Шамсиддини Шоҳин: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Сатри 1:
==Тарҷумаи ҳол==
'''Шамсиддини Маҳдуми Шоҳин''' соли [[1859]] дар [[Бухоро]] таваллуд шудааст. Падари ӯ Мулло Амон аслан аз [[Кӯлоб]] буд. Шоҳин ҳанӯз дар кӯдакӣ кобилияти балаyди илмомузӣ ва шавқу ҳаваси зотие ба назм дошт. Вай дар ҳафтсолагӣ девони Ҳофизро аз ёд медонист. Шоҳиш мадрасаро хатм кардааст ва хати зебо ҳам дошт. Ӯ китоб руйнавис карда, бо маблағи он рӯзгори худро таъмин менамуд. Шоҳин соли 1893 дар Қаршӣ вафод кард. Ӯ ҳарчанд умри кӯтоҳ дида бошад ҳам, мероси хеле бой ва гаронбаҳое аз худ боқӣ гузошт. Мероси ӯ аз девони ғазалиёт, маснавии "[[Лайлӣ ва Маҷнун]]", маснавии нотамоми "[[Тӯҳфаи дӯстон]]", рисолаи "[[Бадоеъ-ус-саноеъ]]" иборат аст.▼
'''Шамсиддини Маҳдуми Шоҳин''' соли [[1859]] дар [[Бухоро]] таваллуд шудааст. Падари ӯ Мулло Амон аслан аз [[Кӯлоб]] буд. Шоҳин ҳанӯз дар кӯдакӣ кобилияти балаyди илмомузӣ ва шавқу ҳаваси зотие ба назм дошт.
Шамсиддин махдуми Шохин соли 1859 дар Бухоро дар оилаи муллои камбагал таваллуд шудааст. Падари у Муллоамон аслан аз Хатлонзамин ( Кулоби хозира ) будааст ва дар вакти чавони барои тахсили илм тарки ватан гуфта, дар Самарканд машгули илмомузи гашта, баъд ба Бухоро рафта, дар хамон чо мадрасаро тамом кардааст. Баъд аз хатми мадраса аз Бухоро хонадор шуд ва чанд вакт дар яке аз мадрасахои Бухоро дарс хам гуфтааст.
Шохин хануз аз бачаги дар хондану навиштан кобилияти фавкулодда дошт. Чунон ки худаш дертар хикоят мекунад, дар хамин мактаб, тахминан дар хашт – нухсолагиаш ба шеър гуфтан шуруъ намудааст.
Баъд аз хатми мактаб падари Шохин хати хонову зебои писарашро дида, уро ба хизмати мирзоӣ шогирд мемонад ва Шохин дар ду-се сол тарзи хатнависи ва иншоро хуб ёд мегирад. Тахминан дар чордах-понздахсолаги Шохин барои тахсили илм ба мадраса дохил мешавад.
Дар мадраса дар пеши устодон ва хамсабаконашон истеъдод ва кобилияти баланде зохир мекунад. Аммо аз чихати модди дар ин солхо зиндагии у хеле сахт буд. Падараш пир шуда, дар таъмини оила ва хонондани писараш хеле мушкилихо мекашид. Аммо баъзе олимон ва сохибмансабони ин замон истеъдоди фавкулоддаи шоир ва кобилияти илмомузии уро дида, ба у баъзан ёрии модди мерасониданд. Худи Шохин бошад, нусхахои кутуби нодир ва баёзхоро нусхабардори карда, ба бахои он як навъ руз мегузаронид ва ба оилаи кашшокаш низ ёрманди мекард.
Баъд аз хатми мадраса Шохин кори ба худ муносибро ёфта натавониста, чанд вакт дар масчидхо имомати мекард. Аммо ин касб, ки мисли гадо дар тую тамошо гаштан буд, ба таъби Шохин мувофик наомад..
Тахминан дар соли 1885 парвоначии дарбори амир (парвоначи мисли сардори идораи коргузори буд) Абдулкодир ном касе Шохинро ба хизмати мирзои мегирад. Парвоначи истеъдод ва илму фазли Шохинро дида, уро хеле эхтиром кард ва дар иваз уро аз чихати модди таъмин намуд. Дар ин солхо Шохин оилаи худро, ки бепарастор монда буд, низ нигохубини мекард.
