Кислотаи дезоксирибонуклеат
Кислотаи дезоксирибонуклеат (англ. Deoxyribonucleic acid, DNA), КДН — навъи кислотаҳои нуклеат, ки дар табиати зинда паҳн шудааст. КДН аз асосҳои пуринӣ (аденин, гуанин) ва пирамидинӣ (тимин, ситозин, 5-метилситозин), қанди дезоксирибоза ва боқимондаи кислотаи фосфат таркиб ёфтааст. Асосан дар ядрои ҳуҷайра дар шакли дезоксирибонуклеопротеидҳо (ДНП) мавҷуд аст. КДН вазифаи нигаҳдорӣ ва гузаронидани ахбори генетикии доир ба сохт ва аломатҳои организмҳои зиндаро иҷро мекунад. Доруҳои КДН-ро аз бофтаи ҳайвонот ва рустанӣ, инчунин аз бактерияҳо ва вирусҳои КДН-дор ҳосил кардан мумкин аст. АДН биополимерест, ки аз мономерҳои зиёдӣ дезоксирибонуклеотидҳо таркиб ёфтааст; вазни молекулавиаш 106—109.
Сохтори молекулаҳо
вироишМувофиқи модели сохтории соли 1953 пешниҳод намудаи Ҷ. Уотсон ва Ф. Крик КДН аз ду занҷири полинуклеотидии дар спирали дуқабатаи тобхӯрда ва бо бандҳои гидрогении байни асосҳои нитрогенӣ ба ҳам пайвастшуда (аденин — А бо тимин — Т, гуанин — Г бо ситозин — С ё 5-метилситозин) иборат аст.
Чунин сохтори хос на танҳо хусусиятҳои биологии КДН, балки хусусиятҳои физикию химиявии он (хосияти кислотагӣ, бошиддат фурӯбарии нурҳои ултрабунафш, гудозиши маҳлулҳои КДН дар 80 — 90°С ва ғайра)-ро низ дарбар мегирад. Ҳар як организми зинда бо КДН-и ба худ хос, ки таносуби муайяни нуклеотид доранд ва бо тартиби муайян ҷойгир шудаанд, тавсиф мешаванд. Ахбори генетикӣ доир ба ҳамаи аломатҳои ҳар як организм дар намуди пай дар пайи муайяни нуклеотидҳо дар КДН рамз карда ва нигоҳ дошта мешавад. КДН ягона моддаест, ки қобилияти худдучандшавӣ (репликатсия) дорад. Ҳангоми репликатсия спирали дуқабатаи КДН кушода шуда, дар ҳар як занҷири полинуклеотидӣ, чун дар матритса, бо иштироки ферменти полимераза занҷири нави нуклеотидӣ синтез мешавад. Ҳар як спирали ба тозагӣ ҳосилшудаи КДН нусхаи саҳеҳи КДН-и «модарӣ» мебошад. Ин раванд асоси аз насл ба насл гузарондани ахбори генетикиро ташкил медиҳад. КДН инчунин барои синтези кислотаҳои рибонуклеат (КРН) чун матритса хидмат мекунад.
Тадқиқи аҳамияти биологии КДН дар Тоҷикистон
вироишДар тадқиқи аҳамияти биологии КДН олимони Тоҷикистон низ саҳми худро гузоштаанд. Дар Институти ботаника, физиология ва биофизикаи рустаниҳои АИ ҶТ миқдори 5-метилситозин дар КДН-и рустаниҳои гуногун ва аҳамияти он дар тағйирёбии сохти молекулаи КДН муайян карда шудааст. Дар баробари ин, усули махсуси ҷудо кардани КДН аз хромосомаҳо ва омӯзиши сохти онҳо дарёфт шудааст. Олимони ДДТТ ба номи Абӯалӣ ибни Сино таъсири гормонҳоро ба қобилияти синтези КДН дар бофтаҳоро муқаррар кардаанд (барои муолиҷаи баъзе бемориҳо истифода мешавад).
Эзоҳ
вироишАдабиёт
вироиш- Альбертс Б., Брей Д., Льюис Дж. и др. Молекулярная биология клетки в 3-х томах. — М.: Мир, 1994. — 1558 с. — ISBN 5-03-001986-3.
- Докинз Р. Эгоистичный ген. — М.: Мир.
- История биологии с начала XX века до наших дней. — М.: Наука, 1975. — 660 с.
- Льюин Б. Гены. — М.: Мир, 1987. — 1064 с.
- Пташне М. Переключение генов. Регуляция генной активности и фаг лямбда. — М.: Мир, 1989. — 160 с. Все форумы > Книга «переключение генов» М. Пташне
- Уотсон Дж. Д. Двойная спираль: воспоминания об открытии структуры ДНК. — М.: Мир, 1969. — 152 с.
Пайвандҳо
вироиш- Методы выделения и исследования ДНК
- Веб-адреса молекулярно-биологических журналов
- Международная база данных — последовательности ДНК из разных организмов(англ.).
- Веб-сайт Сэнгеровского Института одного из мировых лидеров в области определения последовательностей ДНК и их анализа(англ.)
- Software for forensic DNA Typing — eQMS::DNA Бойгонӣ шудааст 13 май 2013 сол.
Сарчашма
вироиш- Энсиклопедияи мухтасари тиб. Ҷилди II. — Душанбе, 2011. СИЭМТ, — 512 с. — ISBN 978-99947-33-44-6.