Википедиа

Рӯдакӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
→‎Рӯдакӣ ва Сомониён: навсозии маълумот
х илова, навсозии маълумот
Сатри 29:
== Зиндагинома ==
 
Бунёдгузори адабиёти порсу тоҷик '''Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ''' соли [[858]] дар деҳаи [[Панҷрӯд]] аз тавобеъи [[Самарқанд]] (бинобар ин дар баъзе сарчашмаҳо '''''Рӯдакии Самарқандӣ''''' низ меноманд), ки акнун рустое аз [[ноҳияи Панҷакент]] дар [[вилояти Суғд]] аст, ба дунё омадааст. Вай аз шоъирони замони Сомониён буд ва беш аз 1 млн байт шеър гуфта, вале аз он шумор то кунун танҳо камобеш 1000 байт расидааст. Рӯдакӣ соли [[941]] вафот кардааст.
Таърихи ҳазору сад солаи [[адабиёти тоҷик]] бо номи бунёдгузори он устод Рӯдакӣ сахт вобаста аст. Рӯдакиро муосиронаш ва суханварони баъдина бо унвонҳои ифтихорӣ: Одамушуаро {{lang|fa|آدم الشعرا}} Қофиласорои назми форсӣ, Соҳибқирони шоирон, Султони шоирон, Мақаддумушуаро ва ҳамсони инҳо ёд мекунанд. Асосгузор ва сардафтари адабиёт аслан маънои онро надорад ки пеш аз дигарон асар эҷод карда бошад.
 
Сатри 77:
 
== Намунае аз осори Рӯдакӣ ==
 
[[Акс:Rudaki Tomb in Panjkent-after restored.jpg|thumbnail|Мақбараи Устод Рӯдакӣ дар [[Панҷакент]]]]▼
[[Акс:Осорхонаи А. Рӯдакӣ 1.jpg|thumbnail|[[Осорхонаи ҷумҳуриявии таърихӣ-кишваршиносии ба номи А. Рӯдакӣ|Осорхонаи А. Рӯдакӣ]] дар [[Панҷакент]]]] ▼
:Гар бар сари нафси худ амирӣ, мардӣ,
:Бар кӯру кар ар нукта нагирӣ, мардӣ.
Line 128 ⟶ 127:
 
== Эҷодиёт ==
 
[[Акс:Даромад ба мақбараи А. Рӯдакӣ, ш Панҷакент.jpg|thumbnail|Даромадгоҳ ба мақбараи Устод Рӯдакӣ дар [[Панҷакент]]]]▼
[[Акс:Мақбараи устод А. Рӯдакӣ, ш Панҷакент.jpg|thumbnail|Мақбараи Устод Рӯдакӣ дар [[Панҷакент]]]]▼
Рӯдакӣ аз шоирони пуркор ва сермаҳсули дунё буд. Эҷодиёти ӯ аз 8-солагиаш сар шуда, қариб 70 сол давом кард. Бар замми ин, Рӯдакӣ чунон истеъдоди бузург дошт, ки асарҳои калонро дар муддати кӯтоҳ эҷод мекард. Соли 932 ӯ бо хоҳиши дӯсташ Балъамӣ [[Калила ва Димна]]ро дар 12 ҳазор байт ба назм медарорад. Ҳоло аз он қариб сад байт бокист. Баъди ин Синдбодномаро менависад. Соли 933 қасидаи
''Модари май''ро дар чанд рӯз мегӯяд, ки он дар шакли боқимондааш аз 94 байт иборат аст. Соҳиби девони бузург будани Рӯдакӣ аниқ аст. Девони маҷмӯаи ашъори лирикии ин ё он шоир аст, ки мувофиқи жанрҳо ҷобаҷо карда мешавад. ''Калила ва Димна'' ва ''Синдбоднома''ро боз 5 маснавии дигар доштааст. Ҳамаи ин нишон медихад, ки Рӯдакӣ бе ҳеҷ шакку шубҳа аз шоирони пурмаҳсул будааст. Аз ин ҷиҳат Муҳаммад Авфӣ ашъори ӯро сад дафтар, яъне сад ҷилд мегӯяд. Шоири асри XI [[Рашидии Самарқандӣ]] сездаҳ рах сад ҳазор байт будани шеъри Рудакиро хабар медихад:
{{иқтибос|муаллиф=[[Рашидии Самарқандӣ]]|
 
:<big>'''Гар сари ёбад ба олам кас ба некушоирӣ,
:;Рӯдакиро бар сари он шоирон зебад сарӣ.
:;Шеъри ӯро баршумурдам, сездаҳ рах сад ҳазор,
:;Ҳай фузун ояд, агар чунонки бояд бишмарӣ.'''</big>}}
 
Шоири дигари асри XI Асадии Тусӣ, ки бо Рудакӣ қарибулахд ва аз донишмандони забардасти эҷодиёти ӯ буд, яксаду ҳаштод ҳазор байт гуфтани Рудакиро таъкид мекунад, ки ин хабар беш аз хама ба ҳақиқат наздик аст:
Line 142 ⟶ 140:
:Беш аз саду ҳаштод ҳазор аз дуру девон.
 
