунёд карданд ва изҳор доштанд, ки вай аз замонҳои қадим дар тамоми Фарғона ҳукмронӣ кардааст. Тибқи ривоятҳои маҳаллӣ, Султон [[Бобур|Бобури]] машҳур, аз авлоди Темур, аз Самарқанд ба Ҳиндустон тавассути Фарғона равон буд, ки яке аз занони ӯ дар роҳи кӯдакӣ дар роҳи Хуҷанд ва Конибодом дар он ҷо қарор гирифт. Кӯдакеро, ки Олтун-Бошик ном дошт (соли 1545 вафот кардааст), қабилаи ӯзбекии Минг (номи сулола), ки дар он даврон дар Фарғона буд, паноҳ додааст. Вақте ки номи ӯ маълум шуд, Олтун-бошик бий эълон карда шуд ва дар Асхӣ қарор гирифт. Унвони бий дар [[қавм]]<nowiki/>и ӯ меросӣ шуд. Яке аз авлоди Олтун-бошик Абдураҳим дар деҳаи Дикан-Тӯда маскан гирифт, аммо баъдтар шаҳри Қӯқанд макони аслии зисти ӯ шуд, ки онро тақрибан соли 1732 таъсис дод ва дар ибтидо Эскӣ-Қӯрғон ё Қалъаи Раҳимбой (бо номи асосгузори он) ном гирифт.
 
Тибқи ривоятҳои маҳаллӣ, [[Бобур|Султон Бобур]]и машҳур, аз авлоди [[Темуриён]], аз [[Самарқанд]] ба [[Ҳиндустон]] тавассути [[водии Фарғона| Фарғона]] равон буд, ки яке аз занони ӯ дар роҳи Хуҷанд ва Конибодом кӯдак таваллуд кард ва Бобур дар он ҷо қарор гирифт. Кӯдакеро, ки Олтун-Бошиқ ном дошт (соли 1545 вафот кардааст), қабилаи [[ӯзбекҳо| ӯзбекии Минг]] (номи сулола), ки дар он даврон дар [[водии Фарғона| Фарғона]] буд, паноҳ додааст. Вақте ки номи ӯ маълум шуд, Олтун-Бошиқбий эълон карда шуд ва дар Асхӣ қарор гирифт. Унвони ''бий'' дар қавми ӯ меросӣ шуд. Яке аз авлоди Олтун-Бошиқбий Абдураҳим дар деҳаи Дикан-Тӯда маскун буд, аммо баъдтар шаҳри Қӯқанд макони аслии зисти ӯ шуд, ки онро тақрибан соли 1732 таъсис дод ва дар ибтидо ''Эскӣ-Қӯрғон'' ё ''Қалъаи Раҳимбий'' (бо номи асосгузори он) ном гирифт.
Сохтмони шаҳрро, ки таҳти роҳбарии Шоҳрух сар шада буд, писаронаш Абдураҳимбий ва Абдулкарим идома доданд. Мавқеи мусоиди ҷуғрофӣ дар даромадгоҳи [[водии Фарғона]] ба афзоиш ва густариши босуръати Қӯқанд мусоидат кард. Давлати ҷавон тадриҷан мустаҳкамтар шуда, ҳудудҳои худро бо торафт бештар аз ҳисоби заминҳо нав ба нав илова мекард. Абдукаримбий бародари хурди Абдураҳимбий буд, ки пас аз марги бародараш [[Соли 1734|дар соли 1734]] қудратро дар хонии Қӯқанд [[Соли 1734|ба мерос гирифт.]] Соли [[Соли 1740|1740]] ӯ фармон дод, ки Қӯқандро бо девори наве иҳота кунад, ки он баъдтар дар ҳифзи шаҳр аз ҳуҷуми ҷунгарҳо кӯмак кард. Дар солҳои [[Соли 1745|1745]] - [[Соли 1747|1747]] хонигарии Қӯқанд ба ҳамлаи қабилаи ҷунгариён дучор омад, ки онҳо [[Ӯш]], [[Андиҷон]], [[Марғилон (Ӯзбекистон)|Марғилонро]] забт намуданд ва Кӯқандро муҳосира карданд. Дар лаҳзаи муҳим Абдураҳимбий истеъдоди ташкилотчии ҳарбиро нишон дод ва душманро аз пойтахт баргардониданд.<ref>История Узбекистана. Том 3. Ташкент. 1993 год, с. 206.</ref> .
 
