Қуртуба

Қуртуба (исп. Córdoba) — шаҳри қадимӣ дар минтақаи худмухтори Андалусияи подшоҳии Испониё, маркази музофоти ҳамном.

Шаҳр
Қуртуба
исп. Córdoba
Парчам Нишон
Кишвар	Испониё
Роҳбар	José María Bellido[d]
Таърих ва ҷуғрофиё
Масоҳат	1 253 км²
Баландии марказ	120 ± 1 м
Минтақаи замонӣ	UTC+1[d] ва UTC+02:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ	▲323 763 тан (2023)
Шиносаҳои ададӣ
Нишонаи почта	14000–14999
Коди мошин	CO
cordoba.es​(исп.)
Парвандаҳо дар Викианбор

Намуди купруки Рум, Масҷид ва Пуэрта дел Пуенте, Қуртуба.

Ҷуғрофиё

Дар нишебии кӯҳҳои Сйерра-Морена дар соҳили рости дарёи Гвадалквивир (ҷануби Испониё ) воқеъ аст. Масоҳаташ 1253 км², ба 10 ноҳияи маъмурӣ тақсим аст. Аҳолиаш 322 ҳазор нафар (омори соли 2021, 3-юмин шаҳри пурҷамъияти минтақаи Андалусия). Забони давлатиаш испанӣ. Бо ҳарорати 37 ^о С (июл-август) гармтарин шаҳри Испониё ва тамоми қораи Аврупо ба шумор меравад. Шаҳри Қуртуба аз лиҳози доштани иншооти мероси фарҳангии ҷаҳонӣ дар олам мақоми аввалро соҳиб аст.

Таърих

Вобаста ба маънии “Қуртуба” фарзияҳои гуногун вуҷуд доранд. Тибқи фарзияи аввал, Қуртуба аз ду бахш “қарт” ва “Ҷуба” иборат буда, маъниаш “шаҳри Ҷуба” мебошад. Онро сипаҳсолори Карфагенӣ Ҳамалқар Барқо (асри 2 то м.) ба номи яке аз сарлашкарони худ – Ҷуба, ки дар яке аз муҳорибаҳо дар наздикии ин шаҳр ҳалок шуда буд, гузоштааст. Тибқи фарзияи дуввум, ки Хосе Антонио Конде соли 1799 пешниҳод кардааст, “Қуртуба” истилоҳи финиқӣ-пунӣ буда, маъниаш “шаҳри хуб” аст. Ба қавли дигар муҳаққиқон истилоҳи «Уба» дар забони испанӣ бисёр маъмул буда, маънии “теппа” ё «дарё»-ро дорад, иддае дигар бар инанд, ки «Оба» номи қадимии дарёи Гвадалквивир буда, маънии Қартуба «шаҳри Оба» аст.

Шаҳри Қуртуба аз замони забткориҳои финиқиён (ҳазорсолаи 2-1 то милод) маълум буд. Ба қавли Страбон ва Клавдий Птолемей Қуртуба маркази қабилаи турдетонҳо (ақвоми бумии ҳавзаи дарёи Гвадалквивир то забти он аз ҷониби румиҳо) буд. Солҳои 218–201 то м. аз ҷониби румиҳо забт шуда, минбаъд ба маркази яке аз музофотҳои императории Рум табдил ёфт. Таҳти тасарруфи Византия ва барбарҳо низ қарор гирифта буд. Соли 711 аз ҷониби мусулмонон фатҳ шуда, аз соли 756 ба маркази аморат ва аз соли 929 ба маркази хилофати Қуртуба табдил ёфт. Дар асри ба авҷи рушд расида, дуввумин шаҳри бузурги тамоми Аврупо ва яке аз марказҳои бузурги илмӣ ва фарҳангӣ дар ҷаҳон гардид. Донишмандони бузурге чун Ибни Рушд, Ибни Ҳазм, ал-Заҳравӣ ва даҳҳо тани дигар дар Қуртуба зиндагӣ ва эҷод кардаанд.

Бо суқути хилофати Қуртуба (1031) муддате (то соли 1070) мустақил буд ва сипас аз ҷониби амири Севиля тобеъ карда шуд. Аз соли 1236 дар раванди Реконкиста аз ҷониби шоҳи Қастилия Фердинанди севум (1217–1252) тасарруф шуда, таърихи минбаъдии он бо Қастилия ва Испониё марбут шуд.

Иқтисод

Асоси иқтисоди Қуртубаро истеҳсолоти кишоварзӣ, аз ҷумла шаробпазӣ, истеҳсоли равғани зайтун, орд, чарм ташкил дода, дар саноат заргарӣ, гудохтани филиззот (аз ҷумла мис) ва мошинсозӣ ҷойгоҳи муҳим доранд.

Иқтисод

Аз лиҳози ҷуғрофиёӣ дар макони муносибе қарор дошта, тариқи роҳҳо манотиқи шимолро бо марказ ва ҷанубки кишвар мепайвандад. Дорои фурудгоҳи байналмилалӣ, ду донишгоҳ ва чандин китобхона ва осорхона мебошад.

Дар Қуртуба чандин иншооти меъморӣ-таърихии нодиру муҳташам боқӣ мондаанд. Маъруфтарини онҳо Пули румӣ (асри 1), Қасри шоҳони масеҳӣ (Алкасар, асри 13), Масҷиди бузурги Қуртуба (маъруф ба Мазкито, ки ҳоло калисои католикист), Синагогаи Қ. (ибтидои асри 14) ва ғайра мебошанд, ки сайёҳони зиёд ба дидани онҳо мераванд.

Астероиди Кордуба (365), ки соли 1893 кашф шуд, ба хотири Қуртуба чунин номгузорӣ шудааст.

Адабиёт

• Қуртуба // Кашиш — Косон. — Д. : СИЭМТ, 2022. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 10). — ISBN 978-99985-0-006-8.