Аз ин осори беандоза бузурги устод Рӯдакӣ акнун дар ҳудуди ҳазор байт боқӣ мондаасту бас. Вале ҳамин миқдори ками дурдонаҳои ӯ низ нубуғи шоирӣ ва қудрати офаридагори устодро намоиш медихад.
 
* [[Модари май]]
Line 150 ⟶ 148:
 
== Пирӣ ва вафоти шоир ==
▲[[Акс:Даромад ба мақбараи А. Рӯдакӣ, ш Панҷакент.jpg|thumbnail|Даромадгоҳ ба мақбараи Устод Рӯдакӣ дар [[Панҷакент]]]]
Ба ҳамин минвол замони камолоти эҷодии Рудакӣ дар Бухоро гузашт. Ӯ на танхо дар дарбор, балки дар байни халқ ва хоса гуруҳҳои равшанфикри аҳли шаҳр низ шуҳрати тамом ёфта буд. Дар бораи пирӣ ва нотавонии худ Рӯдакӣ аз ҷумла дар қасидаи ''Модари май'' ишораҳо дорад. Зеро хонадони сомони дар авали хукумронии худ ба пайравони масхабхо, хатто динхо бетараф буданд. Аз соли 919 сар карда дар хоки Сомониён, аз як тараф таблиготи кармати авч мегирад, аз тарафи дигар, дар охирҳои замони Насри ибни Ахмад (914- 943 ) таасуб ва хурофоти масхаби хеле боло рафт.▼
▲[[Акс:Rudaki Tomb in Panjkent-after restored.jpg|thumbnail|Мақбараи Устод Рӯдакӣ дар [[Панҷакент]]]]
Карматихо ки буданд? Карматихо гурӯҳи буркувати сиёсие буданд, ки дар асри 9 пайдо шуда, дехконон, бодиянишинхо ва ахли хунар, хусусан, онхохеро, ки аз мазҳаби расмии ислом ва сиёсати нажодпарастонаи халифаҳои аббоси, ки худро хокими хамаи мусулмонхо мешумориданд, норози буданд, муттахид мекарданд. Таъсиру нуфузи он ба дарачае буд, ки амирону вазирон ва шахсони дигари сохибэътибор низ ба он майл мекарданд. Наср ибни Ахмад низ ба онхо таваччух дошт. Сабаби чунин ном гирифтани ин ҷараён дар он аст, ки асосгузори он Хамадон ибни Ашъас кайд ва пойҳои кутох дошт. Онхо аз сарлашкарони туркнажоди мамлакати худ низ бим доштанд. Таълимоти кармати, ки бузургии нажоди эрониро нисбат ба арабу турк таблиг мекард, чун мафкура такягохи хубе буд. Лашкариён бошанд, онхоро мекуфтанду горат мекарданд. Аз чумла соли 938 Абулфалзи Балъами дар мохи ноябри соли 940 вафот кард.
▲[[Акс:Осорхонаи А. Рӯдакӣ 1.jpg|thumbnail|[[Осорхонаи ҷумҳуриявии таърихӣ-кишваршиносии ба номи А. Рӯдакӣ|Осорхонаи А. Рӯдакӣ]] дар [[Панҷакент]]]]
 
▲[[Акс:Мақбараи устод А. Рӯдакӣ, ш Панҷакент.jpg|thumbnail|Мақбараи Устод Рӯдакӣ дар [[Панҷакент]]]]
Рӯдакӣ аз фитнаҳо, бетартибиҳо, амалиёти зиддихалқии қувваҳои ҷудоичуи марказгурез ва ривоҷу ҳуруфоти мазҳабӣ, ки ҳаёти шоирро талх карда, ба кори эҷодии ӯ халал мерасонданд, ба танг омада, дар сафи одамони пешқадам, ватандӯст ва халқпарвар меистад. Вай ҳатто аз он пушаймон мешавад, ки дар дарбор хизмат кардааст:▼
▲Ба ҳамин минвол замони камолоти эҷодии Рудакӣ дар Бухоро гузашт. Ӯ на танхотанҳо дар дарбор, балки дар байни халқ ва хоса гуруҳҳои равшанфикри аҳли шаҳр низ шуҳрати тамом ёфта буд. Дар бораи пирӣ ва нотавонии худ Рӯдакӣ аз ҷумла дар қасидаи ''Модари май'' ишораҳо дорад. ЗероХонадони хонадони сомониСомониён дар авалиаввали хукумронииҳукумронии худ ба пайравони масхабхомазҳабҳо, хаттоҳатто динходинҳо бетараф буданд. Аз соли 919 сар карда дар хоки Сомониён, аз як тараф таблиготитаблиғоти карматикарматӣ авчавҷ мегирад, аз тарафи дигар, дар охирҳои замони Насри ибни Ахмад (914- 943 ) таасуб ва хурофоти масхабимазҳаби хеле боло рафт.
▲Рӯдакӣ аз фитнаҳо, бетартибиҳо, амалиёти зиддихалқии қувваҳои ҷудоичуиҷудоиҷуи марказгурез ва ривоҷу ҳуруфоти мазҳабӣ, ки ҳаёти шоирро талх карда, ба кори эҷодии ӯ халал мерасонданд, ба танг омада, дар сафи одамони пешқадам, ватандӯст ва халқпарвар меистад. Вай ҳатто аз он пушаймон мешавад, ки дар дарбор хизмат кардааст:
 
