Википедиа

Убайди Зоконӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
х ивази гурӯҳ
No edit summary
Сатри 8:
|Вазифа=[[шоир]]
}}
 
'''Убайди Зоконӣ''' - шоири адабиёти классикии форсу-тоҷик
Низомиддин Убайдуллоҳ, мутахаллис ба УбайдУбайди Зоконӣ ва машҳур ба Убайди Зоконӣ дар таърихи адабиёти форсу тоҷик бузургтарин ҳаҷвнавис буда, фасоди замон, иллатҳои даврон ва нуқсонҳои табақаи ҳокимӣ чамъиятӣ феодалиро ҳаҷву маҳкум менамояд. Ӯ соли [[1270]] дар Қаряи Зокон,ки аз тавобеи [[Қазвин]] буд, ба дунё омадааст. Таҳсили ибтидоии УбайдУбайди Зоконӣ дар Қазвин гузашта, дониши мадрасагиро ӯ дар [[Шероз]] фаро гирифтааст.
Низомиддин Убайдуллоҳи Зокони, ки бо тахаллусхои УбайдУбайди Зоконӣ, Убайди Зоконӣ ва Убайдуллоҳи Зоконӣ машҳур аст, соли 1270 дар деҳаи Зокони музофоти Қазвин дар оилаи вазири собиқ ба дунё омадааст.
 
:Аз забони Убайди Зоконӣ
:Бираву бар хатиби шаҳр бигӯй!
 
Таҳсили ибтидоии Убайди Зоконӣ дар зодгоҳаш ва шаҳри Қазвин сурат гирифта, дониши мадрасагиро у дар Шероз ба даст овард. Инчунин ӯ дар хат, иншо, нуҷум ва амсоли инҳо моҳир гашт, бар замми забони модарии худ дар араби хам устод буд ва туркиро низ хуб медонист.Убайди Зокони баъди ба охир расидани тахсил аз Шероз ба Казвин баргашта, кози таъин мегардад ва хамчунин дар мактаб кудаконро таълим медихад.
Такрибан соли 1327 Убайдро дар Багдод мебинем, ки ба вазири Султон Абусаиди Элхони (1317-1335) Хоча Алоуддини Мухаммад дар хизмат аст. Дар хамин сол УбайдУбайди Зоконӣ дар Багдод асари худ «Наводируламсол» - ро ба забони араби навишта, ба ин вазир такдим менамояд. Вай ҳангоми вуруди худ ба Багдод, яъне соли 1327, барои подшоҳи он кишвар Султон Абдусаид дар илми балогат бо номи илми маонию баён рисолае навишта хостааст пешкаш намояд. Мукаррабони ин подшоҳи мугул гуфтаанд, ки шоҳи мо ба чунин рисола илтифоту эхтиёч надорад. Убайд касидаи дигаре эҷод намуда, мехоҳад, ки онро дар хузури Абусаид кироат кунад. Ба у мегуянд, ки шоҳи мо токати шунидани дуруги маддохони таъмакор надоранд. Ин хол Убайдро музтариб месозад. Дар ин холат у ба гуфтани алфози ракик шуруъ мекунанд.
Убайди Зокони дар Багдод зиндагии гамангезу ногувореро аз сар мегузаронд. Дур аз ёру диёр, муфлису бечора, дар чанги бебизоати, нодори ва эхтиёч ба балои карз гутида, аз дасти карзхохон чои гурез надошт. Худи у мефармояд:
 
:Маро карз хасту дигар хеч нест,
:Фаровон маро харчу зар хеч нест.
 
Вай «Наводируламсол»-ро бо умеди он навишта буд, ки вазир Хоча Алоуддин уро ба подшох тавсия кунад, то ки тарбият бинад ва ба ин восита аз карзхо рахо шавад. Аммо вазири мазкур ин максади шоирро ба амал наоварда уро ноумед кард. Адиби хачвнигор Хоча Алоуддинро дар яке аз шеърхояш бо тахкир ёдовари кардааст:
 
:Ин вазирак надорад мар судам,
:Гу, мадех, з-у ба ман зиён нарасад.
Баъди тахти Шерозро соҳиб шудан ва дар караму чавонмарди ба тарбияи суханварону донишмандон ном баровардани Шайх Абуисхок Убайди Зокони такрибан соли 1346 аз Багдод роҳи Шерозро пеш гирифта, ба хизмати вазири Абуисхок (1341-1357) Амидулмулк камар баст ва дар ин вазифа 10-12 сол хизмат кардааст.▼
 
