|
'''Шӯриши Восеъ''' - шӯриши бузурги деҳқонон дар бекигариҳои Кӯлобу Балҷувони [[Бухорои Шарқӣ]] дар [[соли 1888]].
{{комилан-нопурра}}
=== Ибтидои шӯришу ошӯбҳоошубҳо ===
Дар замони ҳукмронии [[Музаффар (Амир)|амир Музаффар]] андозҳои нав ҷорӣ шуда, ғорати мардум ба авҷи аълояш расид. Дар қатори [[хироҷ]]у [[закот]]у [[андоз]]ҳои расмӣ қозикалони [[Бухоро]] Садриддин андози нав бо номи «аминона» ҷорӣ кард. Ин андоз аз савдову тиҷорат ва андози дигар-«хасбур» аз зироатҳои кишоварзӣ ситонда мешуд. Дар натиҷа, норозигии мардум зиёд шуда дар маҳалҳо шӯришҳои халқӣ сар мезананд. Июли с.1870 дар [[бекигарии Балҷувон]] шӯриши [[деҳқон]]он барои ситондани «амонпулӣ» ва андозҳои дигар сар зад, ки дар он тақрибан 2000 нафар иштирок карданд. Ин шӯриш исёни аввалини халқӣ ба муқобили зулми амир ғайримуташаккил ва бенизом буд, аз ин рӯ, он пахш карда шуд. Соли [[1878]] ду ҳазор деҳқон аз худсарию зиёд шудани миқдори хироҷу закот ба шӯр омада, қалъаи Балҷувонро муҳосира карданд. Беки Балҷувон Абдукаримбек (писари беки [[Самарканд]] - Шералии иноқ), аз ғазаби халқ тарсида, ба [[Ҳисор]] гурехт. Деҳқонон қалъаро гирифтанду молу мулки онро байни худ тақсим карда, ҳамон дам хона ба хона пароканда шуданд.
Дар cолҳои 70 асри XIX дар бекии [[Балҷувон]] ошубҳои пурзури халқӣ руҳ доданд. Дар ин ошӯбҳо халқҳои гуногунзабон ширкат варзиданд. Яке аз чунин мардуми туркнажот-лақайҳо дар бекии Балҷувон фаровон буданд. Соли [[1874]] лақайҳо шӯриш бардоштанд. Қӯшуни ҳукуматии дар ин бекӣ сукунатдошта 7 нафар сардорони шӯришро дастгир намуда, зиндон карданд. Бо ҳамин шӯриши лақайҳо анҷом ёфт.
Ошуб бо қувваи мусаллаҳи беки Ҳисор пахш карда шуда, чанд нафарро ба дор кашиданд. Иштирокчиёни фаъоли шӯриш аз чазои ваҳшиёна тарсида, ба сӯи [[бекигарии Дарвоз]] гурехтанд. Абдукаримбек боз ба Балҷувон баргашта, мисли пештара худсарӣ кардан гирифт. Соли 1885 дар амлокдории Муъминободи [[бекигарии Кӯлоб]] низ шӯриши деҳқонон барои аз ҳад зиёд гирифтани андоз сар зад, вале он низ пахш карда шуд. Дар охири соли 1885-аввали соли 1886 мардумони амлокдории Сарипули Ёхсуи [[бекигарии Балҷувон]] низ исён бардоштанд. Сабаби он маротибаи дуюм ситондани закот буд. Шӯриш ба зудӣ аз ҷониби бек бо сӯзондани якчанд деҳа ва
ба Бухоро фиристодани якчанд сардорони он пахш карда шуд. Ин шӯришҳо муқаддимаи шӯриши бузурги асосии деҳқонон дар бекигариҳои Кӯлобу Балҷувон – Шӯриши Восеъ буданд.<ref>Донишномаи Ҳисор. - Душанбе: "Ирфон", 2015, - С. 128</ref>
Соли [[1878]] ду ҳазор деҳқон аз худсарию зиёд шудани миқдори хироҷу закот ба шӯр омада, қалъаи Балҷувонро муҳосира карданд. Беки Балҷувон Абдукаримбек (писари беки [[Самарканд]] - Шералии иноқ), аз ғазаби халқ тарсида, ба [[Ҳисор]] гурехт. Деҳқонон қалъаро гирифтанду молу мулки онро байни худ тақсим карда, ҳамон дам хона ба хона пароканда шуданд.
