Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон

Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон — мақомоти марказии ҳокимияти иҷроияи давлатӣ, ки тат­биқи сиёсати давлат ва батанзимдарории меъёрии ҳу­қу­қӣ дар соҳаҳои меъёрэҷодкунӣ, ёрии ҳуқуқӣ ба шаҳр­вандон, тарғибу ташвиқи ҳуқуқӣ, иҷрои ҷазои ҷиноятӣ, экспертизаи судӣ ва криминалистӣ, дигар соҳаҳои адлияро, ки бо қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян шудаанд, таъмин намуда, фаъолияти мақомот ва ташки­лотҳои тобеи худро роҳбарӣ, ҳамоҳанг ва назорат мекунад.

Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон
Иттилооти куллӣ
Кишвар	Тоҷикистон
Қаламрави додрасӣ	Тоҷикистон
пешинаи	Комиссариати халқии адлияи ҶМШС То­ҷикистон Комиссариати хал­қии адлияи ҶШС Тоҷикистон Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон Комиссияи ҳуқуқӣ дар назди Шӯрои вазирони ҶШС Тоҷи­кистон Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон
Роҳбарӣ
Масъули иҷроия	Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон
Вазири масъул	Шоҳмурод Рустам
Вебгоҳ	minjust.tj/tj/

Таърих

Мақомоти адлия барои барқарор намудани адолат, таъмини ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои қонунии шаҳрван­дон ва тарғибу ташвиқи ҳуқуқӣ корҳои зиёдеро ба сомон расонида, мавқеъ ва нақши худро дар низоми идоракунии давлатӣ муайян намудааст. То таъсис ёфтани мақо­мо­ти адлия ва забти ҳудуди Осиёи Марказӣ аз тарафи Империяи Русия вазифаи мақомоти адлия ва ҳокимияти судӣ ба зиммаи шахсони мансабдори алоҳида, ба монанди қозикалон, қушбегӣ, ҳокимони меросӣ, бекҳо ва амлокдорон вогузор шуда буд, ки онҳо «адолати судӣ»-ро асосан аз рӯйи парвандаҳои ҷиноятӣ анҷом медоданд. Вазифаи нигаҳбонии маҳбасҳо ба зиммаи одамони махсуси қозиҳо вогузор шуда буд, ки маҳбусонро назорат мекарданд. Шахсони мансабдори зикргардида, асосан, мутобиқи шариат фаъолият карда, гунаҳкории шахс ро аз рӯйи муқаррароти он ва нишондоди шоҳидон муайян менамуданд.

Даврони шӯравӣ

Соли 1924 Комиссариати халқии адлияи Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон таъсис ёфт. Бо фармони Комиссариати хал­қии ҶМШС Тоҷикистон аз 12 феврали 1925 Комиссариати халқии адлия таъсис дода, ба зиммаи он вазифаҳои мушаххас  вогузор гардиданд, ки онҳоро шартан ба ду гурӯҳи калон ҷудо намудан мумкин аст: а) вазифаҳое, ки хислати ташкилӣ доштанд; б) вазифаҳое, ки барои идоракунии корҳои давлатӣ равона гардида буданд. Ба вази­фаҳои гурӯҳи аввал роҳбарии умумӣ ба мақомоти адлия, ташкил кардан, дастур додан ва тафтиш намудани муас­сисаҳои судию тафтишотии ҶМШС Тоҷикистон, аз ҷум­ла, Сарсуд дохил мешуданд. Вазифаҳои гурӯҳи дуюм аз шарҳу эзоҳи қонунҳои ҷумҳурӣ оид ба масъалаҳои қо­нун­гузории ИҶШС ва ҶШС Ӯзбекистон мутобиқи дархос­ти мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва муассисаҳои ҷумҳу­рӣ, додани хулосаҳо иборат буданд.

Азбаски мақомоти прокуратура дар солҳои нахустини таъсисёбии худ ба мақомоти адлия вобаста буд, аз ин хотир комиссари халқии адлия дар як вақт прокурори ҷум­ҳурӣ низ эътироф мегардид. Комиссари халқии адлия– прокурори ҷумҳурӣ дар доираи салоҳияти худ риояи яксони қонунро назорат карда, иҷрои онро таъмин менамуд.

Яке аз вазифаҳои муҳим ва асосии ӯ дар фаъолият ва низоми ҳокимияти шӯравӣ дар Тоҷикистон ҷорӣ намудани қонун ва таҳкими он ба шумор мерафт. Бо ин мақсад комиссари халқии адлия–прокурори ҷумҳурӣ дар ду самти асосӣ фаъолият мекард:

• ташкили васеи қабули шикояту аризаҳои шаҳрвандон;
• ташкили назорат дар иҷрои қарору фармонҳое, ки аз тарафи мақомоти ҳокимияти давлатӣ қабул карда мешуданд.