Сохтмони шаҳрро, ки таҳти роҳбарии Шоҳрух сар шада буд, писаронаш Абдураҳимбий ва Абдулкаримбий сохтмонро идома додаанд. Мавқеи мусоиди ҷуғрофӣ дар даромадгоҳи [[водии Фарғона]] ба афзоиш ва густариши босуръати Қӯқанд мусоидат кард. Давлати ҷавон тадриҷан мустаҳкамтар шуда, ҳудудҳои худро бо торафт бештар аз ҳисоби заминҳои нав ба нав ба тасарруф гирифта, зиёд мекард. Абдукаримбий бародари хурди Абдураҳимбий буд, ки пас аз марги бародараш дар соли 1734 қудратро дар хонии Қӯқанд ба мерос гирифт. Соли 1740 ӯ фармон дод, ки Қӯқандро бо девори наве иҳота кунад, ки он баъдтар дар ҳифзи шаҳр аз ҳуҷуми ҷунгарҳо кӯмак карда буд. Дар солҳои 1745 - 1747 хонии Қӯқанд ба ҳамлаи қабилаи ҷунгариён дучор омад, онҳо шаҳрҳои [[Ӯш]], [[Андиҷон]], [[Марғилон]]ро забт намуданд ва Кӯқандро муҳосира карданд. Дар лаҳзаи муҳим Абдураҳимбий истеъдоди ташкилотчигии низомиро нишон дод ва душманро аз пойтахт баргардонид.<ref>История Узбекистана. Том 3. Ташкент. 1993 год, с. 206.</ref> .
=== Ҳукмронии Норбутабий ===
Дар давраи ҳукмронии Норбутабий ( [[Соли 1770|1770]] - [[Соли 1798|1798]] ) дар кишвар оромии нисбии сиёсӣ муқаррар карда шуд ва шароити мусоид барои рушди иқтисодӣ ба вуҷуд омад.
Таърихнигори Қӯқанд Мулло Олим Махдум Хоҷӣ салтанати Норбутабиро чунин тасвир мекунад:«Дар давраи ҳукмронии ӯ ғаму ташвиш набуд, гуруснагӣ ва арзиши баланд набуд. Дар замони он хон системаи пулӣ ба муомилот ҷорӣ карда шуд, касе ғалла аз анборҳо нахарид, зеро он ройгон дода мешуд. Бисёре аз мардуми минтақаҳои ҳамсоя аз шунидани чунин зиндагии арзон ва осоишта ба Хуканд кӯчиданд, ки ин сабаби ободонӣ ва шукуфоии Фарғона буд.»<ref>Мирзо Олим Махдум Хоҷӣ. Тарихи Туркистон / Сузбоши ва изохлар. Ш. Вохидов, араб езувидан табдил. Ш. Вохидов ва Р. Холикованики, курсаткичлар. Ш. Воҳидов ва Д. Сангированики. Янги аср авлоди. - Тошкент. 2008. С. 56</ref>
Норбутабий сарпарасти илм ва санъат буд. Дар ин вақт, дар Қӯқанд сохтмони фаъол идома дошт. Соли [[Соли 1798|1798]] сохтмони мадрасаи Норбутабий ба анҷом расид. Дар замони Норбутабий якчанд мадрасаҳо сохта шуданд: соли 1762 - Сулаймония, 1789 - Эшон Хонхӯҷа, 1794 - Имом Бакир, 1795 - Тура Ҳаким, 1798 - ба номи Норбутабий (бо номи Мадрасаи Мир то имрӯз боқӣ мондааст ).<ref>Сотиболдиев Г.О., Хайдаров М.Т. Социально-экономическое положение Кокандского ханства в эпоху Норбутабия (1763-1798)// Электронный научный журнал «Apriori». Cерия «Гуманитарные науки». 2016 год. №3, с. 4</ref>.
 
Норбутабий сарпарасти илм ва санъат буд. Дар ин вақт, дар Қӯқанд сохтмони фаъол идома дошт. Соли 1798 сохтмони мадрасаи Норбутабий ба анҷом расид.<ref>Мирзо Олим Махдум Хоҷӣ. Тарихи Туркистон / Сузбоши ва изохлар. Ш. Вохидов, араб езувидан табдил. Ш. Вохидов ва Р. Холикованики, курсаткичлар. Ш. Воҳидов ва Д. Сангированики. Янги аср авлоди. - Тошкент. 2008. С. 56</ref> Дар замони Норбутабий якчанд мадрасаҳо сохта шуданд: соли 1762 - Сулаймония, 1789 - Эшон Хонхӯҷа, 1794 - Имом Бакир, 1795 - Тура Ҳаким, 1798 - ба номи Норбутабий (бо номи Мадрасаи Мир то имрӯз боқӣ мондааст ). Дар он замонҳо, шахсони машҳури фарҳангӣ дар Қӯқанд - Муҳаммад Ғозӣ, Нодир, Хуҷамназари Ҳувайдо, Хоҷа Маслаҳатуддин Умматвалӣ ва писари ӯ Хоҷа Муҳаммад Носируддин кор ва зиндагӣ мекарданд. Норбутабиӣ дар тӯли тамоми ҳаёти худ Хоҷа Муҳаммад Носируддин ва Хоҷа Муҳаммад Ёқуб Охундро парастиш мекард ва муриди онҳо буд. Вай инчунин писарони худ Муҳаммад Амин, Муҳаммад Олим ва Муҳаммад Умархонро барои тарбия ба Муҳаммад Носируддин дод.<ref>Сотиболдиев Г.О., Хайдаров М.Т. Социально-экономическое положение Кокандского ханства в эпоху Норбутабия (1763-1798)// Электронный научный журнал «Apriori». Cерия «Гуманитарные науки». 2016 год. №3, с. 4</ref>.
 