Шохин, гайр аз он ки вазифаи мирзоиро адо мекард, шеърхо менавишт ва бо хохиши парвоначи дар мадхи амир Абдулахад баъзе касидахо низ мегуфт. Парвоначи ба ин восита мехост, ки Шохин дар пеши амир эътибор пайдо кунад ва таъмини маишаташ боз хам бехтар гардад.
Дар айни муддат Шохин дар дарбор ва хатто гоибона дар назди амир обрую эътибор пайдо кард. Шахсони камсавод ва чохил, ки дар дарбор бисёр буданд, ба эътибору нуфуз пайдо кардани Шохин хасад мебурданд ва мехостанд, ки коре кунанду уро ба амир наздик шудан намонанд. Дар ин миён парвоначи аз тарафи амир хокими Шеробод таъин гардид ва аз Бухоро рафт. Душманони Шохин уро танхо дида, дар атрофи вай фитнаву суханчини сар карданд. Шохин дар хамин вакт бо хуби дид, ки доираи дарбори амир то чи андоза разолатпарвар аст ва дар атрофи амир чи гуна касони чохил ва пургараз чамъ омада, ба мансабу рутбахои давлати расидаанд.
Парвоначи Абдулкодир, ки Шохинро мисли фарзанд дуст дошта буд, ба вай духтарашро никох карда медихад, то мардум ба хокими Шеробод домод будани Шохинро фахмида, аз вай дасти душманиву адоват кашанд. Дар вокеъ хам ин никох Шохинро то андозае аз хучуми ракибонаш эмин дошт. Аз тарафи дигар, амир Абдулахад, ки худро хеле шеърфахму шеърдуст нишон медод, Шохинро ба сухбатхои худ даъват мекардаги шуд. Амир Шохинро вакту бевакт ба мачлису базмхояш даъват мекард, ба хохишу табъи шоир нигох накарда, уро ба сафархо гирифта мебурд. Шохин чунон бо ин даводавхо банд буд, ки хатто ба оилаи худ нигохубини карда наметавонист. Дар ин байн зани чавони у фарзанд таваллуд карду хафтае нагузашта мурд. Вафоти ногахонии занаш барои Шохин фочиаи калон буд.
Ин вокеаи мудхиш чашми Шохинро ба аслу мохияти бисёр вокеахо кушод. Вай фахмид, ки на танхо атрофиёни амир, балки худи амир низ каси чохилу золим, дар кори идораи давлату мамлакат ношуду бетадбир аст. Шохин хост, ки мисли шоирони пештара, ки аз наздикии худ ба хукмронхои замон истифода бурда, ба онхо аз тадбири мулкдорию хукмфармои китобу рисолахо менавиштанд, барои амир асаре таълиф намояд ва дар он роху равиши бо адолат хукумфармои карданро нишон дихад. Бо ин максад у «Тухфаи дустон» ном асари манзум таълиф намуд.
Шохин дар ин маснави хост, ки ба амир ба воситаи панду насихат тарики адлу инсоф ва роххои бехтарини хукуматдориро нишон дихад, аммо ин часорати як нафар шоири чавон, ки ба амир панд омухтани шуда буд, ба хукмрони замон маъкул наафтод. Амир Абдулахад дар газаб шуда, аз Шохин интиком гирифтани шуд. Амир Шохинро мачбур мекард, ки дар хакки у мадхияву касидахо нависад, шеърхои аз одоб берун иншо намояд, барои хандаву дилхушии амир суханхои пасту бемагзро ба шеър дарорад. Илова бар ин, вай шоирро хамеша дар рикоби худ нигох медошт, ба сафархои дуродур мебурд ва уро асбоби дилхушии худ гардонда буд. Ин дар хакки Шохин тахкири бузург буд ва амир инро интикоми сахтарин хисоб мекард.
Аз хамин вакт сар карда, (яъне солхои аввали навадум) дар шеърхои Шохин охангхои шикояту шиквахои талх аз хаёти худ, танкиду мазаммати иллату нуксонхои давр ва ахли он садо медихад..