Ошуб бо қувваи мусаллаҳи беки Ҳисор пахш карда шуда, чанд нафарро ба дор кашиданд. Иштирокчиёни фаъоли шӯриш аз чазои ваҳшиёна тарсида, ба сӯи [[Дарвоз]] гурехтанд. Абдукаримбек боз ба Балҷувон баргашта, мисли пештара худсарӣ кардан гирифт.
===Шӯриши [[Восеъ]]===
Ҳамаи ин шӯришу ошубҳо барои ҳаракати азиме ки, соли 1888 бекии [[Бекигарии Балҷувон]]ро фаро гирифт, гуё заминае тайёр карда буд. Ин шӯриш бо номи шӯриши Восеъ маъруф гаштаст.
Сабаби шӯриш он буд, ки мувофикимувофиқи талаби амалдорони амир деҳконон мебоист аз ҳосили яксола хироҷи на танҳо соли ҷориҷорӣ, балки хироҷи солҳои пешинаи беҳосилро ҳам диханд. Иҷрои ин кор дар асл деҳконон ва аҳли оилаи онҳоро ба гуруснагигуруснагӣ мерасонид. Бинобар он бо сардории Восеъ деҳконони атрофи Ховалинг ба ҳавлии амлокдор дарафтоданд, ҳавлиҳоииҳавлиҳои дигар ашрофро ба хок яксон сохтанд. Восеъ ба музофоти [[Балҷувон]]у [[Кӯлоб]] одамони худро фирисод, ки мардум дар ҷанги зидди амир ба вай ҳамроҳ шаванд. Садхо ҷабрдидагон дар атрофи сардори худ ҷамъ омаданд. Мардуми ҷамъ омада бо сардории Восеъи ҷувозкаш роҳи [[Балҷувон]]ро пеш гирифт. Гуфтушуниди амалдорони Бекбек бо шуришчиеншуришчиён натиҷа набахшид. Бек хост бо хамлаиҳамлаи ногахониногаҳони шуришрошӯришро пахш кунад. Вале ба Восеъ муясар мешавад, ки сарбозонро гурезонда, калъаиқалъаи Бекробекро ишголишғол намояд. ШуришгаронШӯришгарон бегунохонробегуноҳонро аз зиндони Бекбек раҳо доданд. Баъд курхонаи калъароқалъаро кушода, аслихароаслиҳаро байни худ таксимтақсим намуданд. Се шабонарузшабонарӯз калъаиқалъаи [[Балҷувон]] дар дасти шуришгароншӯришгарон буд. Хатои калони Восеъ хаминҳамин шуд, ки шуришчиеншӯришчиён аз галабаиғалабаи худ мамнун шуда, кадамеқадаме аз Балҷувон берун намонданд. Аз фурсат истифода намуда, ҳокими [[Балҷувон]] ба Кангурт расид ва аз он ҷо истода, аз ҳокимони [[Кӯлоб]]у [[Хисор]] имдод талабид. Инчуни Беки мазкур сарбозони парокандагаштаи худ ва ононе, ки бар зидди дехкононидеҳқонони шуришгаршӯришгар буданд, ҷамъ карда, ба сари Балҷувон тохт ва калъароқалъаро гирфтгирифт.