=== Ҳукмронии Умархон ===
Дар бунёди фарҳангӣ кишвар, Умархон кӯшиш кард, ки мехост ба [[Амир ТемурТемурланг|Темур]] тақлид кунад ва барои гул-гулшукуфии илм ва адабиёт дар Қӯқанд шароит фароҳам овард. <ref>История Средней Азии. Москва. Евролинц. Русская панорама. 2003 год, с. 330</ref>Дар ..вақти ҳукмронии Умархон, масҷидҳо ва мадрасаҳо дар шаҳрҳо монанди Қӯқанд, Тошканд, Туркистон, Чимкент, Сайрам, Авлиё-Ота сохта шуда буданд, Шахри нави Шаҳрихон бунёд карда шуд.
Маърифатпарварӣ, фарҳангпарварӣ, гуманизм - ин дидгоҳҳои шоир Амирӣ баъдтар ба мавҷи нави тавонои рушди фарҳанги минтақа табдил ёфт.Дар он рӯзҳо як навъ маркази адабӣ дар Қӯқанд ба вуҷуд омад. Тибқи иттилои манбаъҳо, дар ин ҷо зиёда аз 70 шоирон машғули эҷодиёт буданд Дар дарбори хон беҳтарин шоирон, рассомон ва хаттотон ҷамъ омада буданд. Худи Умархон бо тахаллуси адабии Амирӣ шеър менавишт. Маҷмӯаи ашъори ӯ то ба мо расидааст, ки зиёда аз 10 ҳазор сатрро ташкил медиҳад. Дар маҷмӯъ, 307 шеър бо забони узбекӣ, 159 шеъри дигар бо забони тоҷикӣ навишта шудааст.
 
Пажӯҳишгоҳи шарқшиносии ба номи Абурайҳони Берунии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Ӯзбекистон 17 нусхаи дастнависи девони Амирия ва 545, ки шеърро дар бар мегирад: 465 [[ғазал]], 53 [[мухаммас]] (байте иборат аз 5 мисраъ), 5 мусамман. (байте иборат аз 8 мисраъ), 6 муссадас (байте иборат аз 6 мисраъ) ва 16 туйук (рӯбоӣ, ки дар асоси калимасозӣ сохта шудааст). Ҷойи намоёнро дар ҳаёти дарбор зани Умархон Моҳларойим (Нодира) ишғол мекард (1792-1842). Вай дар ҳаёти фарҳангии хонӣ ҳамчун сарпарасти илм, адабиёт ва санъат фаъолона ширкат варзидааст. Ҷараёни тавонои адабии эҷодкардаи Амирӣ дар он солҳои дур имкон дод, ки маорифпарварон ва шоирони маъруф (Муқимӣ, Фурқат, Муҳий, Оразий, Тажаллий ва дигарон) дар водии Фарғона пайдо шаванд.
Дар вақти ҳукмронии Умархон, масҷидҳо ва мадрасаҳо дар шаҳрҳо монанди Қӯқанд, [[Тошканд]], Туркистон, [[Чимкент]], Сайрам, Авлиё-Ота сохта шуда буданд, Шахри нави [[Шаҳрихон]] бунёд карда шуд.
 