УбайдУбайди Зоконӣ соли 1350 маснавии «Ушокнома»-ро барои Абуисхок навишта, дар ашъори дигараш хам ин амиру вазирро ба неки ёд мекунад. ▼
▲Баъди тахти Шерозро соҳиб шудан ва дар караму чавонмарди ба тарбияи суханварону донишмандон ном баровардани Шайх Абуисхок Убайди Зокони такрибан соли 1346 аз Багдод роҳи Шерозро пеш гирифта, ба хизмати вазири Абуисхок (1341-1357) Амидулмулк камар баст ва дар ин вазифа 10-12 сол хизмат кардааст.
Соли 1357 амири Кирмон Муборизиддин Шерозро истило намуда, Абуисхокро ба катл расонд. Мухити адабии Шероз пароканда шуд. Ва шоир ночор Шерозро тарк намуда, боз роҳи Багдодро пеш гирифт.▼
▲Убайд соли 1350 маснавии «Ушокнома»-ро барои Абуисхок навишта, дар ашъори дигараш хам ин амиру вазирро ба неки ёд мекунад.
▲Соли 1357 амири Кирмон Муборизиддин Шерозро истило намуда, Абуисхокро ба катл расонд. Мухити адабии Шероз пароканда шуд. Ва шоир ночор Шерозро тарк намуда, боз роҳи Багдодро пеш гирифт.
 
: Рафтам аз хиттаи Шерозу ба чон дар хатарам,
: Вах, к-аз ин рафтани ночор чи хунин чигарам!
Мувофики навиштаи Давлатшоҳи Самарканди (асри ХV) Салмон, ки дар дарбори Султон Увайс эътибор ва обруи калон дошт, бо сабабе аз Убайди Зокони ранчидаранҷида, уро хачвхаҷв, балки тахкир мекунад: ▼
 
▲Мувофики навиштаи Давлатшоҳи Самарканди (асри ХV) Салмон, ки дар дарбори Султон Увайс эътибор ва обруи калон дошт, бо сабабе аз Убайди Зокони ранчида, уро хачв, балки тахкир мекунад:
: Чаханнамию хичогу Убайди Зокони,
: Мукаррар аст ба бедавлатию бедини!
: Агарчи нест зи Казвину рустозод аст,
: Валек мешавад андар хадис казвини!
Ин китъа ба гуши Убайд расида буд. Дар Багдод мулокоти нахустини УбайдУбайди Зоконӣ ва Салмон дар канори Дачла вокеъ гардидааст. Салмон он чо дар ихотаи наздикони худ фарогат дошт. Мачлиси ахли завкро дида, Убайд он чо дохил мешавад. Салмон аз УбайдУбайди Зоконӣ пурсид, ки аз кучост.Убайд гуфт: Аз Казвин .Салмон боз пурсид: Номи Салмон оё дар Казвин маъруф ва аз ашъораш чизе машхур аст ё на? УбайдУбайди Зоконӣ гуфт: Китъае аз ашъори у бисёр машхур аст ва ин бихонд:▼
 
▲Ин китъа ба гуши Убайд расида буд. Дар Багдод мулокоти нахустини Убайд ва Салмон дар канори Дачла вокеъ гардидааст. Салмон он чо дар ихотаи наздикони худ фарогат дошт. Мачлиси ахли завкро дида, Убайд он чо дохил мешавад. Салмон аз Убайд пурсид, ки аз кучост.Убайд гуфт: Аз Казвин .Салмон боз пурсид: Номи Салмон оё дар Казвин маъруф ва аз ашъораш чизе машхур аст ё на? Убайд гуфт: Китъае аз ашъори у бисёр машхур аст ва ин бихонд:
 
: Ман хароботияму бодапараст,
: Дар хароботи мугон ошики маст.
: Мекашандам чу сабу душ ба душ,
: Мебарандам чу кадах даст ба даст!
 
