Ғазал (маъноҳо)

Ғазал (маъноҳо) — (форсӣ: غزل‎)

1. Ғазал — Аз анвои маъмули шеърӣ.

2. Ғазал — Дар истилоҳи аҳли мусиқӣ аз навъи хоси тасниф (суруд) ё тарона (дар мусиқии устодонаи ҳавзаи иҷроии Ҳинд «Ғазал» - аз анвои маъмули шеърию мусиқӣ, ки ихтирои онро ба Амир Хусрави Деҳлавӣ 1253—1325 нисбат медиҳанд) аст.

Абдуқодири Мароғӣ (1356—1435) дар иртибот ба махсусиёти жанрии «Ғазал» навишта: "бибояд донист, ки аъза-му ашкали тасониф навбати мураттаб аст ва қуда-мо онро чаҳор қитъа сохтаанд: қитъаи аввалро «қавл гӯянд ва он бар шеъри арабӣ бошад; қитъаи сониро „ғазал“ ва он ба абёти порсӣ бувад; қитъаи солисро „тарона“ ва он бар баҳри рубоӣ бошад; қитъаи робеъро „фурӯдошт“ ва он „қавл“ бошад».

Зимни ин Қайси Розӣ махсусиёти шеърию мусиқии « Ғазал»-ро эзоҳи мушаххасе дода: «ва ба ҳукми он ки арбоби саноъати мусиқӣ бар ин вазн алҳони шариф сохтаанд ва тариқи лашкар таъ-лиф карда ва одат чунон рафтааст, ки ҳар чи аз он ҷинс бар абёти тозӣ созанд, онро „қавл“ хо-нанд ва ҳар чӣ бар муқатаъоти порсӣ бошад, онро „ғазал“ хонанд. Аҳли дониш ин малҳунотро „та-рона“ номанд ва шеъри муҷарради онро „ду-байтӣ“ хонанд ва барои он ки бинои он бар ду байт беш нест, мутаърабаи онро „рубоӣ“ хонанд, аз баҳри он ки баҳри ҳазаҷ дар ашъори араб мураббаъ-ал-аҷзо омадааст…»

Донишманди эронӣ Маликушшуаро Баҳор низ дар тавзеҳи «ғ.» чун ҷинси маъмули шеърию мусиқӣ нуктаи ҷолибе баён намуда: «чома, ки аъроб онро „ғазал“ ё „қавл“ ва „ғазал“ гӯянд, таснифе аст ошиқона, ашъораш бинобар маъмулу дувоздаҳ ҳиҷоӣ буда ва оҳанги он низ вазни нисбатан сабӯк дошта…»

Сароянда ин ғазал соз кард,

Дафу чангу найро ҳамовоз кард.

(Фирдавсӣ)

Забӯри ишқнавозӣ на кори ҳар мурғест,

Биёу навгули ин булбули ғазалхон бош.

(Ҳофиз)

3. Ғазал бардоштан. Бо овози мавзун хондани суруд, тарона ва дигар анвои овозии мусиқӣ:

Ғазабардошта ромишгари руд,

Ки бадруд эй нишоту айшу бадруд.

(Низомӣ)

4. Ғазалхон. Ромишгаре, ки ғазал хонад бо ҳамовозии созҳо, сарояндаи ғазал:

Ки на танҳо манам рабӯда ишқ,

Ҳар гуле булбуле ғазалхон дошт.

(Саъдӣ)

5. Ғазалгӯй. Он ки ғазал гӯяд, ғазалхону ғазалсаро, ғазалпардозро гӯянд (киноя ба ромишгарони ҳирфаист).

Адабиёт

Қайси Розӣ, Ал-мӯъҷам…, Теҳрон, 1373; Абдулқодири Мароғӣ, Мақосиду-л-алҳон, Теҳрон, 1356; Таҷлил Ҷ. Арӯз, Теҳрон, 1368; Аббос Моҳёр, Арӯзи форсӣ, Теҳрон, 1376; Низомӣ, Куллиёт, Теҳрон, 1374; Саъдӣ, Куллиёт, Теҳрон, 1366; Ҳофиз, Девон, Теҳрон, 1370; Фирдавсӣ, Шоҳнома, Душ., 1964-66; Анҷуманорои Носирӣ, Теҳрон, 1294; Фарҳанги Деҳхудо, Теҳрон, 1377; Фарҳангномаи мусиқии Эрон, Теҳрон, 1376.