Маърифатпарварӣ, фарҳангпарварӣ, гуманизм - ин дидгоҳҳои шоир Амирӣ баъдтар ба мавҷи нави тавонои рушди фарҳанги минтақа табдил ёфт.Дар он рӯзҳо як навъ маркази адабӣ дар Қӯқанд ба вуҷуд омад. Тибқи иттилои манбаъҳо, дар ин ҷо зиёда аз 70 шоирон машғули эҷодиёт буданд Дар дарбори хон беҳтарин шоирон, рассомон ва хаттотон ҷамъ омада буданд. Худи Умархон бо тахаллуси адабии Амирӣ шеър менавишт. Маҷмӯаи ашъори ӯ то ба мо расидааст, ки зиёда аз 10 ҳазор сатрро ташкил медиҳад. Дар маҷмӯъ, 307 шеър бо забони узбекӣ, 159 шеъри дигар бо забони тоҷикӣ навишта шудааст. Пажӯҳишгоҳи шарқшиносии ба номи Абурайҳони Берунии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Ӯзбекистон 17 нусхаи дастнависи девони Амирия ва 545, ки шеърро дар бар мегирад: 465 [[ғазал]], 53 [[мухаммас]] ([[байт]]<nowiki/>е иборат аз 5 [[Мисраъ|мисра]]<nowiki/>ъ), 5 мусамман. (байте иборат аз 8 мисраъ), 6 муссадас (байте иборат аз 6 мисраъ) ва 16 туйук ([[Рубоӣ|рӯбоӣ]], ки дар асоси калимасозӣ сохта шудааст). Ҷойи намоёнро дар ҳаёти дарбор зани Умархон Моҳларойим ( Нодира ) ишғол мекард (1792-1842). Вай дар ҳаёти фарҳангии хонӣ ҳамчун сарпарасти илм, адабиёт ва санъат фаъолона ширкат варзидааст. Ҷараёни тавонои адабии эҷодкардаи Амирӣ дар он солҳои дур имкон дод, ки маорифпарварон ва шоирони маъруф (Муқимӣ, Фурқат, Муҳий, Оразий, Тажаллий ва дигарон) дар водии Фарғона пайдо шаванд.
=== Ҳукмронии Муҳаммад Алихон ===
Даврони рушди Қӯқанд таҳти ҳукмронии Муҳаммад Алихон ва модари ӯ Нодира идома ёфт. Дар асарҳои таърихӣ ва адабии ҳамзамонони Надира (Ҳакимхон, Хатиф, Мушриф ва дигарон) маълумоте мавҷуд аст, ки шоира ҳамчун ҳомии ҳунар дар ҳаёти иҷтимоӣ ва фарҳангӣ фаъолона ширкат варзидааст.
 
Нодира дар рушди илму адаб кумак кард, дар сохтмони биноҳои [[мадраса]]<nowiki/>ҳомадрасаҳо , корвонсаройҳо ва марказҳои тиҷоратӣ ширкат варзид. Шоир Увайсӣ, мураббии фарзандонаш, аз боварӣ ва дӯстии махсуси ӯ баҳра мебурд. Тамоми ҳаёти Надира ва эҷодиёти ӯ бо ҳамдардӣ ба мазлумон фаро гирифта шудааст ва ғамхорӣ дар бораи маърифати мардумро фаро мегирад. Вай ба нақши [[адабиёт]] дар ҳаёти маънавии ҷомеа баҳои баланд дод.
2 пули хиштӣ ба сӯи шаҳр мебурданд сохта шуда буданд. Яке аз онҳо, Хишт-купрук (бо дуконҳои хурд барои савдо ташкил карда шудааст) дар давраи ҳукмронии Мадали Хон (1822-1842) ва қушбегӣ Хоҷадотхо (то соли 1936 вуҷуд дошт) сохта шудааст. Пули 2-юми Дерезлик, ки онро соли 1856 дар даврони ҳукмронии Худоёрхон як бинокори маҳаллӣ Муслимқул сохта буд, дар рӯ ба рӯи Арк ҷойгир буд. Мисли Хишт-Купрук, он бо дуконҳо пур шуда буд ва бомпӯш шуда буд, ки одамонро аз нурҳои сӯзони офтоб муҳофизат мекард. Мисли шаҳрҳои асримиёнагӣ, Қӯқанд бо девори қалъагии гилини 18-километра ва 12 дарвоза иҳота карда шуда буд. Хандақҳои чуқур иборат аз 3 қатор, ки аз деворҳои берунӣ мегузаштанд, аз об пур карда мешуданд. Сохтмони девори қалъа дар ниҳоят дар замони ҳоким Шералихон солҳои 1842-1843 ба итмом расид.
 
2 пули хиштӣ ба сӯи шаҳр мебурданд сохта шуда буданд. Яке аз онҳо, Хишт-купрук (бо дуконҳои хурд барои савдо ташкил карда шудааст) дар давраи ҳукмронии Мадали Хон (1822-1842) ва қушбегӣ Хоҷадотхо (то соли 1936 вуҷуд дошт) сохта шудааст. Пули 2-юми Дерезлик, ки онро соли 1856 дар даврони ҳукмронии Худоёрхон як бинокори маҳаллӣ Муслимқул сохта буд, дар рӯ ба рӯи Арк ҷойгир буд. Мисли Хишт-Купрук, он бо дуконҳо пур шуда буд ва бомпӯш шуда буд, ки одамонро аз нурҳои сӯзони офтоб муҳофизат мекард. Дар замони шукуфоии хонигарии Коканд, шаҳр маркази асосии динии тамоми [[Вилояти Фарғона (Империяи Русия)|вилояти Фарғона буд]] - дар он зиёда аз 300 [[масҷид]] мавҷуд буд.
Мисли шаҳрҳои асримиёнагӣ, Қӯқанд бо девори қалъагии гилини 18-километра ва 12 дарвоза иҳота карда шуда буд. Хандақҳои чуқур иборат аз 3 қатор, ки аз деворҳои берунӣ мегузаштанд, аз об пур карда мешуданд. Сохтмони девори қалъа дар ниҳоят дар замони ҳоким Шералихон солҳои 1842-1843 ба итмом расид.
 
