Википедиа

Шайхи Муфид

Муҳаммад ибни Муҳаммад ибни Нуъмон маъруф ба Шайхи Муфид (ар. الشیخ المفید‎; 22 май 948, Бағдод — 29 ноябр 1022[1], Бағдод) — файласуф, фақеҳ, муҳаддис, таърихнигор ва мутакаллими шиъамазҳаби форс-тоҷик.

Шайхи Муфид
Иттилооти инфиродӣ
Касб, шуғл: илоҳиётшинос
Таърихи таваллуд: 22 май 948
Зодгоҳ:
Таърихи даргузашт: 29 ноябр 1022[1] (74 сол)
Маҳалли даргузашт:
Кишвар:
Эътиқод: ислом ва шиъа
Самти фаъолият: ислом
Устодон: Shaykh Saduq[d], Ibn al-Janid al-Saskafi[d], Ibn Ghulavi Qum[d], Abu Ghalib Al-Zorari[d] ва Abu Bakr Muhammad ibn Omar Ibn al-Ja'abi[d]
Шогирдон: Шайхи Тӯсӣ[d]
Осор:
Иттилооти иловагӣ
Лоиҳаҳои алоқаманд:  Викианбор  
Вироиши Викидода

Табор ва зиндагӣ вироиш

Муҳаммад ибни Муҳаммад ибни Нуъмон[2] дар 11 зилқаъдаи соли 336ҳ.қ.[3] ё 338ҳ.қ.[4] дар Укбарии атрофи Бағдод ба дунё омад.[5]

Падараш шуғли муаллимӣ дошт ва бад-ин ҷиҳат Шайхи Муфид ба «Ибн-ул-муаллим» машҳур будааст. Укбарӣ ва Бағдодӣ низ ду лақаби дигари ӯ ҳастанд.[6] Дар хусуси мулаққаб шудан ба муфид ҳам гуфтаанд: дар мунозирае, ки бо Алӣ ибни Исои Румонӣ, донишманди мӯътазилӣ дошт, тавонист истидлолоти тарафи муқобилро ботил кунад; пас аз он Румонӣ ӯро «Муфид» хонд.[7]

Дар манобеи торихӣ, ду фарзанд барои Муфид зикр шудааст: 1- Абулқосими Алӣ, 2- духтаре, ки исмаш дар манобеъ наёмадааст ва ҳамсари Абуяъло Ҷаъфарӣ будааст.[8]

Шайхи Муфид дар ҷумъа, дувум ё сеюми моҳи Рамазони сол 413 қамарӣ даргузашт.[9] Шайхи Тӯсӣ, издиҳоми мардуми ҳамаи мазоҳиб барои намози ҷаноза ва гиристан дар марги ӯро бесобиқа тавсиф кардааст.[10] Ӯ чанд соле дар хонааш мадфун буд ва сипас ба самти қабристони Қурайш, наздики қабри Имом Ҷавод (а) бурда шуд.[11] Мақбараи ӯ акнун дар ҳарами Козимайн қарор дорад.

Таҳсилот вироиш

Муфид, Қуръон ва улуми муқаддамотиро назди падар фаро гирифт. Сипас барои идомаи таҳсил, ҳамроҳи ӯ ба Бағдод рафт ва тавонист аз муҳаддисон, мутакаллимон ва фуқаҳои барҷастаи шиаву суннӣ баҳра бибарад.[12]

Шайхи Садуқ (даргузашти 381ҳ.қ.), Ибни Ҷунайди Аскофӣ (даргузашти 381ҳ.қ.), Ибни Қуливайҳ (даргузашти 369ҳ.қ.), Абуғолиби Зурорӣ (даргузашти 368ҳ.қ.) ва Абубакр Муҳаммад ибни Умари Ҷиъобӣ (даргузашти 355ҳ.қ.) аз машҳуртарин устодони шиъии ӯ будаанд.[13]

Шайхи Муфид назди Ҳусайн ибни Алии Басрӣ маъруф ба Ҷуъал аз асотиди бузурги мӯътазила ва Абуёсир шогирди мутакаллими номии Абулҷайши Балхӣ илми калом омухт. Ӯ ҳамчунин бо пешниҳоди Абуёсир дар маҷлиси дарси Алӣ ибни Исои Румонӣ, донишманди маъруфи мӯътазилӣ иштирок кард.[14]

