Википедиа

Маълулини ғайринизомӣ

Маълулини ғайринизомӣ, талафоти ғайринизомиён (англ. Civilian casualties)  — ба таври куллӣ ҳангоме ки ғайринизомиён аз тариқи низомиён, ки умдатан шомили маъмурон иҷрои қонун, хидматгорони низомӣ ё муҷримоне ҳамонанди терруристҳо ва сориқини бонкҳо, кушта ё захмӣ мешаванд, ба вуқӯъ мепайвандад. Тибқи қонуни ҷанг, талафоти ғайринизомӣ, ғайринизомиёне ҳастанд, ки дар натиҷаи иқдомот ҷангӣ ҷони худро аз даст медиҳанд ё захмӣ мешаванд. Дар ҳар ду маврид, онҳо метавонанд ба мӯҷиби ин қонун ҳаргуна иқдомеро бидуни дар назар гирифтани ин ки оё ғайринизомиён ба таври мустақим ҳадаф қарор гирифтаанд ё на, муртабит кунанд.

Китобхонаи ёдбуди умеди Колумбиё дар дабиристони Колумбиё, ки қатли ъом дар таърихи 20 апрели 1999 рух дод, 13 фарди ғайринизомӣ, аз ҷумла 12 донишомӯз ва як муаллим, куштаву 23 тани дигар захмӣ шуданд.

Баррасии мавзӯъ вироиш

 
Талафоти ваҳшатноки як бумбборон дар Чин, 1941.

Дар ду рӯзи аввали бумбборони Жопун дар соли 1939 тавассути Амрико ҳудуди 5000 нафар ҷон бохтанд. Дар ҳангомаи ҷангҳо алорағми ҳама пешрафтҳо ва пешбиниҳои текнулужик, ки дар муқаррароти эминии Иттиҳодияи Аврупо, ки дар декабри соли 2003 дар Брюссел ба тасвиб расида буд, боз ҳам аз соли 1990 то соли тасвиби ин муқаррарот ҳудуди 4 миллиюн нафар дар ҷангҳо кушта шуданд, ки 90 дарсади онҳо ғайринизомиён буданд. Тибқи бароварди ЮНИСЕФ омори маргумири ғайринизомиён аз 5 дарсад дар солҳои вопасини қарни гузашта ба беш аз 90 дарсад дар ҷангҳои солҳои даҳаи 1990 афзоиш нишон медиҳад. Ба даст овардани омор воқеъии маҷрӯҳини ҷангӣ як кори печидае аст. Шинохти маълулини ғайринизомӣ мушкилоти вежаи худашонро доранд. Як мушкил ин ки додани унвон маълул ба касе гоҳе мавриди эътирозу ҷадал мешавад. Дар таърифи маъмули маълули ғайринизомӣ ба касе гуфта мешавад, ки дар даргирии мусаллаҳона дахил набуда, аммо дар асари ин даргирӣ маҷрӯҳ шудааст. Барои ин ки омори дурусте ироа диҳем бояд ҳамон тавр ки маълул замони ҷанг мушаххас аст, ки ба чӣ касе гуфта мешавад бояд иллат ҷароҳати соир маълулин мушаххас шавад, то дар шумори маълулини ғайринизомӣ гунҷонда шаванд[1].

  • Касоне ки мустақиман дар асари ҷанг кушта шудаанд.
  • Онҳое ки дар майдони ҷанг маҷрӯҳ шудаанд.
  • Касоне ки ба далели ширкат дар ҷанг ба маразе дучор шудаанд ва дар асари он фавт кардаанд.
  • Қурбониёни хушунати яктарафа назири кушторе, ки давлатҳо алайҳи мардуми худ муртакиб мешаванд.
  • Қурбониёни таҷовуз ба унф дар ҳангоми ҷанг.
  • Касоне ки дар ҷараёни ҷангҳо аз хона ва кошонаи худ овора мешаванд, назири паноҳандагон.
  • Касоне ки баъд аз поёни ҷанг дар асари ҷароҳате, ки дар ҳинни ҷанг бардоштаанд ҷони худро аз даст додаанд[2].

Гунҷондан ҳар кадом аз ин маворид дар феҳристи маълулин гарчи қобили дифоъ аст, аммо бояд сареҳ ва қобили такя бошад. Ба иборате ташхиси маълулини ғайринизомӣ дар ҳар кадом аз мавориди фавқ ниёз ба коршиносии дақиқ дорад. Дар бархе маворид ниёз ба гузашти замон аст барои мисол дар ҷанги сол 1971 байни Ҳинду Покистон ё ҷанги соли 1999 Кузуву ё ҷанги соли 2001 Афғонистон ба афроде, ки дар асари ҷанг овора ва паноҳанда шуда буданд, баъд аз хотимаи даргириҳо иҷоза дода шуд, ки ба хонаву кошонаи худ баргарданд.