=== Ҳукмронии Худоёрхон ===
[[Акс:Khudayar_Khan_Palace,_Kokand_(495578).jpg|чап|мини| Намуди даромадгоҳи қасри Худоёрхон.]]
Қасри Худоёрхон (1871-1873) ё "Урда" -ро худи хони Қӯқанд Худоёрхон сохтааст. Мир Убайдуллоҳ банақшагир ва меъмори он буд. Дар сохтмони қаср устодони Кӯқанд, Риштон, Конибодом, Чуст, Намангон, Ӯро-Теппа ва Қошғар ширкат варзиданд. Масоҳати умумии қаср 4 гектарро ташкил медиҳад, таҳкурсии он 3 метр баланд бардошта шудааст. Дар қисми болоии дарвозахона бо ҳарфҳои арабӣ навишта шудааст: "Саид Муҳаммад Худоёрхони Бузург". Аз ин сабаб, роҳи махсуси алоҳида сохта шуда буд, то ба дарвозаи асосӣ аз самти шарқ ворид шаванд. Қаср бо анъанаи меъмории Осиёи Миёна сохта шудааст. Арки баланди даромадгоҳ бо болопӯшҳои рангини сафолини осмониранги кабуд, ки дар паҳлӯҳои он 2 манора ҷойгиранд, ороиш ёфта буданд. Дар ду тарафи фасад деворҳои дароз бо шишаҳои ороишӣ ҷойгиранд, боз 2 манораи дигар дар кунҷҳои бино ҷойгиранд. Тамоми фасади қаср бо мозайкаи рангоранги кандакорӣ кардашуда пӯшонида шуда буд. Номи он устодони аҷоиби халқӣ, ки дар сохтмон ва ороиши қаср кор кардаанд, боқӣ мондааст - инҳо бинокорон Мулло Суярқул ва усто Солихоҷа, усто Фозилхоҷа, ганҷкорҳо усто Мамасодиқ ва усто Юлдош Наҷарбошӣ мебошанд.
Ҳар сол Қӯқанд ба шаҳре табдил меёфт, ки қаламрави он бемайлон меафзуд. Сайёҳи Маҷористон Вамбери навиштааст, ки аз ҷиҳати минтақаи ишғолкардааш Қӯқанд аз Хива 6 маротиба, аз Теҳрон 4 маротиба ва аз Бухоро 2 маротиба бузугтар аст.
Дар дохили шаҳр, биноҳои истиқоматии 1-ошёна бо деворҳои гилин, ки ба кӯча рӯ ба рӯ буданд, бартарӣ доштанд.
 
Сол то сол Қӯқанд ба шаҳре табдил меёфт, ки қаламрави он бемайлон меафзуд. Сайёҳи Маҷористон Вамбери навиштааст, ки аз ҷиҳати минтақаи ишғолкардааш Қӯқанд аз Хива 6 маротиба, аз Теҳрон 4 маротиба ва аз Бухоро 2 маротиба бузугтар аст. Дар дохили шаҳр, биноҳои истиқоматии 1-ошёна бо деворҳои гилин, ки ба кӯча рӯ ба рӯ буданд, бартарӣ доштанд. Шаҳр ба 4 қисм - деҳа (Саримазор, Ҳуҷанд, Риштон ва Марғилон) тақсим шуда буд, ки ҳар яки онҳо аз маҳаллаҳо иборат буданд.
Шаҳр ба 4 қисм - деҳа (Саримазор, Ҳуҷанд, Риштон ва Марғилон) тақсим шуда буд, ки ҳар яки онҳо аз маҳаллаҳо иборат буданд. Дар ибтидои асри XX 72 маҳалла мавҷуд буд, ки дар онҳо тақрибан 10.000 хонавода, 120 мактаб (ҳар кадоме аз 10 то 20 талаба доштанд) ва 40 мадраса мавҷуд буданд.
Дар замони шукуфоии хонигарии Коканд, шаҳр маркази асосии динии тамоми [[Вилояти Фарғона (Империяи Русия)|вилояти Фарғона буд]] - дар он зиёда аз 300 [[масҷид]] мавҷуд буд.
 
Дар ибтидои асри XX 72 маҳалла мавҷуд буд, ки дар онҳо тақрибан 10.000 хонавода, 120 мактаб (ҳар кадоме аз 10 то 20 талаба доштанд) ва 40 мадраса мавҷуд буданд. Дар замони шукуфоии хонигарӣ, шаҳр маркази асосии динии тамоми вилояти Фарғона буд - дар он зиёда аз 300 масҷид мавҷуд буд. Вуруд ба шаҳр тавассути 12 дарвоза сурат мегирифт ва онҳо вобаста ба самти роҳҳое, ки ба он роҳ мерафтанд (номгузорӣ шуданд: шимолӣ - Саримазор, Ганҷирован ва Намангон; ҷанубӣ Сух, Катаған ва Исфара; ғарбӣ Хуҷанд, Қудуқлуқ ва Ғозӣ-Яғлик). ; шарқӣ Риштон, Чимиён ва Марғилон).
 
