Германий

Герма́ний, Ge (олмонӣ: Germanium) — унсури кимиёии гурӯҳи IV ҷадвали Менделеев, рақами тартибиаш 32, массаи ат. 72,59.

32	Германий
Ge 72,61
3d¹⁰4s²4p²

Таърихи иктишоф

Германийро соли 1885 олими олмонӣ К. Винклер дар таркиби минерали нуқра — аргиродит кашф намудааст.

Мавҷудият дар табиат

Мавҷудияти германийро соли 1871 олими рус ДОКТОРИ ИЛМҲОИ Менделеев пешгӯӣ намуда, ба он номи шартии экасилитсий гузошта буд. Германий 7,0∙10^−4 % массаи қишри заминро ташкил медиҳад. Аз ҷумлаи унсурҳои камёфт ва парешони рӯи замин буда, дар таркиби минералҳои аргиродит 4Ag₂S∙GeS₂, германит 3Cu₂S∙FeS∙₂GeS₂, конҳои ангиштсанг ва партовҳои маъдании филиззоти ранга мавҷуд аст. Дар табиат 5 изотопи собити германий бо ададҳои массавии ⁷⁰Ge, ⁷²Ge, ⁷³Ge, ⁷⁴Ge ва ⁷⁶Ge дучор меоянд.

Хосиятҳои физикӣ

Филиззи сафеди хокистарранг, ҳарорати гудозишаш 958°С, ҳарорати ҷӯшишаш 2850°С, зичиаш 5,35 г/см³.

Хосиятҳои шимиёӣ

Дар шароити муқаррарӣ аз нигоҳи кимиёӣ фаъолияти суст дорад. Зери ҳарорати баланд (зиёда аз 700°С) бо аксари ғайрифилиззот, аз ҷумла бо оксиген, сулфур ва галогенҳо ба реаксия дохил мешавад. Дараҷаи оксидшавии пайвастҳояш — 4, +2 ва +4 аст. Бо кислотаҳои беоксиген (HCl) ба реаксия дохил намешавад. Дар кислотаҳои нитрат ва сулфати консентратсияаш баланди гарм ҳал шуда, оксиди GeO₂, бо ишқорҳо зери таъсири пероксиди ҳидроген пайвасти маҷмӯӣ (комплексӣ) (K₂[Ge(OH)₆]), бо ҳидроген герман GeH₄, дигерман Ge₂H₆ ва тригерман Ge₃H₈ ҳосил мекунад. Пайвастҳои ду ва чорвалентаи германий бо галогенҳо (GeF₄, GeGl₄, GeCl₂, GeBr_4, GeI₄) низ маълуманд. Ҳангоми реаксияи германий бо оксиген дар ҳарорати баландтар аз 700°С оксиди чорвалентаи GeO₂ ва дар ҳарорати паст аз 700°С оксиди дувалентаи GeO ҳосил мегардад. Оксиди GeO₂ хокаи сафеди регмонанд буда, дар ҳарорати 1115°С гудохта мешавад. Тетрахлориди германий GeCl₄ моеи беранг аст (ҳарорати гудозишаш 83°С). GeCl₄ ҳидролиз шуда, оксиди GeO₂ ва кислотаи HCl ҳосил мекунад. Ҳидроксидҳои германий — Ge(OH)₂ ва Ge(OH)₄ хосияти амфотерӣ доранд. Намакҳои Ge(OH)₂ — германит (мас., германити калий K₂GeO₂) ва Ge(OH)₄ — германат (мас., германати калий K₂GeO₃) ном доранд. Германий бо филиззот пайваст шуда, германид ҳосил мекунад. Тетраэтилгерманий (C₂H5)₄Ge аввалин пайвасти органикии германий мебошад. Тамоми пайвастҳои органикии германий безаҳранд. Германийро аз таркиби ангиштсанг ва партови маъданҳо дар шакли оксиди GeO₂ ҷудо карда мегиранд. Усули маълуми ба даст овардани германий истихроҷи он аз пасоби корхонаҳои истеҳсоли кокс аст. Барои ҷудо карда гирифтани германий аз танин истифода мекунанд. Он германийро дар шакли таннид таҳшин мекунад. Дар натиҷаи таҷзияи таҳшин то 45 дарсад оксиди GeO₂ ҳосил мегардад. Сипас бо мақсади ба даст овардани германийи холис GeO₂ ба тавассути гидроген барқарор карда мешавад.

Корбурдҳо

Германий нимноқил аст. Аввалин транзистори германий соли 1948 сохта шудааст. Диодҳо ва триодҳои германий дар радио, телевизор, ҳисобмошинҳо, компютер ва ғ. истифода мешаванд. Пардаи ниҳоят нафисе, ки аз хӯлаи германий бо ниобий сохта шудааст, дар −248°С хосияти фавқунноқилии аҷиб дорад. Германийро дар саноати тавлиди филиззот ва истеҳсоли шиша низ ба кор мебаранд.

Эзоҳ

↑ (2016) «Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)». Pure and Applied Chemistry 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.
↑ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 Properties of Germanium, Ioffe Institute.

Адабиёт

Кульман А. Г. Общая химия. М., 1979;
Популярная библиотека химических элементов. М., 1983;
Шретер В. (ва диг.). Химия. М., 1989;
Идрисов Т. Кимиёи аносир (элементҳо). Д., 2004.

Сарчашма

Германий / Т. Идрисов // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.

Ин химия мақолаи хурд аст. Бо густариши он ба Википедия кумак кунед.

[CIAAW2013-1] (2016) «Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)». Pure and Applied Chemistry 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.

[2] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.

[3] Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.

[ioffe-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 Properties of Germanium, Ioffe Institute.