Он гох гуфт: Агарчи Салмон марди фозил аст ва метавон ин китъаро ба вай нисбат дод, аммо гумони голиби ман он аст, ки ин китъа аз зани у бошад. Албатта, ин китъа дар назираи рубоии машхури Салмон эҷод гардидааст, ки ин аст:
 
: Дидам санаме харобу маст афтода,
: Дар дасти мугони майпараст афтода.
: Аз май чу сурохи шуда афтону хазон,
: В-он гах чу кадах даст ба даст афтода.
Салмон аз хозирчавоби, зарофат аз лутфи сухани гуянда пай бурд, ки назди у Убайд аст, макдамашро ганимат шумурд ва узри хичои вай бихост. УбайдУбайди Зоконӣ гуфт: Эй Салмон бахтат ёвари кард, ки зуд ба эътироз икдом намуди ва аз шарри забонам расти. ▼
 
Дар ин миён писарони амир Муборизиддин-Шох Шучоъ ва Шох Махмуд бар алайхи падари худ исён бардошта, падар аз тахт дур карда, ба чашмонаш мил кашиданд. Шох ШучоъШуҷоъ, ки то ин вакт хокими Кирмон ва Абаркӯҳ буд, соли 1358/59 ба тахти салтанати Шероз нишаста ва то соли 1383 хукумат ронд . Убайди Зокони хабари маъзул шудани Муборизиддин ва чулуси Шох Шучоъро шунида, такрибан соли 1360 ба Шеъроз баргашт ва дар хакки Шох Шучоъ касида гуфт. Охири умри Убайди Зокони дар хидмати Шох Шучоъ дар Шероз ва Кирмон гузаштааст.Соли 1365 Шох Шучоъ аз дасти бародараш шикаст хурда, ба Кирмон гурехт. У УбайдроУбайди Зокониро низ хамроҳи худ бурд. Убайд дар ишора ба ин вокеа менависад:▼
▲Салмон аз хозирчавоби, зарофат аз лутфи сухани гуянда пай бурд, ки назди у Убайд аст, макдамашро ганимат шумурд ва узри хичои вай бихост. Убайд гуфт: Эй Салмон бахтат ёвари кард, ки зуд ба эътироз икдом намуди ва аз шарри забонам расти.
▲Дар ин миён писарони амир Муборизиддин-Шох Шучоъ ва Шох Махмуд бар алайхи падари худ исён бардошта, падар аз тахт дур карда, ба чашмонаш мил кашиданд. Шох Шучоъ, ки то ин вакт хокими Кирмон ва Абаркӯҳ буд, соли 1358/59 ба тахти салтанати Шероз нишаста ва то соли 1383 хукумат ронд . Убайди Зокони хабари маъзул шудани Муборизиддин ва чулуси Шох Шучоъро шунида, такрибан соли 1360 ба Шеъроз баргашт ва дар хакки Шох Шучоъ касида гуфт. Охири умри Убайди Зокони дар хидмати Шох Шучоъ дар Шероз ва Кирмон гузаштааст.Соли 1365 Шох Шучоъ аз дасти бародараш шикаст хурда, ба Кирмон гурехт. У Убайдро низ хамроҳи худ бурд. Убайд дар ишора ба ин вокеа менависад:
 
: Ба юмни давлату икболи шоҳи банданавоз
: Маро ба чониби Кирмон кашида бахт инон.
 
Тахайюровараш он аст, ки Убайди Зокони, ки дар ин вакт пирамарди 96 - сола буд, дар 87 - солаги аз Шероз ба Багдод рафт, такрибан дар 90 – солаги аз Багдод боз ба Шероз баргашт, то 100 – солаги дар сафархои подшохону хакимон ба онхо хамроҳи мекард, дар базму размхо ширкат меварзид, базлагуву хазлкаш буд, ба хаттоти машгул мешуд. Аз чумла дар фатхи [[Исфаҳон]], ки соли 1367 ба вукуъ пайваст, Убайд хамроҳи Шох Шучоъ буд. Убайди Зокони дар ин давра низ аз карз ва карзхохон менолад. Ин шиквахо, ки дар порчахои шеъри тачассум гаштаанд, баробари баёни ахволи шахсии Убайди Зокони, кисмати талхи аксари ахли илму хунарро дар замони у ифода менамоянд.
Накл менамоянд, ки ҳангоми марг Убайд ба фарзандонаш мегуяд, ки дар фалон чо ганче дорад пинхони. Баъди ба хок супурдан он “ганч”- ро мекушоянд, ки ин байт будааст:
 
: Худой донаду ман донаму ту хам дони,
: Ки як фулус надорад Убайди Зокони!
 
*[[Рисолаи дилкушо]]
*[[Ахлоқ-ул-ашроф]]
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Убайди_Зоконӣ"