=== Ҳукумати [[генералГенерал-губернатории Туркистон]] ===
19 феврали соли [[Соли 1876|1876]] Қӯқандро артиши Русия таҳти фармондеҳии генерал Скобелев забт кард. Хонии Қӯқанд аз ҷониби [[империяи Русия]] барҳам дода шуд ва Қӯқанд дар ҳайати як қисми [[Генерал-губернатории Туркистон|генерал-губернатории Туркистон ба]] [[Империяиба Русия|вилояти ташаккулёфтаи Фарғона дохил шуда]], маркази маъмурии уезди Кӯқанд гардид. Пас аз ба [[империяи Русия]] ҳамроҳ шудани Қӯқанд, қасри хон ба қалъа табдил ёфт ва тавассути маҳаллаҳои шаҳр роҳҳои автомобилгард гузаронида шуданд, ва дар шащр биноҳои меъмории аврупоӣ пайдо шуданд. Шаҳр зуд ба маркази бузурги фаъолияти капиталистӣ дар Туркистон табдил ёфт ва аз рӯи шумораи бонкҳо ҳатто аз Тошканд пеш гузашт.
== Мухторияти Туркистон ==
Тақрибан 3 моҳ (аз 27 ноябри соли 1917 то 22 феврали соли 1918 ) шаҳри Қӯқанд бо роҳбарии Мустафо Шокай, маркази давлати ба расмият нашинохтаи [[Мухторияти Туркистон]] (номи расмӣ "Туркистон мухтариятӣ" он замон дар қаламрави Вилоятиҳои Семиреченский (Ҳафткӯл), Сирдарё ва Фарғонаи [[генерал-губернатории Туркистон]]и [[империяи Русия]]) буд.
Он дар қаламрави Ӯзбекистони муосир, Қазоқистон ва Қирғизистон (дар он замон - дар қаламрави вилоятҳои Семиреченск, Сирдарё ва Фарғона) генерал-губернатори Туркистони- империяи Россия вуҷуд дошт. Мувофиқи маълумоти як қатор муаррихон, Мухторияти Туркистон аввалин давлати мустақили демократӣ ва дунявӣ дар Осиёи Марказӣ буд.
== Дар ҶШС Ӯзбекистон ==
12 феврали соли 1918 босмачиёни Эргаш ба қалъаи Кӯқанд ҳамла кард, ки онро нерӯҳои ҳарбии инқилобӣ дафъ карданд. Пас аз 3 рӯз, ҷузъу томҳои "Мухторияти Туркистон" ва босмачиён, пас аз ҷангҳои кӯчагӣ, гвардиячиёни сурхро дубора ба қалъа пас гардонданд ва онро бастанд.
 
11 апрели 1919, қӯшунҳои шӯравӣ босмачиёни Мадаминбек ва шӯришгарони сафедгвардиячиёни К. Осиповро дар назди истгоҳи Қӯқанд ва Серово торумор карданд.
Пас аз ба Россия ҳамроҳ шудани Қӯқанд, қасри хон ба қалъа табдил ёфт ва тавассути маҳаллаҳои шаҳр роҳҳои автомобилгард гузаронида шуданд, ки дар онҳо биноҳои меъмории Аврупоӣ пайдо шуданд.
Дар моҳи июни соли 1920 отряди махсуси шӯравии П. Парамонов, босмачиёни боқимондаро дар минтақаи шаҳри Қӯқанд мағлуб намуданд.<ref>[http://www.hrono.ru/sobyt/1900war/1918basm.php Борьба с басмачами в Средней Азии (1918—1938). Хронология событий]</ref>
 
Шаҳр зуд ба маркази бузурги фаъолияти капиталистӣ дар Туркистон табдил ёфт ва аз рӯи шумораи бонкҳо ҳатто аз Тошканд пеш гузашт.
 
=== Мухторияти Туркистон ===
Тақрибан 3 моҳ (аз [[27 ноябр|27 ноябри соли]] [[Соли 1917|1917]] то [[22 феврал|22 феврали соли]] [[Соли 1918|1918]] ) шаҳри Қӯқанд бо раҳбарии Мустафо Чокай маркази давлати ба расмият нашинохтаи [[Мухторияти Туркистон]] (номи расмӣ "Туркистон мухтариятӣ") буд.
 
Он дар қаламрави [[Ӯзбекистон|Ӯзбекистони]] муосир, [[Қазоқистон]] ва [[Қирғизистон]] (дар он замон - дар қаламрави вилоятҳои [[Вилояти Ҳафткӯл|Семиреченск]], Сирдарё ва [[Вилояти Фарғона (Империяи Русия)|Фарғона)]] [[Генерал-губернатории Туркистон|генерал-губернатори Туркистони-]] [[Империяи Русия|империяи Россия вуҷуд дошт]] .
 
