Википедиа

Тоҷикистон: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
хNo edit summary
Сатри 58:
* [[Иди Қурбон]] - 1 рӯз - ҳар сол (мутобиқи тақвим)
* [[Иди Меҳргон]]
* [[Иди Сада]]<ref>'''Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон''', соли 1995, №21, мод. 237; соли 1998, №10, мод.125, №23-24, мод. 338; соли 1999, №5, мод.76, №12, мод.308; соли 2002, №4, ќқ-1, мод.191, мод.194, мод.197; соли 2003, №4, мод.132, №8, мод. 449, №12, мод. 678; соли 2004, №5, мод. 350, №12, ќқ-1, мод. 697; соли 2005, №3, мод. 131, №12, мод. 658; соли 2008, №1, ќқ-2, мод. 9, №3, мод.188, №12, ќқ-1, мод. 988; соли 2009, №5, мод.319, №7-8, мод. 493, №11, мод. 698, мод. 699; соли 2010, №7, мод. 544, мод. 548.</ref>
 
== Таърих ==
Сатри 96:
Дар [[ҶШС Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1921-1924). Аммо ба максади хеш нарасида Ватанашонро тарк намуданд. Дар солхои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар ҶШС Тоҷикистон гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хочагидории деҳқонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони соҳибмулк гардид. Инқилоби маданӣ ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шуравӣ (мактаби махви бесаводии калонсолон, кӯдакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохи касбӣ, мактаби олӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, осорхона, боғи истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. Тоҷикистон комилан ба муҷтамаъи ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ гардида, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.
 
Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди [[Бобоҷон Ғафуров]], [[Турсун Улҷабоев]], [[Ҷаббор Расулов]] ва [[Қаҳҳор Махкамов]] иқтисодиёти Тоҷикистон рушд меёфт. Точикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдил ёфт, фарҳангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум баҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳуриҳои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ, маориф, фарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти Тоҷикистон асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиходи ШўравӣШӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд. Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещхеш эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Точикистон гузошта шуд.
[[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми ШўроиШӯрои Олии ҶШС Точикистон, Эъломияи истиқлолияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд.
 
Пас аз "табадуллот"-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, ШўроиШӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати 12) [[9 сентябр|9 сентябри]] соли [[1991]] Изҳорот "Дар бораи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон" эълон дошт. Дар асоси ин изҳорот ШўроиШӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори махсуси хешро «Дар бораи эълон шудани истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул намуд.
 
== Ҷумҳурии Точикистон ==
Ҳарчанд эълони истиқлолият ҳамаи азҳоби сиёсиро қонеъ гардонида буд, вай натавонист пеши роҳи муқовимати сиёсӣ ва маҳалбозии қавмиро бигирад.
Аз ҷониби азҳоби ба ҳукумат мухолифи сиёсӣ эътироф нашудани Қаҳҳор Махкамов ҳамчун Президенти ҶТ (аз 29 ноябри соли 1990), паи ҳам иваз шудани раисони ШўроиШӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қ. Аслонов, С. Кенҷаев, А. Искандаров) мақомоти кишварро водор сохтанд, ки зери фишори тазоҳуркунандагони мухолифин ва барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ баргузор намоянд. Маъракаи интихобот ба зиддиятҳои нави сиёсию идеолужи, мазҳабию маҳалгароӣ ва қавмию инфиродӣ боис гардид. Вазъи иҷчтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ рӯз ба рӯз бад мегардид. Пас аз ба вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидани Раҳмон Набиев (58,6% овозҳо) неруи мухолифин бо баҳонаҳои гуногун фаъолияти ҳукумати навро сарзаниш менамуданд.
Соли 1992 аз моҳи март то ибтидои май тазоҳуроти пай дар пайи ҳизбу ҳаракатҳои ба ҳукумат мухолифин ва ҷонибдорони ҳукумат дар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон, махсусан Душанбе ба фалаҷ шудани мақомоти иҷроиия ва қонунгузории марказӣ ва маҳаллӣ сабаб шуд.
 
