Забонҳои симнонӣ
Забонҳои кумишӣ ё забонҳои симнонӣ гурӯҳе аз забонҳои Эронии шимолу ғарбӣ[1] ва зермҷамуъаи забонҳои каспиёӣ ҳастанд[2], ки дар устони Симнони Эрон тавассути мардуми кумиши гӯиш мешавад. Забонҳои кумиши марзи интиқоли миёни забонҳои каспиёӣ бо забонҳои Эрони марказӣ мебошанд. Бархе аз ин гӯишҳо монанд сангсарӣ ва афтари таҳт таъсири забони табарӣ (мозандаронӣ) ҳастанд. Ба гуфтаи Ҳабиби Бурҷиён забонҳои кумишӣ зермаҷмуъаи забонҳои Эронии шимолу ғарбӣ аст, ба эътиқоди вай забонҳои кумишӣ дар зумраи ҳавзаи забонҳои каспиёӣ дастабандӣ мешаванд ва бо забонҳои тотӣ-толишӣ ва озари бостон аз яксу ва гӯишҳои марказии фалоти Эрон дар дигар су хешовандӣ доранд.
Дар манобеъ шаш забон ҷузъи ин гурӯҳ зикр шудааст, ки бар сари гӯиш будани бархе аз онон ихтилоф вуҷуд дорад:
- симнонӣ
- сангсарӣ
- биёбонакӣ
- лосгирдӣ
- сурхаӣ
- афтарӣ
| فارسی/тоҷикӣ | лосгирдӣ | лосгирдӣ | сангсарӣ | афтарӣ | биёбонакӣ |
|---|---|---|---|---|---|
| سگ/саг | esbā | esbe | esbe | espa | esba |
| دختر/духтар | dukkey | dot | döt | dut | dut |
| خون/хун | xün | xün | |||
| بزرگ/бузург | masīn | masīn | mas/yale | masīn | |
| بینی/бинии | ven | vinī | xunī | vinī | vēnī |
| برف/барф | vār | var | varf | var | |
| مار/мор | mohur | mahar | |||
| ماه/моҳ | mūng | māye | |||
| زن/зан | žiki | žaki | žekeyn | džek | džinakā |
Грамматика
вироишҶонишинҳо (lotinī)
вироишДар лаҳҷаи афтарӣ ҷонишин се ҳолат дорад: фаъол, ғайрифаъол ва соҳибӣ.
| Ҷонишин | 1 ягона | 2 ягона | 3 ягона | 1 ҷамъ | 2 ҷамъ | 3 ҷамъ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Фаалй, тухмат | a | to | o | hem | huj | jun |
| пассив, тухматангез | monne(monde) | tade | jude | hemde | hujde | junde |
| молу мулк, бадном кардан | mon | ta | ju | hem | huj | jun |
мушаххаскунанда (lotinī)
вироишДар забони порсӣ ду тоифаи мушаххаскунанда дорем: гузашта ва ҳозира . Аммо дар лаҳҷаи ифторӣ мо панҷ категорияи мушаххаскунанда дорем: гузашта (феъли гузар), гузашта (феъли зарурӣ), ҳозираи содда, ҳозираи тобеъ (феъли гузар) ва гузаштаи гузар. (Мисоли дар поён овардашуда ба лаҳҷаи Баъдӣ асос ёфтааст)
| гузашта | 1 ягона | 2 ягона | 3 ягона | 1 ҷамъ | 2 ҷамъ | 3 ҷамъ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| мушаххаскунанда-и ҷорӣ | i | а | e | im | in | en |
| Муайянкунандаи феълии феълӣ (феъли гузаранда) | om | ot | а/∅ | omon | oton | ošon |
| замони гузашта (феъли гузаранда) | om | ot | oš | omon | oton | ošon |
| замони гузашта (феъли зарурӣ) | i | at | а/∅ | im | in | en |
| Муайянкунандаи транскрипсияи гузашта | ey | eya | e | ehim | ehin | ehen |
замони феъл (зарурӣ) (lotinī)
вироишДар ҷадвали зер феъли (зарурӣ) хобидан (lotinī: baxoton) дар шеваҳои мухталиф дар асоси лаҳҷаи ифторӣ истифода шудааст. (Мисоли зер бар асоси лаҳҷаи ифторӣ оварда шудааст)