Вай аз ҳудуди 40 солагӣ, раёсати шиаёнро дар фиқҳ, калом ва ҳадис ӯҳдадор шуд ва дар дифоъ аз ақоиди шиа, бо уламои дигар мазоҳиб мунозира мекард.[15]

Вижагиҳои ахлоқӣ вироиш

Гуфтаанд, Шайхи Муфид бисёр садақа медод, фурутан буд, бисёр намоз мехонду рӯза мегирифт ва либоси хашин бар тан мекард, то онҷо ки ӯро «шайхи машойихуссуфия» (устоди устодони суфиён) хонданд.[16] Абуяъло Ҷаъфарӣ, домоди ӯ гузориш кардааст, ки ӯ шабҳо кам мехобид ва бештари вақташ сарфи мутолиа, намоз, тиловати Қуръон ва ё тадрис мешуд.[17] Дар номае, ки Имом Замон (а) барои Шайхи Муфид навишта, ӯро бо ановине монанди: садид (устувору рост), валийи рашид хитоб кардааст.[18]

Ҷойгоҳи илмӣ вироиш

Шайхи Тӯсӣ дар китоби ал-Феҳрист, Муфидро фарде тезфаҳм, ҳозирҷавоб, пештоз дар илмҳои калом ва фиқҳ муаррифӣ кардааст.[19] Ибни Надим аз Муфид бо иборати раиси мутакаллимони шиа ёд карда, дар илми калом бар дигарон муқаддам дониста ва беҳамто тавсиф кардааст.[20]

Шайхи Муфидро намояндаи мактаби каломии Бағдод ва барҷастатарин шахсияти он шуморидаанд, ки ба нақди андешаҳои мактаби каломии Қум мепардохт.[21] Гуфта шудааст мактаби фикрии Бағдод дар Шайхи Муфид ба авҷ расид.[22] Гуфта шудааст, Шайхи Муфид, на ақлгарои ифротӣ буд ва на, ҳадисгарои ифротӣ, балки ӯ, як рӯйкарди эътидолӣ ва миёна дошт.[23]

Шайхи Муфид шогирдони бисёре парвариш дод, ки бархе аз онон уламои соҳибноми шиа будаанд. Афроди зер аз ҷумлаи онҳо ҳастанд:[24]

  • Сайиди Муртазо (даргузашти 436ҳ.қ.)
  • Сайиди Разӣ
  • Шайхи Тӯсӣ (даргузашти 460ҳ.қ.)
  • Наҷҷошӣ (даргузашти 450ҳ.қ.)
  • Саллори Дайламӣ (даргузашти 463ҳ.қ.)
  • Абулфатҳи Кароҷакӣ (даргузашти 449ҳ.қ.)
  • Абуяъло Муҳаммад ибни Ҳасани Ҷаъфарӣ (даргузашти 463ҳ.қ.).[25]

Равиши ҷадиди фиқҳӣ вироиш

Шайхи Муфид равише мутафовит бо давраи пеш аз худ дар фиқҳи шиа поягузорӣ кард. Ба гуфтаи Субҳонӣ ва Гурҷӣ, пеш аз Шайхи Муфид ду равиши фиқҳӣ ривоҷ дошт: равиши нахуст ба сурати ифротӣ бар ривоёт мубтанӣ буд ва дар он дар хусуси санад ва матни ривоёт диққати кофӣ сурат намегирифт.[26] Равиши дувум ба ривоёт тавваҷуҳи лозимро надошт ва беш аз ҳад бар қавоиди ақлӣ таъкид мекард, ҳарчанд монанди қиёс бо нусуси динӣ дар таоруз бошанд.[27] Шайхи Муфиди роҳи миёнаеро эҷод кард ва равиши фиқҳии ҷадиде бино кард, ки дар он ибтидо ба кумаки ақл усул ва қавоиде барои истинботи аҳком тадвин мешуд. Сипас ба василаи ин усул, истинботи аҳком аз мутуни динӣ анҷом мегирифт.[28] Ба ин ҷиҳат ӯро тадвинкунандаи илми усули фиқҳ донистаанд.[29]

Пас аз Шайхи Муфид, шогирдонаш Сайиди Муртазо дар китоби аз-Зариъату ило усул-иш-шариъат ва Шайхи Тӯсӣ дар китоби ал-Уддату фи-л-усул, ин роҳро идома доданд.[30]

