Асп: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Сатри 3:
== Таърих ==
Сарнасли асп эогиппус мебошад, ки тақрибан 70 млн сол қабл умр ба сар бурдааст. Ҷуссаи [[эогиппус]] баробари [[рӯбоҳ]] буда, пои пешаш 4 ва пои қафояш 3 ангушт дошт.
Аспро 10 ҳазор сол муқаддам дар даштҳои моварои [[Осиёи Марказӣ]], Дон, Днепр ва Сибири Ҷанубӣ ром кардаанд. Алҳол аз аспҳои ёбоӣ фақат [[аспи Пржевалский]] боқӣ мондааст, ки дар даштҳои [[Муғулистон]] дучор меояд. Дар устураҳои исломӣ оид ба мухолифати аспу инсон ривояте маъруф аст. Мувофиқи он нахустаспҳо бол доштаанд ва вақте ки Офаридгор қолаби Одамро аз гил месозад, Иблис ба дили асп даромада, ӯро талқин мекунад, ки алайҳи бандаи хокӣ дар пархош бошад, зеро ба вай агар ҷон дароранд, аспро зин зада савор мешавад ва пару болашро мешиканад. асп тибқи нишондоди Иблис амал намуда, қолаби Одамро лагад зада мешиканад, вале бо хости Худо ба ҳоли аввал гардонида мешавад. Ниҳоят асп хатои худро фаҳмида, дастомӯзи инсон ва як воситаи зиндагии ӯ мегардад. <nowiki><br/></nowiki>
Сарнавишти Аноҳито – эзади об низ бо асп марбут аст. Барои [[Аноҳито]] – таъкид шудааст дар [[Авесто]], – Аҳура Маздо гардунае сохт, ки чаҳор асп дошт ва ба манзили боду борон ва обу тагарг бо он мерафт. Аз фаргарди дуюми [[Вандидод]] маълум мешавад, ки саргузашти Ҷамшед низ бо асп сахт марбут мебошад. <nowiki><br/></nowiki>
Қисмати бештари устураҳои авестоӣ дар иртибот бо асп ба сарзамини [[Турон]] алоқаманданд. Турониён тибқи тасвири ҳамосӣ мардумони бодиянишин, саворони чобуку тундрав ва душмани Эрон хонда шудаанд. Дар байни онҳо машҳуртар Франграсйана (Афросиёби «Шоҳнома») мебошад. Тибқи маълумоти [[Умари Хайём]] дар «Наврӯзнома» Афросиёб гуфта: {{аввали иқтибос}}«Асп мар-мулукро чунон аст, ки осмон мармоҳро»{{охири иқтибос|сарчашма=«Наврӯзнома»-и [[Умари Хайём]]}}. Дар ҳамин асар оид ба аспҳои гуногун, зоту сифатҳо ва хусусиятҳояшон маълумот дода шудааст. Ному корномаи аксар ашхоси асотирии эронитабори Авесто ба тавассути асп шуҳратёр мегарданд. Масалан, Заҳҳокро (Ажи Даҳака) Беварасп – дорандаи даҳ ҳазор асп низ хондаанд. Тибқи анъанаи устурасозӣ Фаридун (Траэтаона, Фретон) дар Авесто ба асп дилбастагииқавӣ дорад. «Офаридунро пурсидаанд, ки эй малик, чаро бар асп нанишинӣ?» Гуфт:«''Тарсам, ки Яздонро шукр ба воҷибе натавонам гузорд''».
Line 18 ⟶ 17:
маълумоти сарчашмаҳои таърихӣ дар Хуталон ([[Хатлон]]) а. 4 то м. Аспҳои хушзоти зебо парвариш меёфтанд. Шуҳрати аспҳои Хуталон дар солномаҳои а-ҳои 9–12-и арабу эрониҳо, ҳамчунин асарҳои Истахрӣ, Муродӣ, Низомӣ, Азрақӣ, Закариёи Қазвинӣ, Мирзо Абдулқодири Бедил, Иқболи Лоҳурӣ ва дигарон низ қайд шудаанд. Пайдоиши аспҳои хатлӣ қиссаву ривояти бисёр дорад. Масалан, дар солномаи хитойӣ («Таншу» ва «Сайшу») омада, ки аспи хуталонӣ аз аспи «осмонӣ», ки дар яке аз қулла (ё ғор)-ҳои куҳи Тахористон (ки ба Хатлон ҳамсарҳад ва баъзан яке
буд) зиндагӣ мекунад, ба вуҷуд омадааст. Модиёнҳои зоти таҳҷоӣ, ки дар атрофи куҳ мечаридаанд, гӯё бо аспи «осмонӣ» ҷуфт шуда, аз он насл ба бор овардаанд. <nowiki><br/></nowiki>
Ба аспҳои [[Тахористон]] нисбат додани пайдоиши аспҳои Хуталон бесабаб нест. Аспҳои Тахористон хеле машҳур буданд. Дар Тахористон аспҳои резаҷусса, вале ниҳоят пурбардошти куҳипарвард, ки масофаи зиёдро паймуда метавонистанд, инчунин зоти аспҳое, ки фақат барои таҳдаштҳо мувофиқ буданд, парварда мешуданд. Баъзе ровиён аспҳои Тахористонро сарнасли ҳамаи аспҳо медонанд. Мувофиқи ривоёти дигар [[Аспи хатлӣ|аспҳои хатлӣ]] аз аспҳои обӣ падид омадаанд. Ҷуғрофидони арабинависи эронитабор [[Ибни Хурдодбеҳ]] қайд мекунад, ки дар [[Хуталон]] ҳавзе бо номи Нозкӯл мавҷуд аст. Нозкӯл аспҳои обӣ дорад, ки бо аспҳои подшоҳ (ба кӯл обнӯшӣ меомаданд) даромехта, аспи хатлиро ба вуҷуд овардаанд. Аспҳои Хатлон дар ин асру замон низ мақбул ва марғуби хоссу ом аст». Мадҳу санои аспҳои Хатлонро дар эҷодиёти [[Низомии Ганҷавӣ]] низ дучор меоем:
::::Сикандар бар он хинги хатлӣ нишаст,
| |||