Сатри 109:
 
{{main| Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон}}
Воқеоти май – ноябри соли 1992 пояи далатдории Тоҷикистонро заиф сохта, кишварро ба қисматҳо тақсим кард ва хавфи аз байн рафтани давлат ба миён омад. Маҳз дар чунин шароити сангин 16 ноябри соли 1992 иҷлосияи XVI ШўроиШӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Хӯҷанд баргузор гардид, ки дар он Э. Раҳмон Раиси ШўроиШӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. Дар иҷлосияи таърихӣ дар қатори ҳукумати тозаинтихобгардида, масоили хотима додани муқовимати сиёсӣ- низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин, ба эътидол овардани ҳаёти иҷтимоӣ -иқтисодӣ, ба Ватан баргардонидани гурезагон ва муҳоҷирони иҷборӣ мавриди муҳокима қарор гирифтанд.
 
Вале, масъалаи асосии ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсии Тоҷикистон - хотима додани муқовимати сиёсӣ - низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин ҳалли мусбати хешро танҳо соли 1997 ёфт. Дар натиҷаи музокироти байни тоҷикон оид ба сулҳ ва оштии миллӣ солҳои 1994 – 1997 дар ш. Москва 27 июни соли 1997 «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» ба имзо расид.
Сатри 132:
{{main| Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон}}
Дар боби сеюми Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон қоидаҳои умумии фаъолияти Парламенти Тоҷикистон - [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст.
[[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мебощадмебошад. Маҷлиси Олӣ аз ду Маҷлис - [[Маҷлиси миллӣ]] ва [[Маҷлиси намояндагон]] иборат аст (Маҷлиси ду палатагӣ баъд аз ворид гардидани тагйироту иловаҳои раъйпурсии уммумихалқии соли 1999 ба Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда шудааст). Мӯҳлати ваколати Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон 5 сол аст. Ташкил ва фаъолияти Маҷлиси Олиро қонуни конститутсиони танзим мекунад.
 
[[28 феврали соли 2010]] интихоботи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид ки дар он 3 миллиону 289 ҳазору 377 нафар интихобкунандагон ширкат карданд, ки 90,3 фоизи интихобкунандагонро ташкил медиҳад. Тибқи натиҷаи ҷамъбасти интихобот, 41 вакил аз ҳавзаҳои якмандатӣ ва 22 вакил аз ҳавзаи ягонаи умумиҷумҳуриявӣ интихоб гардиданд. Дар байни вакилони Маҷлиси намояндагон 45 нафар аъзои [[Ҳизби Халқӣ Демократии Тоҷикистон]], 2 нафар аъзои [[Ҳизби Коммунисти Тоҷикистон]], 2 нафар аъзои [[Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон]], 2 нафар аъзои [[Ҳизби Аграрии Тоҷикистон]], 2 нафар аъзои [[Ҳизби Ислоҳоти Иқтисодии Тоҷикистон]] ва 10 нафар ғайриҳизбӣ мебошанд.
Сатри 319:
Шанхай ([[Ҷумҳурии Халқии Чин]]) дар бораи маблағгузории се лоиҳаҳои муштараки инвеститсионии [[Ҷумҳурии Халқии Чин|Чин]] дар Тоҷикистон ба миқдори $ 603,5 млн. шартнома ба имзо расид:
 
- Таъмиру азнавсозии роҳи автомобилгарди '''[[Душанбе]] – [[Айнӣ]] – [[Шаҳристон]] – [[Истаравшан]] – [[Хуҷанд]] – БўстонБӯстон – Чанак (сарҳади ЎзбекистонӮзбекистон) ''', ки 411 км дарозӣ дорад ва [[нақби Шахристон]]. Роҳи автомобилгард пойтахти мамлакат [[Душанбе]]ро тамоми сол бо нохияхои Тоҷикистони Шимоли мепайвандад;
 
- Сохтумони хати баландшиддати барқии ''' «Ҷануб – Шимол» (ЛЭП – 500кВт) ''', ки 350 км. дарози дорад;
Сатри 332:
- [[16 феврал]]и соли [[2005]] барои сохтани '''[[НБО Сангтӯда – 1]]''' ҷамъияти муштараки саҳҳомии Русияю Тоҷикистон – [[НБО Сангтӯда – 1]] бо иштироки Компанияи русиягии «Интер РАО ЕЭС» ва Вазорати энергетикаи [[Тоҷикистон]] бунёд шуд. Хароҷоти умумии сохтумон – '''$ 482 млн. '''муайян гардид. 75% саҳмияҳо аз Русия («ЕЭС Русия») ва (25%) аз Ҳукумати Тоҷикистон аст.
- [[20 январ]]и соли [[2008]] агрегати якўмякӯм ва '''июли соли [[2009]] агрегати охирин – чаҳоруми [[НБО Сангтӯда – 1]] ба истифода дода шуд'''. Иқтидори нерўгоҳнерӯгоҳ - '''670 меговатт''', иқтидори солонааш 2,7 млрд. кВт ва баландии сарбандаш – 75 метр мебошад.
 
