Антонимҳо

Антонимҳо (юн.-қад. ἀντι- пешванд ба мақнои зиддият + ὄνομα «ном»), мутазодҳо — калимаҳое, ки аз ҷиҳати маънӣ бо ҳамдигар муқобиланд: паст — баланд, дароз — кӯтоҳ, васеъ — танг, сард — гарм ва ғ.

Антонимҳо дар ҳамаи ҳиссаҳои нутқи мустақилмаъно — исм, сифат, феъл, зарф ва баъзан дар таркиби ҷонишину шумораҳо низ ба назар мерасанд: азоб, ранҷ — роҳат, дард-манд — бедард, хушбахт — бадбахт ва ғ. Вале муносибатҳои антонимӣ бештар дар калимаҳои дорои маънои сифатӣ, миқдорӣ, замонӣ ва фазоӣ ба назар мерасанд. Антонимҳо дар шакли ҷуфт низ меоянд. Ҳангоми ҷуфт истеъмол шудан вожаҳо аз маънои аслии худ дур шуда, маъниву мазмуни нисбатан нав мегиранд: дӯсту душман; неку бад; росту дурӯғ ва ғ. Мисол:

Шукр гӯям зиндагиро бо ҳама ширину талхаш,

Шукр гӯям зиндагиро бо ҳама неку бадаш.

(Лоиқ).

Баъзан вожаҳои ғайриантонимӣ дар матн дар маънӣ зид мешаванд, ки онҳоро антонимҳои матнӣ (контекстӣ) меноманд: кас бо хас; остон бо осмон; боз бо кабӯтар ва ғ. Мисол:

Ноне аз хони худ диҳӣ бо касон,

Беҳ, ки ҳалво хӯрӣ аз хони хасон.

(Низомӣ).

Дар адабиёт муодили антонимҳо калимаи тазод (санъати бадеии тазод) мебошад:

Бихандад лола бар саҳро,

Ба сони чеҳраи Лайло.

Бигиряд абр бар гардун,

Ба сони дидани Маҷнун.

Сарчашма

• Антонимҳо // А — Асос. — Д. : СИЭМТ, 2011. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир А. Қурбонов ; 2011—2023, ҷ. 1). — ISBN 978-99947-33-45-3.