Гладиатор

Гладиа́тор (лот. gladiator — «шамшерзан», аз gladius — «шамшер», «гладиус») — ҷан­го­ва­ро­ни мусаллаҳе, ки дар амфитеатрҳои Руми Қадим байни ҳамдигар қувваозмоӣ мекарданд.

Ж.-Л. Жером. «Pollice verso» (1872)

Таърих

Аксари гладиаторҳоро ғуломону аси­рон ва баъзан ҷинояткорон, зархаридон ё шахсони озо­ди ниёз­манд ташкил медоданд. Набарди гладиаторҳоҳо аз анъанаи этруск­ҳо (бошандагони шимоли Итолиё), ки дар маросими дафни ашроф одам қурбонӣ мекарданд, ибтидо мегирад. Мин­баъд румиён мувофиқи ин анъана шахсони ба марг маҳ­кум­шударо мусаллаҳ карда, онҳоро дар сари қабр ба ҷанги бай­ни ҳамдигар водор мекарданд.

Тибқи маъ­лумоти Тит Ливий, қувваозмоии гладиаторҳо дар Рум аз соли 264 то м. баъди маросими дафни Десим Юний Брут ба ҳукми анъана даромад. Дертар набарди гладиаторҳо моҳияти маросимиашро аз даст дода, ба намоиши шавқоваре табдил ёфт, ки онро магистратҳо (эдилҳо ва преторҳо) — намояндагони ҳукумати Рум барои сокинони шаҳр баргузор мекарданд. Ҷангҳои гладиаторҳо сараввал дар саҳнаи сирк ва аз садаи I то м. дар амфитеатрҳои махсус (Колизей ва Помпей дар Рум) мегузаштанд. Ҳамчунин набарди гладиаторҳо ҳангоми тантанаҳои сиё­сӣ, пирӯзиҳо дар забткориҳо, ба тахт нишастани императо­рон ва дигар ҷашнҳои давлатӣ доир мегашт (Юлий Сезар ҳангоми расидан ба маснади эдилӣ соли 65 то м. набарди беш аз 320 ҷуфт гладиаторҳоро ба мардуми Рум намоиш дод). Гладиаторҳо ба таври ҷуфт, дастаҳои ҷудогона, ҷанговарони савора ва ё гардунадорон набард ороста, аз силоҳҳои гуногун (шамшер, найза, шашпар, гурз, табарзин ва хан­ҷар) истифода мекар­данд. Барои шавқовар гаштани тамошо гладиаторҳоро бо даранда­ҳо (шер, паланг, хирс) ҳам ҷанг меандохтанд.

Гладиаторҳоро дар мактаб­ҳои махсуси хусусӣ, шаҳрӣ ва давлатӣ тарбия мекарданд (аввалин мактаб барои тарбияи гладиаторҳо дар асри 1 м дар шаҳри Кам­пания таъсис ёфта буд). Гладиаторҳоҳои ғолиб агар шахси озод мебуданд, мукофоти зиёд ва агар ғулом мебуданд, озодӣ ба даст меоварданд. Ба қатл маҳкум шудан ва нашудани гла­диатори мағлуб ба тамошобинон ва ё император вобас­та буд, ки онро тавассути нарангушт (ба боло ё поин) ишора мекарданд. Гладиаторҳо вобаста ба навъи силоҳ ва либосашон ба зиё­да аз 20 гурӯҳ ҷудо мешуданд (бестиарий, галл, фракӣ, гопломах, самнит ва ғайра). Дар ибтидои садаи III қувваозмоии гладиаторҳо ба му­қовимати шадиди дини насронӣ дучор шуда, соли 326 бо қарори император Константин (306—337) ва дертар соли 404 бо фармони император Гонорий (395—418) расман манъ кар­да шуд, вале дар шаклҳои дигари варзишу қув­ваозмоӣ дар кишварҳои Аврупо ва Осиё боқӣ монд.

Набард­ҳои паҳла­во­нони ниёгони тоҷикон дар тимсоли Рустам, Суҳроб, Сиё­вуш, Исфандиёр, Зарасп, Гев, Гударз ва дигарон ба муҳо­ри­баҳои гладиаторҳо шабоҳат дошта бошад ҳам, ниёгони мо оини ҷа­вон­мардии размоварию паҳла­во­ни­ро риоя кар­даанд.

Адабиёт

• Хёфлинг гладиаторҳо Римляне, рабы, гладиаторы. М., 1992;
• Носов К. С. Гладиаторы: история, типы вооружения, организация зрелищ. СПб., 2005;
• Забеҳулло Сафо, Гударзиён. Андеша. Фаслномаи илми фар­ҳан­гӣ. Шумораи 1. Д., 2012.

Пайвандҳо

• Волошин Д. А. Гладиаторские бои как политическое массовое зрелище и средство «социальной дрессуры» (Рим эпохи империи). Центр антиковедения ЯрГУ. 23 июли 2017 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 4 октябри 2013.
• Хопкинс К. Murderous Games: Gladiatorial Contests in Ancient Rome(англ.). History Today. — Published in History Today Volume 33 Issue 6 June 1983. 23 июли 2017 санҷида шуд.

Сарчашма

• Гладиаторҳо / Б. Абдураҳмонов // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.