==='''Тоҷикистон ва Эрон'''===
- Сохтмони нақби (тоннели Анзоб) «Истиқлол» соли [[1998]] бо кўмакикӯмаки молиявии Эрон сар шуд.Дарозии нақби (тоннели Анзоб) «Истиқлол» 5049 метрро ташкил медиҳад. Сохтмони он аз ду ҷониб - шимол ва ҷануб сар шуда дар арафаи иди Наврӯз марти соли [[2006]] ба охир расидааст.Нақби (тоннели Анзоб) «Истиқлол» имконият фороҳам овард,ки равобити байни [[вилояти Суғд]] бо ноҳияҳои марказу ҷануби Тоҷикистон соли дароз таъмин карда шавад.
 
- [[20 феврал]]и соли [[2006]] маросими сохтмони [[НБО Сангтӯда-2]] оғоз гардид, ки иқтидори 4 агрегати он - 220 меговатт мебошад. Хароҷоти умумии сохтумон – '''$ 220 млн.''', Аз ҷумла: $ 180 млн. саҳми [[Ҷумҳурии Исломии Эрон]], $ 40 млн. дигар ҳиссаи Ҳукумати [[Тоҷикистон |Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мебошад.
Сатри 346:
 
==='''Тоҷикистон ва Бонки рушди Осиё, хазинаи ОПЕК'''===
[[Нақби автомобилгарди "Шаҳристон"]] дар роҳи автомобилгарди [[Душанбе]] – [[Хуҷанд]] – Чанак (ЎзбекистонӮзбекистон) киллометри 180 ҷойгир аст (дар сарҳади ноҳияҳои [[Айнӣ]] ва Шаҳристони [[вилояти Суғд |вилояти Суғди ]] [[Тоҷикистон |Ҷумҳурии Тоҷикистон]]).
Сохтумони нақб давоми корҳои таъмири роҳи [[Душанбе]] – [[Хуҷанд]] – Чанак (ЎзбекистонӮзбекистон) мебошад.
Сохтумони нақб расман [[22 август]]и соли [[2006]] оғоз ёфтааст.
Арзиши лоиҳаи сохтумони нақби автомобилгарди "Шаҳристон" - 175 млн. сомонӣ ки аксарияташ маблаѓгузории Бонки рушди Осиё аст.
Дарозии нақби "Шаҳристон" – 5253 метр
Сохтумони нақбро – ширкати ChainaRoad ([[Ҷумҳурии Халқии Чин|Чин]]) ба ўҳдаӯҳда гирифтааст.
Роҳи мошингарди Душанбе - Чанак бо харҷи қариб як миллиарду 430 миллион сомонӣ навсозӣ шуд. Барои бунёду таҷҳизи нақби Шаҳристон бошад, ки дарозиаш 5253 метр мебошад бо 5289 метр нақби ҳаводиҳандааш қариб 430 миллион сомонӣ равона гардидааст.
 
Сатри 365:
 
==='''Роҳи автомобилгарди [[Айнӣ]] - [[Панҷакент]]'''===
'''Роҳи автомобилгарди [[Айнӣ]] - [[Панҷакент]]''' - дар роҳи автомобилгарди [[Душанбе]] – [[Хуҷанд]] – Чанак (ЎзбекистонӮзбекистон) ҷойгир аст (дар сарҳади ноҳияҳои [[Айнӣ]] ва [[Шаҳристон]]и [[вилояти Суғд |вилояти Суғди ]] [[Тоҷикистон]]). Сохтумони он давоми корҳои таъмири роҳи автомобилгарди Душанбе – Хуҷанд – Чанак (ЎзбекистонӮзбекистон) мебошад.
Сохтумони нақб расман октябри соли [[2012]] оғоз ёфтааст.
Арзиши лоиҳаи сохтумони роҳи автомобилгарди [[Айнӣ]] - [[Панҷакент]] - $136 млн. - саҳми Бонки рушди Осиё, $14 млн. - саҳми хазинаи ОПЕК ва $22 млн.саҳми Ҳукумати [[Тоҷикистон]] мебошад. Дарозии роҳи автомобилгарди [[Айнӣ]] - [[Панҷакент]] – 113 километр
Сатри 438:
 