Шохин дар ин вакт бо «Наводирулвакоеъ»-и Ахмади Дониш шинос шуд ва тамоми иллатхои чамъияти он вактро боз хам хубтар фахмид. Вай низ ба акидае омад, ки бо вазъу насихат ва ислохоти чузъи ахволи мамлакат ва тартиби давлатро бехтар намудан мумкин нест, зеро амир ва атрофиёни у ба дарачае чохилу бефахманд, ки ба кабули чунин маслихатхо кобил нестанд.
Шохин дар ин солхо рисолаи «Бадоеуссаноеъ»-ро эчод мекунад. Дар ин рисола бо кинояву размхои пушида нуксонхои ичтимоии замонаш, разолат ва пастмоягии арбоби давлат ва худи амирро бо хачвхои обдор фош мекунад. Гайр аз ин, дар хамин замон мефахмад, ки вай як умри чавони худро дар мадхи амир ва мукаррабони у бехуда сарф кардааст, бехуда орзуву умед доштааст, ки фазлу дониш ва хунару санъати у ба чамъияти он замон фоидаовар мебошад. Вай дар як маснави, ки охирхои умраш навишта буд,тамоми чавонии гузаштаашро бо афсусу надомат аз назари ибрат мегузаронад ва дар хакки замон ва ахли он айбномаи сахт мебарорад. Дар поён баъзе байтхои маснавиро мавриди назар карор медихем:
:Ду-се руз чуи эхсон шудам,
:Сарояндаи мадхи дунон шудам,
:Бибурдам ба ороиши назм ранч,
:В-аз он кардам офокро пур зи ганч,
:Хареро Масехо насаб рондаме,
:Суроро сурайё лакаб хондаме
Дар солхои охири зиндаги саломатии Шохин хеле бад шуда буд. Дар вай осори касалии сил намудор шуд. Аммо амир уро аз рикобаш дур намекард ва дар сафархо хамрох гирифта мегашт. Вакте ки дар сафари Карши Шохин касали барчомонда шуд, амир уро касдан ба Бухоро нафиристод. Нихоят, бемори шоирро аз по баровард ва у соли 1894 дар хамин шахр вафот кард. Уро дар кабристони хамин шахр гурониданд.
==Эҷодиёти шоир==
Омузиши эчодиёти Шамсиддини Шохин барои муайян кардани харакати адабию афкори пешкадамонаи охири асри XIX, ки сарвари бузурги он Ахмади Дониш аст, ахамияти хеле калон дорад. Шохин дар адабиети бадеи давомдихандаи хубтарин анъанахои адабиети классики буда, дар асархои худ идеяхои адолатпарвари, инсондусти, озодихохи ва идеяи пешкадами замонааш - маорифпарвариро ифода намудааст.
Аз ин нуктаи назар эчодиёти Шохинро аз руи хусусияти инкишофи он ба 3 давра чудо кардан мумкин аст:
1.Давраи омухтан аз адабиёти классики ва дар тахти таъсири он асархо эчод намудан, бо ибораи дигар - таклид ба адабиёти классики. Махсули адабии ин давраи эчодиёти Шохин достони «Лайлию Мачнун» мебошад.
2.Мувофики идеяи пешин, барои пеш бурдани идеяхои халки-озодихохи ба ёрии амирон умед бастан, амиронро гох ба рохи танкид ва гох ба рохи мадх ба адолатпарвари ва илму адабиётдусти даъват намудан аст. Асари барчастаи ин давраи эчодиёти Шохин «Тухфаи дустон» махсуб мегардад.
3.Шинохтани тинати амирон ва амалдорони давлати амири, аз ёрии онхо ноумед шудан, шиносои бо асархо ва афкори танкиди ва маорифпарварии Ахмади Дониш, ба таври катъи ба мавкеи танкиди аморат гузаштан. Осори барчастаи ин давра «Бадоеуссаноеъ» аст.
▲
Хидмати Шоҳин ҳамчун ифодакунандаи ғояву афкори пешқадам дар назми нимаи дуюми асри XIX-и тоҷик бағоят калон аст. Ӯ замон ва аҳли он, нуқсонҳои ҷиддии ҷамъият, ҷаҳолат ва бенизомии умури мамлакатро танқид кардааст.
*[[Достони Лайли ва Маҷнун]]
*[[Тӯҳфаи дӯстон]]
*[[Бадоеъ-ус-саноеъ]]
[[Category:Шахсиятҳо аз рӯи алифбо]]
| |||