| вақт/шахс | 1 ягона | 2 ягона | 3 ягона | 1 ҷамъ | 2 ҷамъ | 3 ҷамъ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Гузаштаи оддӣ | be-xot-ešt-i | be-xot-ešt-at | be-xot | be-xot-ešt-im | be-xot-ešt-in | be-xot-ešt-en |
| гузашта Комил | bexot-bošti | bexot-boštat | bexot-boa | bexot-boštim | bexot-boštin | bexot-bošten |
| давомдори гузашта | mi-xot-ešt-i | mi-xot-ešt-at | ми-xot-ešt-a | mi-xot-ešt-im | mi-xot-ešt-in | mi-xot-ešt-en |
| гузашта дар идома | dabošti mixotešti | daboštat mixota | daboa mixotešte | daboštim mixoteštim | daboštin mixoteštin | dabošten mixotešten |
| замони гузашта | be-xot-e-y | be-xot-e-ya | бе-xot-e | be-xot-e-him | be-xot-e-hin | be-xot-e-hen |
| Ҳоло/ояндаи оддӣ | xos-enn-i | xos-enn-a | xos-enn-e | xos-enn-im | хос-енн-ин | xos-enn-en |
| Айни замон идома дорад | dari xosenni | dara xosenna | dare xosenne | darim xosennim | darin xosennin | daren xosennen |
| Ҳузури ҳатмӣ | bexosi | baxosa | baxose | baxosim | baxosin | baxosen |
| оянда | ge-nn-e-m bexosi | ge-nn-e-t baxosa | ge-nn-e baxose | ge-nn-e-mon baxosim | ge-nn-e-ton baxosin | gennešon baxosen |
замони гузашта (lotinī)
вироишДар ҷадвали зер феъли (гузариши) гуфтан (lotinī: bevâton) мувофиқи лаҳҷаи эфтӣ дар замонҳои гуногун истифода шудааст. (Мисоли зер бар асоси лаҳҷаи ифторӣ оварда шудааст)
| вақт/шахс | 1 ягона | 2 ягона | 3 ягона | 1 ҷамъ | 2 ҷамъ | 3 ҷамъ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Гузаштаи оддӣ | be-vât-om | be-vât-ot | be-vât-oš | be-vât-omon | be-vât-oton | be-vât-ošon |
| гузашта Комил | bevât-boam | bevât-botat | bevât-boa | bevât-boamon | bevât-boaton | bevât-boašon |
| давомдори гузашта | mi-vât-am | mi-vât-at | mi-vât-a | mi-vât-omon | mi-vât-oton | mi-vât-ošon |
| гузашта дар идома | dabošti mivâtam | daboštat mivâtat | daboštat mivâta | daboshtim mivâtomon | daboštin mivâtoton | dabošten mivâtošon |
| замони гузашта | be-vât-e-y | be-vât-e-ya | be-vât-e | be-vât-e-him | be-vât-e-hin | be-vât-e-hen |
| Ҳоло/ояндаи оддӣ | vâ-nn-i | vâ-nn-a | vâ-nn-e | xos-nn-im | vâ-nn-in | vâ-nn-en |
| Айни замон идома дорад | dari vânni | dara vânna | dare vânne | darim vânnim | darin vânnin | daren vânnen |
| Ҳузури ҳатмӣ | bâji | bâja | bâje | bâjim | bâjin | bâjen |
| оянда | ge-nn-em baji | ge-nn-et baja | ge-nn-e baje | ge-nn-e-mon bâjim | ge-nn-e-ton bâjin | gennešon bâjen |
Сарчашмаҳо
вироиш- ↑ زبانهای سمنانی در Ethnologue
- ↑ Habib Borjian. "Māzandarān: Language and People (The State of Research)." Iran & the Caucasus 8, no. 2 (2004): 289-328. http://www.jstor.org/stable/4030997.
- Wikipedia contributors, "Semnani languages," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Semnani_languages&oldid=540745050 (accessed June 17, 2013).