Мувофиқи маълумоти як қатор муаррихон, [[Мухторияти Туркистон]] аввалин [[Мардумсолорӣ|давлати]] мустақили демократӣ ва [[Давлати дунявӣ|дунявӣ]] [[Осиёи Миёна|дар Осиёи Марказӣ буд]] .
 
=== ҶШС Узбекистон ===
[[12 феврал|12 феврали соли]] [[Соли 1918|1918]] [[Босмачиҳо|босмачиёни Эргаш]] ба қалъаи Кӯқанд ҳамла кард, ки онро нерӯҳои ҳарбии инқилобӣ дафъ карданд.
 
Пас аз 3 рӯз, ҷузъу томҳои "[[Мухторияти Туркистон]]" ва босмачиён, пас аз ҷангҳои кӯчагӣ, гвардиячиёни сурхро дубора ба қалъа пас гар доданд ва онро бастанд.
 
[[11 апрел|11 апрели]] [[Соли 1919|1919,]] қӯшунҳои шӯравӣ босмачиёни [[Мадаминбек]] ва шӯришгарони сафедгвардиячиёни К. Осиповро дар назди истгоҳи Қӯқанд ва Серово торумор карданд.
 
Дар моҳи июни [[соли 1920]] отряди махсуси шӯравии П. Парамонов, босмачиёни боқимондаро дар минтақаи шаҳри Қӯқанд мағлуб намуданд <ref>Составитель Сергей Пискунов. [http://www.hrono.ru/sobyt/1918basm.html Борьба с басмачами в Средней Азии (1918—1938). Хронология событий.] Сайт «Хронос»//hrono.ru</ref> .
 
Соли 1920 маркази [[вилояти Фарғона]] аз [[Фарғона|Скобелев]] ба Қӯқанд кӯчонида шуд . Соли 1924, пас аз тақсимоти миллӣ-ҳудудӣ, Қӯқанд ба ҳайати ҶШС [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон|Ӯзбекистон]] дохил карда шуд.
 
=== Замони пас аз шӯравӣ ===
 
Соли 1920 маркази вилояти Фарғона аз Скобелев ба Қӯқанд кӯчонида шуд. Соли 1924, пас аз тақсимоти миллӣ-ҳудудӣ, Қӯқанд ба ҳайати ҶШС Ӯзбекистон дохил карда шуд.
== Ҷуғрофия ==
Қӯқанд дар шарқи [[Ӯзбекистон]], дар қисми ҷанубу ғарбии [[водии Фарғона]] ҷойгир аст. Он 228 км ҷанубу шарқии пойтахти Ӯзбекистон - [[Тошканд]], 115 км ғарби [[Андиҷон]] ва 88 км ғарби [[Фарғона]] ҷойгир аст .
 
== Аҳолӣ ==
 
=== Аҳолӣ то барӯйхатгирии 1897 ===
Мувофиқи барӯйхатгирии умумии аҳолии [[Империяи Русия]], ки бо роҳи пурсиши мустақиман тамоми аҳолӣ дар ҳамон сана, мутобиқи [[омор]] ки соли [[Соли 1895|1895]] тасдиқ шудааст "Низомнома дар бораи барӯйхатгирии умумии 1-уми аҳолии Империяи Россия", Қӯқанд шаҳри бузурги Осиёи Марказӣ буд.
 
'''Аҳолӣ ва таркиби қавмии вилояти Фарғона дар шаҳрҳо дар соли 1897''' <ref>Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 года. Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи, кроме губерний Европейской России</ref>
{| class="wikitable"
!Шаҳрҳо
!Города
!Миқдори умумӣ
!Всего
![[Сарт|сартысортҳо]]
![[ӯзбекҳо]]
![[Ӯзбекҳо|узбеки]]
![[тоҷикон]]
![[Тоҷикон|таджики]]
![[русҳо]]
![[Русҳо|русские]]
![[қирғизҳо]]
![[Қирғизҳо|киргизы]]
!қашғариҳо
!кашгарцы
![[туркҳо]]
![[Туркҳо|тюрки]]
!лаҳистониҳо
!поляки
![[олмониҳо]]
![[Олмониҳо|немцы]]
!арманиҳо
!армяне
!лӯлиҳо
!цыгане
!яҳудиҳо
!евреи
!тоторҳо
!татары
|-
|Қӯқанд
|Коканд
|81 354
|20 907
Line 168 ⟶ 112:
|206
|-
|[[Намангон|Наманган]]
|62 017
|52 890
Line 184 ⟶ 128:
|194
|-
|[[Андиҷон|Андижан]]
|47 627
|45 366
Line 200 ⟶ 144:
|114
|-
|[[Марғилон (Ӯзбекистон)|СтарыйМарғилони Маргеланкӯҳна]]
|36 490
|35 645
Line 216 ⟶ 160:
|7
|-
|[[Ӯш|Ош]]
|34 157
|8
Line 248 ⟶ 192:
| -
|-
|[[Марғилон (Ӯзбекистон)|Марғилони нав]]
|[[Фарғона|Новый Маргелан]]
|8928
|2308
Line 270 ⟶ 214:
 