Ҳузур дар мунозироти илмӣ вироиш

Дар давраи Шайхи Муфид гуфтугӯҳои илмие байни уламои бузурги мазоҳиби мухталифи исломӣ дар Бағдод баргузор мешуд. Бисёре аз ин мунозирот дар ҳузури хулафои аббосӣ сурат мегирифт. Шайхи Муфид дар ин ҷаласот ҳозир шуда, ба нақдҳое ки ба мазҳаби шиа мешуд, посух медод.[31]

Дар хонаи Шайхи Муфид низ маҷлиси баҳс барпо мешуд, ки уламои мазоҳиби гуногуни исломӣ аз ҷумла мӯътазила, зайдия ва исмоилия дар он иштирок мекарданд.[32]

Осор вироиш

Таълифоти Шайхи Муфид бар асоси феҳристи Наҷҷошӣ 175 китобу рисола аст.[33] Гуфта шудааст ниме аз ин осор дар бораи имомат аст.[34] Маъруфтарин асари Шайхи Муфид дар илми фиқҳ, ал-Муқниъа, дар илми калом, Авоил-ул-мақолот ва дар шарҳи ҳолнигории имомон, ал-Иршод аст.[35]

Эзоҳ вироиш

  1. ↑ 1.0 1.1 Deutsche Nationalbibliothek Record #119169029 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  2. ↑ Наҷҷошӣ, Риҷол, 1407ҳ.қ., саҳ.399, рақами 1067.
  3. ↑ Наҷҷошӣ, Риҷол, 1407ҳ.қ., саҳ.402.
  4. ↑ Ибни Надим, ал-Феҳрист, 1350ҳ.ш., саҳ.197/ Тӯсӣ, ал-Феҳрист, 1417ҳ.қ., саҳ.239.
  5. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.8 — 7.
  6. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.8 — 7.
  7. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.8 — 9.
  8. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.37/ Шубайрӣ, Ногуфтаҳое аз ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.118.
  9. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.39.
  10. ↑ Тӯсӣ, ал-Феҳрист, 1417ҳ.қ., саҳ.239.
  11. ↑ Наҷҷошӣ, Риҷол, 1407ҳ.қ., саҳ.403 — 402.
  12. ↑ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.143.
  13. ↑ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.143.
  14. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.8 — 9.
  15. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.23 — 24.
  16. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.26.
  17. ↑ Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ., саҳ.26 — 27.
  18. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1386ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.322.
  19. ↑ Тӯсӣ, ал-Феҳрист, 1417ҳ.қ., саҳ.238.
  20. ↑ Ибни Надим, ал-Феҳрист, 1350ҳ.ш., саҳ.226 ва саҳ.247.
  21. ↑ Ҷаъфарӣ, «Муқоиса байни ду мактаби фикрии шиаи Қум ва Бағдод, қарни чаҳоруми ҳиҷрӣ», саҳ.14-15.
  22. ↑ Ҷаъфарӣ, «Муқоиса байни ду мактаби фикрии шиаи Қум ва Бағдод, қарни чаҳоруми ҳиҷрӣ», саҳ.15.
  23. ↑ Фармониён ва Содиқии Кошонӣ, Нигоҳе ба таърихи тафаккури имомия, 1394ҳ.ш., саҳ.61/ Ҷабраилӣ, Сайри татаввури каломи шиа, 1389ҳ.ш., саҳ.198 ва 199.
  24. ↑ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.143.
  25. ↑ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.143 то 144.
  26. ↑ Субҳонӣ, Мавсуъату табақот-ил-фуқаҳо, 1418ҳ.қ., саҳ.245 — 246/ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.145.
  27. ↑ Субҳонӣ, Мавсуъату табақот-ил-фуқаҳо, 1418ҳ.қ., саҳ.246/ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.145.
  28. ↑ Субҳонӣ, Мавсуъату табақот-ил-фуқаҳо, 1418ҳ.қ., саҳ.245/ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.145.
  29. ↑ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.146.
  30. ↑ Субҳонӣ, Мавсуъату табақот-ил-фуқаҳо, 1418ҳ.қ., саҳ.245/ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.145.
  31. ↑ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.146.
  32. ↑ Мунтазам, ҷ.8, саҳ.11, ба нақли Шубайрӣ, Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид, саҳ.23 — 24.
  33. ↑ Наҷҷошӣ, Риҷоли Наҷҷошӣ, 1407, саҳ.399 — 402.
  34. ↑ Фармониён ва Содиқии Кошонӣ, Нигоҳе ба таърихи тафаккури имомия, 1394ҳ.ш., саҳ.54.
  35. ↑ Гурҷӣ, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, 1385ҳ.ш., саҳ.143 — 144.