== Расонаҳои ҳамагонӣ ==
Расман оғози таърихи матбуоти тоҷик ба нашри аввалин шумораи [[Бухорои Шариф (рӯзнома)| "Бухорои шариф"]] дар [[11 март]]и соли [[1912]] нисбат дода мешавад. Биноба он ҳар сол дар [[11]]-уми март [[Рӯзи матбуот]] ҷашн гирифта мешавад. Вале пажўҳишгаронпажӯҳишгарон тазкира ва осори насри қадимии тоҷикиро зинаи аввали журналистикаи тоҷик мешумуранд. Чунончӣ, муаллифони китоби "Таърихи матбуоти тоҷик" И. Усмонов ва Д. Давронов корбурди жанрҳои хабар, гузориш, мусоҳиба ва ғайраро дар солнома ва таърихнигориҳои садаҳои 10 то 15 тазаккур медиҳанд. Дар нимаҳои дуввуми садаи 19 ва оғози садаи 20 бархе аз нашрияҳо чоп шудаанд, ки матолиберо ба точикӣ нашр кардаанд. Дар давраи [[СССР|шӯравӣ]] матбуот зери назорати шадиди давлат қарор дошт, вале дар ин давра низ аз талошҳои озодбаёнӣ дар бархе аз онҳо ба мушоҳида расидааст. Ибтидои солҳои 90-уми садаи 20 давраи шукуфоии матбуоти озоди Тоҷикистон шуморида мешавад, ки ба нашрияҳое монанди "Чароғи рўзрӯз", "Растохез", "Сухан", "Адолат" ва монанди инҳо нисбат дода мешавад. Дар солҳои [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] [[1992]] то [[1997]] даҳҳо журналисти тоҷик кушта ва аксари журналистони боҳунар кишварро тарк кардаанд. Ҳоло матбуоти мустақили Тоҷикистон аз нав ҷон мегирад ва чанд нашрия, хабаргузорӣ, радио ва телевизионҳои мустақил талош доранд, бо истифода аз озодии матбуот рисолати худро амалӣ кунанд.
 
Дар Тоҷикистон 4 нашрияҳои давлатӣ: [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]], [[Рӯзномаи «Садои мардум»|«Садои мардум»]], [[Рӯзномаи «Народная газета»|«Народная газета»]] ба забони русӣ ва [[Рӯзномаи «Халқ овозӣ»|«Халқ овозӣ»]] ба забони узбекӣ нашр мешаванд. Инчунин, нашрияҳои ғайридавлатӣ; [[Ҳафтаномаи «Тоҷикистон»]], Ҳафтаномаи «Миллат», Ҳафтаномаи «Озодагон», ягона рӯзномаи ҳаррӯзаи «Имрӯз News», Ҳафтаномаи «СССР», Ҳафтаномаи «Азия-плюс» ва диг. ба забонҳои гуногун нашр мешаванд.
Сатри 481:
* [[Театри давлатии драмаи русии ба номи А.С. Пушкини ш. Чкалов]],
* [[Театри давлатии мусиқии тамошобини ҷавони ш. Хуҷанд]],
* [[Театри давлатии лўхтакилӯхтаки ш. Чкалов]],
* [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи С. Вализодаи ш. КўлобКӯлоб]],
* [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови ш. Қӯрғонтеппа]],
* [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи М. Назарови ш. Хоруғ]],
* [[Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ -драмавии н. Данғара]].
* [[Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. ҶўраевҶӯраев]],
* [[Иттиҳодияи давлатии гурӯҳҳои эҷодию консертӣ]],
* [[Ансамбли давлатии рақсии «Лола» ба номи Ғ. Валаматзода]],
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Тоҷикистон"