Қавонини байнулмилалӣ вироиш

Баъд аз Ҷанги ҷаҳонии дувум, аз соли 1949 як саре муоҳидоти ҳоким бар ҷанг мавриди қабули давлатҳо қарор гирифт. Кунвонсиюни Женево амалӣ шуд. Гарчи дар чаҳорумин кунвонсиюни Женево саъй шуд бархе завобити дифоъи марбут ба ғайринизомиёни замон ҷанг иҷро шавад, аммо куллияти кунвонсиюни чаҳорум Женево марбут ба афроди маҳсур дар минтақаи ишғолшуда буд ва масалан на афроди манотиқи бумббороншуда. Дар соли 1977 қарордоди шумораи як ба унвони як банди ислоҳия ба кунвонсиюни Женево изофа шуд, дар ин қарордод ҳаргуна ҳуҷум ба ғайринизомиён ва ё таъсисоти ғайринизомӣ дар манотиқӣ ҷангӣ мамнӯъ гардид. Гарчи ин қарордод ба василаи 173 кишвар тасвиб шудааст, аммо кишварҳои ИМА, Исроил, Покистон, Ҳинд, Эрон ва Туркия аз имзои он сар боззаданд. Устотуи Рум, ки ҳамла алайҳи мардум ғайринизомиро ғайриқонунӣ медонад, аз рӯзи аввал июли сол 2002 иблоғ гардид, аммо тавассути ҳама кишварҳо тасвиб нашуд[3][4].

Рафторҳо вироиш

Рафтори бештар давлатҳо нисбат ба маълулини ғайринизомӣ зер чатри ҷангҳои машрӯъ тафсиру таъбир мешавад. Бо ин рӯйкард давлатҳо ҷангу қавонини онро аз зовияи баҳраварӣ машрӯъ аз назар худашон арзёбӣ мекунанд ба иборате аз назари онҳо кори саҳеҳ ва ахлоқии он аст, ки бештарин фоидаро барои онҳо дарбардошта бошад. Дар айни ҳол фалосифаи ахлоқ бо ин рӯйкард нисбат ба ҷанг дар тақобул ҳастанд. Ин назарияпардозон тарафдори ахлоқгароии мутлақ ҳастанд, ки шомили қавонини мутаъаддиде барои рафтори тарафҳои ҷанг мебошад. Тибқи ин қавонин набояд касонеро, ки дар ҷанг ширкат надоранд мавриди ҳамла ва ҳуҷум қарор дод. Ва аз назари онҳо фақат ба душмани ҷангҷӯ, ки дар ҷанг ширкат дорад метавон ҳамла кард. Файласуф Тумос Ногел мақолае дар ин замина дорад, ба номи «Ҷанг ва қатли ъом». Дар ниҳоят бо рӯйкарди сулҳталабии ҳаргуна ҷанге ахлоқан ноъодилона ва номшрӯъ талаққӣ мешавад. Дидгоҳи инсонии ин сулҳҷӯён аз ғайринизомиён ҳам фаротар рафта ва шомили низомиёни дар ҳол ҷанг махсусан сарбозон ҳам мешавад[5][6].

Паноҳандагон вироиш

Қавонини ҷанг дар тӯли замон тағйироте кардааст, ва қарордодҳои байнулмилалӣ монанд кунвонсиюни чаҳоруми Женево сароҳатан аз ҳифозати ғайринизомиён дар кишварҳои ишғолшуда чӣ дар ҳангоми даргирӣ ва чӣ баъд аз он ёд мекунад. Кунвонсиюн паноҳандагон солҳои 1951 ва 1967, ки ҳовии қарордоҳои марбут ба устотуи паноҳандагон ҳастанд ҳатто афроде, ки таҳти таъқиб ва озор қарор дорандро ҳам шомил мегардад. Бархе пажӯҳишгарон паноҳандагон ва афроди ҷобаҷошуда дар дохили меҳани худро низ ба унвони маълулини ғайринизомӣ башумор меоваранд[7][8].

Нисбати маълулини ғайринизомӣ вироиш

Манзур аз нисбат маълулини ғайринизомӣ дар як ҷанги мусаллаҳона иборат аз нисбати теъдоди ғайринизомиёни маълул ба кулли маълулини ҷанг аст. Ағлаб ин нисбатро адади даҳ зикр кардаанд яъне мобозоъи ҳар ҷанганда даҳ нафар маълули ғайринизомӣ вуҷуд дорад, ки худ ин рақам ҳам мавриди ихтилоф аст[9].

Садамоти ҷонибӣ вироиш

Манзур аз садамот ё талафоти ҷонибӣ он аст, ки ҳангоми ҳадаф қарор додан ва зарба ба як ҳадафи низомӣ дар беҳбуҳа як ҷанг аҳдофи дигаре низ хоҳунохоҳ мавриди исобат қарор мегиранд ва талафоту осебҳое ба бор меоваранд.

Эзоҳ вироиш

  1. ↑ Patterns in conflict: Civilians are now the target. www.unicef.org. 5 августи 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 6 феврали 2018.
  2. ↑ Lives and Statistics: Are 90% of War Victims Civilians?
  3. ↑ Douglas P. Lackey (January 1, 1984). Moral Principles and Nuclear Weapons. Rowman & Littlefield. p. 213. ISBN 978-0-8476-7116-8. 
  4. ↑ Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977. International Committee of the Red Cross.
  5. ↑ нусхаи бойгонӣ. 5 августи 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 12 июли 2006.
  6. ↑ Manifesto against Conscription and the Military System. themanifesto.info. 5 августи 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 20 феврали 2006.
  7. ↑ Ahlstrom, C. and K. -A. Nordquist (1991). "Casualties of conflict: report for the world campaign for the protection of victims of war." Uppsala, Department of Peace and Conflict Research, Uppsala University.
  8. ↑ Claire Garbett (9 January 2015). The Concept of the Civilian: Legal Recognition, Adjudication and the Trials of International Criminal Justice. Routledge. ISBN 978-1-136-00624-1. 
  9. ↑ Roberts, A. (2010). "Lives and Statistics: Are 90% of war victims civilians?" Survival 52(3): 115-136.. 5 августи 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 31 Январ 2016.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Маълулини_ғайринизомӣ&oldid=1393250"