:Басе нишастам ман бо акобиру аъён,
:Биозмудамашон ошкору пинхонипинҳонӣ.
:Нахостам зи таманно магар, ки дастуридастурӣ,
:Наёфтам зи атохоатоҳо магар пушаймонипушаймонӣ.
 
Ҳукуматдорон ин рафтори бебоконаи шоирро бардошта натавонистанд. Онҳо молу мулки Рӯдакиро мусодира карда, ба чашми у мил кашида, кӯр карданд. Мил кашидан аз кабехтарин ҷазоҳои ҳокимони феодалӣ буд, ки бо лулачаи оҳанини тасфон гавҳараки чашми одамонеро, ки аз ҷиҳати мафкурави хафноктарин шумурда мешуданд, доғ мекарданд.
Сатри 173:
 
Марги чунин як суханвари донову тавоно наздикон ва дӯстони ҳамқаламашро бениҳоят ғамгину мотамзада карда буд. Яке аз шоирони гумноми ҳамзамони устод Рӯдакӣ дар марсияи ба ӯ бахшидааш бо ҳазор дарду алам гуфтааст:
{{иқтибос|муаллиф=|
:<big>'''Рӯдакӣ рафту монд ҳикмати ӯй, ▼
:;Май бирезад, нарезад аз май бӯй ▼
:;Шоират ку кунун, ки шоир рафт, ▼
:;Набувад низ ҷовидона чун уй. ▼
:;Чанд ҷӯйӣ чу ӯ? Наёбӣ боз, ▼
:;Аз чун ӯ дар замона даст бишӯй! '''</big>}}▼
 
▲:Рӯдакӣ рафту монд ҳикмати ӯй,
▲:Май бирезад, нарезад аз май бӯй
▲:Шоират ку кунун, ки шоир рафт,
▲:Набувад низ ҷовидона чун уй.
▲:Чанд ҷӯйӣ чу ӯ? Наёбӣ боз,
▲:Аз чун ӯ дар замона даст бишӯй!
 
Устод Рӯдакӣ дар тӯли зиндагии худ мероси бузурги адабӣ боқӣ гузошта, яке аз шоирони пуркору пурбортарини замони худ будааст. Суханвари маъруфи асри XIII Рашидии Самарқандӣ, ки зоҳиран бо девони комили шоир шиносоӣ дошт, чунин менависад:
 
:Гар сарӣ ёбад олам касс бо некӯшоирӣ,
:Рӯдакиро бар сари он шоирон зебад сарӣ.
:Шеъри ӯро баршумурдам сездаҳ раҳ сад ҳазор,
:Ҳам фузун ояд, агар чунон-к бояд бишмарӣ.
 
Устод Рӯдакӣ дар тӯли зиндагии худ мероси бузурги адабӣ боқӣ гузошта, яке аз шоирони пуркору пурбортарини замони худ будааст. Осори бадеиву таърихии суханвари панҷрӯдиро Муҳаммад АвфиАвфии Бухороӣ дар «Лубобу-л-албоб» сад дафтар ва Асадии Тӯсӣ (тав. 1005-1010 - ваф. 1073) дар қасидаи мунозиравии худ «Араб ва Аҷам» '''яксаду ҳаштод ҳазор байт''' баршумурданд. Шояд дар ин гуфтаҳо муболиға роҳ ёфта бошад, аммо ҳамаи ин далели он аст, ки мероси бузурги устод Рӯдакӣ на танҳо бо муҳтавои баланду ҳунари шоирӣ, инчунин бо ҳаҷму андозааш ҳанӯз дар асрҳои XII-XIII суханварони баъдиро дар ҳайрат гузошта будааст тасодуфӣ нест, ки [[Рашидии Самарқандӣ]] устод Рӯдакро сарвари шоирони забардаст номида, пеш аз ҳама, ҳаҷми мероси адабии ӯро баршумурдаастномидааст.<ref>[http://www.ishq.tj/publ/shoironi_klassik/abuabdullo_i_r_dak/zindaginomai_abuabdullo_i_r_dak/7-1-0-29 Зиндагиномаи Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ]</ref>
 
== Нигаред ==
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Рӯдакӣ"