Шуъбаи прокурории Комиссариати халқии адлия дас­турдиҳӣ ва тафтиши бевоситаи дастгоҳи марказии мақо­моти мазкурро анҷом дода, таъмини фаъолияти тамоми мақомоти судӣ-тафтишотӣ, вусъат додани судҳои халқӣ, таъйин ва озод намудани прокурорҳо, баланд бардоштани сатҳи сифати фаъолияти онҳо, баланд бардоштани да­ра­ҷаи ихтисоснокии кормандони мақомоти судӣ, барпо намудани курсҳои идоравиро назорат намуда, дар айни вақт мақомоти таҳқиқи ибтидоиро ҳам муроқибат мекард.

Дар натиҷаи фаъолияти пурсамари Комиссариати хал­қии адлия дар самти ташкил ва фаъолияти мақомоти су­дӣ низ як қатор ислоҳот анҷом дода шуда, дар давоми солҳои 1925–26 дар ҳудуди Тоҷикистон судҳои халқӣ, ок­ругӣ, шуъбаи тоҷикистонии Суди Олии ҶШС Ӯзбе­кистон таъсис дода шуданд. Шуъбаи тоҷикистонии Суди Олии ҶШС Ӯзбекистон дар ҳудуди ҶМШС Тоҷикистон то соли 1927 фаъолият намуда, сипас дар заминаи он Сарсуди ҶМШС Тоҷикистон таъсис дода шуд. 7 июни 1925 бо қарори Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон дар назди курсҳои семоҳаи омӯзгории Комиссариати халқии маориф курсҳои байниидоравии омодасозии кормандон бо шуъбаҳои маъмурӣ ва судӣ таъсис дода шуданд. Комиссариати халқии адлияи ҶМШС Тоҷикистон ба таври воқеӣ мақомоти гуногунсоҳаи ҳуқуқӣ ба шумор рафта, дар худ салоҳияти якчанд мақомотро муттаҳид кар­да буд. Яке аз вазифаҳои муҳимми онро тибқи Низомномае, ки бо қарори Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷи­кис­тон аз 6 майи 1925 тасдиқ гардида буд, иштирок дар таъминоти ҳуқуқии фаъолияти ҳуқуқэҷодкунӣ буд.

20 июни 1933 бо қарори КИМ ва Шӯрои комиссарони халқии Тоҷикистон шуъбаи прокурорӣ аз ҳайати Комиссариати халқии адлия бароварда шуда, дар заминаи он мақоми алоҳида ва мустақили прокуратура таъсис дода шуд, ки идомаи мантиқии ислоҳоти мақомоти адлия дар замони ташаккулёбии ҶШС Тоҷикистон ба шумор ме­рафт. Баробари таъсис ёфтани Прокуратураи ҶШС То­ҷикистон вазифаи амалӣ намудани назорат аз болои риояи қонун маҳз ба зиммаи он вогузор гардида, аз зиммаи комиссари халқии адлия соқит карда шуд.

Комиссариати халқии адлияи ҶШС Тоҷикистон, ки маҳсули давраи аввали барқароршавии ҳокимияти шӯра­вӣ буд, аз рӯйи мазмун ва моҳияти худ ба пешрафт, тағйироти шакл ва вазифаҳои мақомоти давлатӣ мутоби­қат намекард. Аз ин хотир зарурат ба миён омад, ки дар ин самт мақоми алоҳидаи соҳавие таъсис дода шавад, ки он соҳаи мазкурро бо дарназар доштани талаботи на­ви бамиёномада роҳбарӣ намояд. Соли 1946 бо қарори Шӯрои Вазирони ҶШС Тоҷикистон Комиссариати хал­қии адлияи ҶШС Тоҷикистон ба Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон табдил дода шуд. Ин имкон дод, ки ҳудуди салоҳият ва масъулияти ба зиммаи он вогузоргардида ба таври дақиқ ва мушаххас муайян карда шуда, доираи фаъ­олияти он ба доираи фаъолияти мақомоти давлатӣ мутобиқ гардад.

Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон дар ин сатҳ то соли 1958 фаъолият намуд. 24 ноябри 1958 Шӯрои вазирони ҶШС Тоҷикистон дар асоси фармони Президиуми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон дар бораи барҳам додани Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон ва таъсис додани Комиссияи ҳуқуқӣ дар назди Шӯрои вазирони ҶШС Тоҷи­кистон қарор қабул намуд. Минбаъд аксари вазифаҳое, ки қаблан аз тарафи Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон иҷро карда мешуданд, ба салоҳияти Суди Олии ҶШС Тоҷикистон вогузор шуданд. Тафтиш ва назорати фаъ­олияти судҳои халқӣ, роҳбарии давлатӣ ба идораҳои нотариати давлатӣ, амалӣ кардани корҳои оморӣ вобаста ба фаъ­олияти судҳои халқӣ, назорат ба фаъолияти адвокатура аз тарафи Суди Олии ҶШС Тоҷикистон ба амал бароварда мешуд.