=== Аҳолӣ дар асри XXI ===
По состоянию на 1 января 2016 года, численность населения составляла более 239 900 жителей<ref name="uz.2014">{{Cite web|url=http://www.stat.uz/upload/str2.jpg|title=Статистический буклет «О населении языком цифр»|deadlink=yes|accessdate=2014-10-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141014235825/http://www.stat.uz/upload/str2.jpg|archivedate=2014-10-14}}</ref>. Коканд является одним из трёх крупных городов Ферганской области наряду с [[Фарғона|Ферганой]] и [[Марғилон (Ӯзбекистон)|Маргиланом]].
 
Қисми зиёди аҳолӣ [[ӯзбекҳо]] мебошанд (беш аз 90%), аммо намояндагони зиёда аз 30 миллат низ дар ин шаҳр зиндагӣ мекарданд.
 
=== Афзоиши шумораи аҳолии Қӯқанд <ref>Ата-Мирзаев. Народонаселение Узбекистана: история и современность.</ref> ===
Сол Шумораи аҳолӣ
Год Численность населения
 
1897 81 300
Line 294 ⟶ 236:
 
Ҳиссаи корхонаҳо аз рӯи соҳаҳо:
* саноати хӯрокворӣ - 32,2% (ҶСК Қоканддон Маҳсулотлари, ҶСК Қоканд йогмой, КМ Эффектив Ойл, ҶСК Мастона);
 
* кимиёвӣ - 28% (ҶДММ "Коканд СФЗ", ҶДММ "Коканд Спирт");
* саноати хӯрокворӣ - 32,2% (ҶСК Қоканддон Маҳсулотлари, ҶСК Қоканд йог-мой, КМ Эффектив Ойл, ҶСК Мастона);
* кимиёвӣ - 28% (ҶДММ "КокандСФЗ", ҶДММ "Коканд Спирт");
* коркарди пахта - 27,4%;
* мошинсозӣ - 6,6% (ҶСК Кокандмаш, ҶДММ Электромаш, ҶСК Заводи Механикии Қӯқанд (ҶСК Кукон Механикаи Заводи / Qo'qon Mexanika zavodi OAJ), ҶСК Мототемиркунӣ);
* нурбарқ - 5,8% (ҶСК Улуғбек, ҶДММ Шоиатлас, КМ Кофра).
 
Қӯқанд инчунин як истгоҳи калони роҳи оҳан аст. Идораи вилоятии роҳи оҳани Фарғона (филиали роҳи оҳан) дар ин ҷо ҷойгир аст.
 
== Ҳокимон ==
 
# Мавлянқулов Ҳаҷиқул Турақулович (1991-1999),
# Хоҷаев Абдухаким Султанович (1999-2004),
# Усмонов Маъруф Аъзамович (2004 (?) - октябри 2006),
# Каримов Хайетхон Салимович (октябри 2006 - ноябри 2008),
# Собиров Шухрат Уринбоевич (ноябри 2008 - декабри 2011),
# Абдуллоев Акром Анарқулович (декабри 2011 - апрели 2017),
# Ҷалилов Раҳматалӣ Камбарович (апрели 2017 - апрели 2018),
# Усмонов Маъруф Азамович (апрели 2018 - ҳозира) дар. ).
 
== Бародаршаҳрҳо ==
Line 319 ⟶ 249:
 
== Пайвандҳо ==
* [[Хонии Қӯқанд]]
 
* [[Генерал-губернатории Туркистон]]
* Қӯқанд (фурудгоҳ)
* Хонии Қӯқанд
* [[Генерал-губернатории Туркистон|Ҳукумати генералии Туркистон]]
* [[Туркистон|Туркистон (минтақа)]]
* [[Вилояти Фарғона (Империяи Русия)]]
* [[Вилояти Фарғона|Вилояти Фарғона (Узбекистон)]]
* [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон|ҶШС Ӯзбекистон]]
 
== Истинодҳо ==
* [http://hokandi.narod.ru/ hokandi.narod.ru]
Line 334 ⟶ 260:
[[Гурӯҳ:Category:Шаҳрҳои Ӯзбекистон]]
[[Гурӯҳ:Pages with unreviewed translations]]
 
{{Ӯзбекистон-ҷуғ-нопурра}}
 
== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ}}
 
{{ПБ}}
{{Шаҳрҳои бузурги Ӯзбекистон}}
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Ӯзбекистон|{{PAGENAME}}]]
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Қӯқанд"