Адабиёт вироиш

  • Ибни Надим, Муҳаммад ибни Абияъқуб Исҳоқ, ал-Феҳрист, таҳқиқи Ризо Таҷаддуд, Теҳрон, бе то, 1350ҳ.ш.
  • Ибни Тағарии Бардӣ, ан-Нуҷум-уз-зоҳира фи мулуки Мисри ва-л-Қоҳира, Қоҳира, Вазорат-ус-сақофати ва-л-иршод-ил-қавмӣ, бе то.
  • Ҷабраилӣ, Муҳаммадсафар, Сайри татаввури каломи шиа, дафтари дувум: аз асри ғайбат то Хоҷанасири Тӯсӣ, Теҳрон, интишороти пажӯҳишгоҳи фарҳанг ва андешаи исломӣ, чопи аввал, 1389ҳ.ш.
  • Ҷаъфарӣ, Яъқуб, «Муқоиса байни ду мактаби фикрии шиаи Қум ва Бағдод, қарни чаҳоруми ҳиҷрӣ», дар мақолоти форсӣ (маҷмуаи мақолоти конгресси Шайхи Муфид, ҷ.69), Қум, конгресси ҷаҳонии ҳазораи Шайхи Муфид, чопи аввал, 1413ҳ.қ.
  • Хатиби Бағдодӣ, Аҳмад ибни Алӣ, Таърихи Бағдод, таҳқиқи Ато, Мустафо Абдуқодир, нашри Дорулкутубилъилмия, Бейрут, 1417ҳ.қ.
  • «Хуршеди шаб дар ойфилм», торнамои хабарии дунёии синамо, таърихи боздид: 7 мурдоди 1398, таърихи дарҷ: 29 меҳри 1397.
  • Субҳонӣ, Ҷаъфар, Мавсуъату табақот-ил-фуқаҳо, муқаддима (алқисмуссонӣ), муассисаи Имом Содиқ (а), Қум, 1418ҳ.қ.
  • Шубайрӣ, Сайидмуҳаммадҷавод, «Гузаре бар ҳаёти Шайхи Муфид», дар мақолоти форсии конгресси ҷаҳонии ҳазораи Шайхи Муфид, шумораи 55, 1372ҳ.ш.
  • Шубайрӣ, Сайидмуҳаммадҷавод, «Ногуфтаҳое аз ҳаёти Шайхи Муфид», дар мақолоти форсии конгресси ҷаҳонии ҳазораи Шайхи Муфид, 1372ҳ.ш.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни-л-Ҳасан, ал-Феҳрист, таҳқиқи Ҷавод Қайюмӣ, бе ҷо, муассисаи нашр-ул-фақоҳат, 1417ҳ.қ.
  • Фармониён, Маҳдӣ ва Мустафо Содиқии Кошонӣ, Нигоҳе ба таърихи тафаккури имомия; аз оғоз то зуҳури сафавия, Қум, пажӯҳишгоҳи улум ва фарҳанги исломӣ, чопи аввал, 1394ҳ.ш.
  • Каримиён, Маҳмуд, «Воковии фатвои мансуб ба Шайхи Муфид», дар маҷаллаи ҳадиси ҳавза, шумораи 9, поиз ва зимистони 1393ҳ.ш.
  • Гурҷӣ, Абулқосим, Таърихи фиқҳ ва фуқаҳо, Теҳрон, самт, 1385ҳ.ш.
  • Муҳаммадии Иштиҳордӣ, Муҳаммад, Ҳазрати Маҳдӣ, фурӯғи тобони вилоят, Қум, масҷиди муқаддаси Ҷамкарон, 1387ҳ.ш.
  • Наҷҷошӣ, Аҳмад ибни Алӣ, Риҷоли Наҷҷошӣ, тасҳеҳи Сайидмусо Шубайрии Занҷонӣ, Қум, дафтари интишороти исломӣ, 1407ҳ.қ.
  • Наҳовандӣ, Алиакбар, ал-Абқарий-ил-ҳисон фи аҳволи мавлоно Соҳиб-из-замон, таҳқиқ ва тасҳеҳи Ҳусайни Аҳмадии Қумӣ ва Содиқи Барзгар, Қум, масҷиди муқаддаси Ҷамкарон, 1386ҳ.ш.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Шайхи_Муфид&oldid=1382783"