Осорхонаи Зумрад

ИСФАРА — ОСОРХОНАИ ТАБИИ Санаторияи «Зумрад» дар худуди райони Исфара, дар қисми Чанубу гарбии водии Фаргона ва дар доманаи каторкуҳ-ҳои Туркистон, дар баландии назди 900 метр ҷойгир шуда-аст. Санатория дар худуди музеи табии, дар қисми зебота-рини нрҳия буньёд ёфтааст. Ин но ҳама сарватҳои зеризаминию кухй, олами ноботот ва кори богбони моҳиру устои гулдаст бо хам мучассам гарди-даанд. Хама якчоя чун як симфониям нозуки табиату табобат садо медиханд. Аз шаҳри Исфара то деҳаи Ворух, дар масофаи наздик 50 километр дарёчаи шухи он аз баландии ҳазор метр нишеб чорӣ мешавад. Аз куллаи баланди барфпуши кухҳои Туркистон (гирехи яхбандии Мастчох, сароби дарёи Исфара то деҳаи Равот паси хам сохти геологи, таркиби чинсҳои кухй, иклиму наботот ва дигар элементҳои табиат тарйир меёбад. Вакто ки дар резишгоҳи дарёчаи кухй киштукори бахорӣ огоз меёбад, дар Ворух куххо барфпуш меистад, дар Исфара зардолу мепазад,дар мавзеи Беди Кач он гул мекунад, дарё сероб мегардад. Дар масофаи наздик 60—70 километр дар резишгоҳ тобистону дар кухсор — зимистон! Мардуми Исфараи бостонӣ аз бостонулайём бо касби богбонӣ машгуланд, ки мавкеи асосиро дар ин води зардолу ишғол менамояд. Дар худуди райони Исфара 63 навъи зардолу пар-вариш карда мешавад, ки баъзёи онҳо шуҳрати умумичахо-нӣ пайдо карданд. Мирсанчадию бинигорй, зарифию точибоии он чанд на-моишгоҳҳои байналхалкиро оро додаанд ва баҳои баланди мутахассисону донишмандонро гнрифтаанд. Исфара музеи геологи аст ва аз ин ру вай боигарии табиии гуногун дорад. Шахри Исфара яке аз районҳои мутараккии республика буда, зиёда аз 20 корхонаи саноатӣ ва 10 колхозу совхози он бо маҳсулоти аълосифати саноатию хоҷагии кӣшло-каш шуҳраташро ба тамоми иттифок ва берун аз худуди он баланд бардоштааст. Дар бораи пайдоиши калимаи «Исфара» чанд акидахо мавчуданд. Ба фикри мо вай аз калимаи «Истфа-рори» каме тарйир ёфта, «Ист,— фарогат кун» ташкил ёфтааст., ки имруз, санатррияи мо чавоби он аст. Сабаби «Фароратгоҳ» будани ин диёр пеш аз ҳама ба табиати хушманзара ва обу хавои софаш ва мардуми кор-дусташ вобаста аст. Рельефи сехрнок, кухҳои рангоранг, хавои кухии таркибаш аз чангу гард, микробхою бактерияхо ва мод-даҳои химиявӣ софбуда, ва бар хилофи он ҳавои аз озон оксиген бой, меваҳои шарбатрез, обу хавои субтропики ва дигар факторной мусбй, гаравӣ саломатӣ ва омили табобат кардани коркашонанд. Дар масофаи 35 километр аз сана¬тория дар 40° 11' арзи шимолӣ ва 70° 17' тули шаркӣ бо Гринвич дар мавзеи селрахаи посёлкаи «КИМ» дар катори конвои нафт манбаъҳои обҳои минералӣ ва озокерит, ки чандин асрхо боз аз чукурии 350—450 метр ба руи замин баромада чорӣ мешавад манбаи шифобахши «Оби шифо» мавчуд аст. Ривман А. И. соли 1972 формулаҳои махсусро истифода бурда, исбот намуд, ки синну соли манбаи «Оби шифо» аз 12 то 15 миллион солхоро дарбар мегирад. Хусусиятҳои шифобахшии обҳои сульфид, аз замонҳои бостон маълум буд. Олими бузурги энциклопедист эчодкори «Конунҳои илми тибб» Абуали Ибни Сино ҳанӯз дар асрҳои Миёна навишта буд: оби шур аз касалихое, ки сабабаш ба хунукӣ ё намнокии мичоз вобаста аст, ба мисли дарду варами пайвандхо, сует гаштани узвҳои бадани одам, аз касалиҳои дикки нафас (астма) ва касалиҳои гурда ёрӣ мерасонад. Оби шур сабзиши устухонҳои шикастаро тезонда беморонеро, ки ба яраю чароҳати пуст, ва касалии чипкон (пучак-фрункулёз) гирифторанд дармон мебах-шад ва дам шудани (бод гирифтани) шикамро нест мекунад. Оби олтингугирд (гази гугирддор) бошад ба системаи асаб оромию ҳаловат мебахшад. Дардҳои ихтилочиро (спазм) сует менамояд, пусту бадани беморро аз рихинаку гармичахо ва чарохириату ДОРХ,ОИ кунчитак тоза мекунад. Оби олтингугирд зиёдатиҳое, ки сабаби варам кардани пайванду бугумхр, чига-ру сипурз мешаванд, мах.