Восеъ ҳануз таслим намешуд. Ӯ муборизаро давом дода, Кангуртро ишголишғол кард. Дар инҷо деҳконони КангуртКангурту КизилмазорроҚизилмазорро ҷамъ намуда, Восеъ бори дуюм калъаиқалъаи Балҷувонро ишголишғол намуд. ШуришгаронШӯришгарон на факатфақат ба [[Балҷувон]] , балки ба [[Ховалинг]]у [[Кангурт]]ро хамҳам соҳиб шуданд. Комебиҳои шӯришгарон муборизаи оммаи халқ бабар зидди амалдорон ва сарватмандон решаҳои тартибоди феодалиро ба ларза овардаанд. Аз хусуси шуришишӯриши деҳконондеҳқонон тахтитаҳти рохбариироҳбарии Восеъ амири [[Бухоро]] ҳатто ба [[генерал–губернатори Туркистон]] ҳам хабар медиҳад. Аз [[Бухоро]] ба суи [[Балҷувон]] лашкар фиристода мешавад. Ба кувваҳоиқувваҳои мутаҳидаи ҳарбии Бекҳобекҳо муяссар мешавад, ки шуришишӯриши деҳкононро ба сардории Восеъ пахш кунанд. Ҳамсафони наздики Восеъ захмдор ё дар корзор ҳалок шуданд. Восеъ баъди шикастхўриҳоишикастхӯриҳои назди Тутқавул ва Кангурт аз муҳорибаи нав даст кашида, бо отрядидастаи камшумори боқимондааш ба сўисӯи деҳаи Сарипул (шимолу Шарқии Ховалинг) қафо гашт. Вале қисмҳои қўшунҳоиқӯшунҳои Остонақул то ба ин ҷо ҳам омада расида, ба шўришгароншӯришгарон зарбаи охиринро расониданд, ки ин воқеа тахминан охири моҳи июли соли 1888 ба вуқўъвуқӯъ омада буд. Восеъ баъди ин шикастхўрїшикастхӯрӣ, аввал ба деҳаи Гулдара, баъд ба кўҳҳоикӯҳҳои Девлох, ба чарогоҳи Буздара гурехт. Вале дар Буздара Восеъ ва ҳаммаслаконашро сарбозони ҳокимбек аллакай интизор буданд. ДарҚушбегӣ инОстонақул ҷанги нобаробардӯсти (тахминан охириВосеъ августи соли– Маҳмадалиро ба хиёнат водор намуд. Ӯ 1888) Восеъ ва 12 тарафдоронашро бо роҳи фиреб ба мавзеи Буздара бурд. Аскарони амир, ки дар камин буданд, дӯстони Восеъро кушта, худи ӯро асир афтод
карданд.<ref>Донишномаи Ҳисор. - Душанбе: "Ирфон", 2015, - С. 128</ref> ЎроӮро аз он љоҷо аввал ба Балҷувон, баъд ба Ҳисор оварданд ва аз он ҷо беки Ҳисор Останақул қушбегїқушбегӣ вайро бо 6 нафар ҳамсафонаш ба Шаҳрисабз, ба ҳузури [[Абдулаҳадхон (Амир)|амир Абдулаҳадхон|]], ки ҳанўз ҳам истироҳаташро дар ин ҷо давом медод, фиристод. Восеъро ишкелбанд карда, ба Ҳисор равон намуданд. Восеъ дар назди амир, ки дар Шаҳрисабз меистод, ба дор кашида шуд.
Аммо на ба дор кашидани Восеъ ва на ҷазои вахшиёнаи шуришчиён пеши роҳи муборизаи деҳконон ва косибонро гирифта натавонист. Дар дигар музофотҳои Бухорои шарқи борҳо шуришҳои меҳнаткашон сар зада буд. Мутассифона шуришҳои, халқи дар асри ХIХ чун асрҳои пешина, номуташакилона ва пароканда буданд, роҳбарони саводнок ва таҷрибадор надоштанд. Аз ҳамин сабаб доим шикаст мехурданд. Бо вуҷуди он шуришҳои беш аз пеш ба решаи сохти аморат теша мезаданд.
:Бар фуқарост имрӯз.
==Адабиёт==
* Искандаров Б. Аморати Бухоро, ЭСТ, ҷ. 1. - Душанбе, 1978;
Ҳотамов Н.Б., Довудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). – Душанбе,2011, – с.211-214. ▼* Исмоилова Б. История Бухарского эмирата. - Х., 2005;
* [[Таърихи Тоҷикистон]]
* Ғафуров Б., Тоҷикон, ҷ. 2. - Душанбе, 1985;
▲* Ҳотамов Н.Б., Довудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). – Душанбе,2011, – с.211-214.
<references/>
{{таърих-ҷавона}}
|