лул мегардонад. Дар вакти кабули обҳои минералӣ эхтиёткориро фаромуш накарда, охиста-охирииста ба об дохил шуданро лозим медонад. Гачанде ки хусусиятҳои шифобахши обҳои минералии гази гугирддор дар охирҳои асри XIX ва аввали асри XX дар асоси тадқиқотҳои илмй исбот шуда бошад, вале чуноне ки дар боло изҳор кардем имруз ҳам маслиҳату усулҳои Синои бузург дар хусуси истифода бурдани обҳои минералй4 шавку завки табибони замони моро ба ҳамсадоию ҳамоҳириангӣ бо ӯ даъват мекунад. Мувофики адабиётҳои мавчуда «Оби шифо»-ро аввалин маротиба соли 1889 тадқиқотчии рус Тейх навишта-аст. Мувофик,и маълумотҳои Тейх оби ба руйи замин фаввора зананда соф буда, маззаи шуру тунд дошта ва реакцияаш турш мебошад. Дар як литр об бокимондаҳои моддахри сахт баробари 11477 мг, аз он ҷумла намаки ош (NaCI) 8946 мг ва гази гугирд дорад. Оби минералии ин манбаъ ба гурӯҳи обҳои таркибаш аз гази олтингугирд ва хлор бой буда дохил мешавад. Харо-рати об дар чойи баромадаш 20ьС, дебиташ 3 ҳазор литр дар як шабонаруз мебошад. Шароити истифода бурдан надорад. Соли 1967 бо ташаббуси рохбарони махаллии райони Исфара ва шуъбаи тандурустии он в акте ки аз тад кикотҳои аввалини Тейх 78 сол гузашта буд, идораи дар Осиёи Миёна будаи «Геоминводи» СССР корҳои цутучуиро cap карданд, ки максади охири он муайян намудан в'в ба ҳисоб гирифтани захирахо ва истифода бурдани ин оби фоида-бахши камебу нодир буд. Натичаи тадқиқотҳои гузаронда ни-шон дод, ки чукурии кони об аз 350 то 450 метр буда, агар аз чохи № 1 дар як сония 0,5 литр об чорӣ шавад, аз чохи №6 дар як сония 0,8 литр чорӣ мешавад ва дар давоми 24 соат бошад зиёда аз 30 ж3 оби аз зеризамин баромада боз ба каъри замин дохил мешавад. Faftp аз он мушохидаҳои мунтазам гузаронда шуда нишон доданд, ки дар таркиби ин об то 15 мэв фоиз намакҳои кальций ва дар як литри он то 96 мг бром мавчуд аст. Таркиби минералии об дар қисми чанубии манбаъ дар як литраш 87,0 намакҳои гуногун дошта бошад, дар қисми шимо-лии манбаъ бошад дар як литраш 120,0 —125,0 хар хели намак-хо дошта, ва махлули рализи об буи тезутунди олтингугирди зиёде дорад, ки микдори он дар як литр аз 380 то 544 мг-ро ташкил мекунад. Ана аз ҳамин сабаб хам ин оби ка¬мебу нодир аз ҷиҳати фоиданокӣ ва шифобахшй бехамто ме¬бошад. Таркиби химиявии чохи № б («Оби шифо»)-ро кор-манди Институти Марказии тадқиқоти илмии курортологи ва физиотерапияи Вазорати нигоҳдории тандурустии СССР Г. Л. Вейнреп июни соли 1969 гузаронд,. ки формулаи химиявии он чунин аст: H2SO524 мг. M^i Na, Cl, Mg, К. РН 6,2. Холо лабораторияи химиявии санатория мунтазам таркиби химиявии обро санчида дастраси табибон гардондааст. Му-вофики тавсияномаи Институти курортология ва физиотера¬пия ва метериалҳои чамъшудаи мутахассисони шифохонаи «Зумрад» «Оби Шифо>-ро барон табобати беморони систе¬маи асаб беморони системаи рагҳои гардиши хун ва касалиҳои дил, касалихии пайванду устухону мушакхо ва касалиҳои занона ба таври васеъ бомуваффакият истифода мебаранд. Солҳои 1980 бо ташаббуси маъмурияти санатория дар ху-дуди шифохона аз тарафи идораи «Геоминвод» чохкобй гуза-ронида шуд. Чустучуй нишон дод, ки дар дохили шифохона обҳои минерализацияаш сустбуда кам нестанд. Чохи раками 2/82, ки дар таркиби он маъданхо 2,8—3,0 г/л-ро ташкил менамоянд аз намакҳои сульфати магнию кальций ва натрий иборатанд ва чунин формулаи химиявӣ доранд: (SO4—75, Mg—20-25, Са—30-35, Na—38-63 экв%) РН 7,2. Ишкораш сует мебошад. Анализро 16 ноябри соли 1982 дар лабораторияи Институти тадкиоти илмии курортология ва физиотерапияи Вазорати нигоҳдории тандурустии СССР анали тикхр Вейнреп ва Морозов ичро карданд. Мувофики тавсия-номаи мутахассисони Институт таркиби оби номбаршуда муто-бики оби минералии Маскав мебошад ва барои табобати бемо-рони гирифтори дарди меъда: захми меда ва рудаи 12-ангушта, касалиҳои пардаҳои луобии меъдаю руда, касалиҳои якумраи чигар, талхадон, гадуди зери меъда ва гурдаю рохдои пешоббарорӣ бомуваффакият истифода бурдан мумкин аст. Ин оби шифобахш дар лоиҳа, адабиётх.0 ва матбуоти даврӣ бо номи оби шифои «Исфара» паҳн гардидааст.