Дар натиҷаи гузаронидани ислоҳот фаъолияти Комиссияи ҳуқуқӣ бештар ба таври машваратӣ амалӣ мегардид, ки он самтҳои зеринро дар бар мегирифт:

– омода намудани пешниҳодҳо оид ба мураттабсозии санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ ва ворид намудани тағйиру иловаҳо ба онҳо, пас аз қабул гардидани санадҳои меъ­ёрии ҳуқуқии нав;

– таҳия намудани Маҷмӯаи солонаи қарорҳои Ҳукумати ҶШС Тоҷикистон ва нашр намудани онҳо;

– тибқи супориши Ҳукумати ҶШС Тоҷикистон таҳия намудани лоиҳаи санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ ва ба баррасии он пешниҳод намудани лоиҳаҳо:

– таҳия ва барои тасдиқ ба Ҳукумати ҶШС Тоҷи­кистон пешниҳод намудани қарорҳои беэътибор донис­ташуда;

– пешниҳоди хулоса ба Шӯрои вазирони ҶШС Тоҷикис­тон аз рӯйи лоиҳаи санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ, ки барои баррасӣ пешниҳод мегарданд;

– таснифи қонунҳо, фармонҳо, қарорҳое, ки хусусияти меъёрӣ доранд, нашри маҷмӯаҳои қонунҳо;

– бо супориши Ҳукумати ҶШС Тоҷикистон тайёр намудани маълумотнома оид ба қонунгузорӣ.

Ислоҳоти дигаре, ки соли 1970 доир шуд, барои ба Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон табдил додани Комиссияи ҳуқуқии назди Шӯрои вазирони ҶШС Тоҷикис­тон асос гардида, Вазорати адлияи ҶШС Тоҷикистон аз нав ҳамчун мақоми алоҳида ва мустақили давлатӣ таъсис дода шуд.

Замони истиқолол

Баъд аз соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон бо мақсади таъмини ислоҳоти судӣ ва мустақилияти ҳоки­мияти судӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми мустақил – Шӯрои адлия таъсис дода, мақомоти судӣ аз сохтори В. бароварда шуд (14 декабри 1999). Низоми иҷрои ҷазои ҷиноятӣ аз тобеияти Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба тобеияти Вазорати адлия гузаронида шуд (26 июли 2002). Бо мақсади иҷрои самаранок ва саривақтии санад­ҳои судӣ ва санадҳои судии давлатҳои дигар истеҳсолоти иҷро аз Суди Олии иқтисодии Ҷумҳу­рии Тоҷикистон ва Шӯрои адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ихтиёри Вазорати адлия дода шуд (2008). Мақоми сабти асноди ҳолати шаҳр­вандӣ, ки дар назди мақомоти иҷроияи ма­ҳал­лии ҳоки­мияти давлатӣ фаъолият мекард, ба Вазорати адлия гузаронида шуд (7 октябри 2011).

Вазифаҳо

Вазорати адлия дар соҳаи муқарраргардидаи фаъолият вазифаҳои зайлро анҷом медиҳад:

– таъмини сиёсати ягонаи давлатӣ дар соҳаи меъёр­эҷод­кунӣ ва татбиқи санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ;

– иштирок дар таъмини фаъолияти ҳуқуқэҷодкунии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳу­рии Тоҷикистон тавассути таҳияи лоиҳаҳои санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ, гузаронидани санҷиши ҳуқуқии лоиҳа­ҳои санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ, таъмин намудани мутоби­қати санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ ба санадҳои меъёрӣ ҳуқу­қии амалкунанда ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон эътироф кардааст;

– бақайдгирӣ ва баҳисобгирии санадҳои меъёрӣ ҳу­қуқӣ;

– ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти давлатӣ оид ба тарғибу ташвиқи ҳуқуқӣ, ки барои баланд бардоштани сатҳи дониши ҳуқуқии шаҳрвандон ва шахсони ҳуқуқӣ, маданияти ҳуқуқӣ дар ҷомеа, пешгирии ҳуқуқвайрон­ку­нӣ ва таҳкими қонуният нигаронида шудааст;

– танзими давлатии фаъолияти мақомоти нотариалӣ, мақомоти сабти асноди ҳолати шаҳрвандӣ, фаъолияти ад­вокатҳои ваколатдор ва баланд бардоштани самаранокии амали онҳо;

– таъмини риояи меъёрҳои қонунгузорӣ ҳангоми бақайдгирии давлатии шахсони ҳуқуқӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ, уҳда­дориҳои гаравӣ ва консессионӣ;

– дар доираи ваколатҳои худ таъмин намудани самаранокии ҳифзи ҳуқуқии манфиатҳои Ҷумҳурии Тоҷикис­тон дар муносибатҳои байналмилалии ҳуқуқӣ;

– таъмини иҷрои ҷазои ҷиноятӣ;

– ташкил ва танзими давлатии истеҳсолоти иҷро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қарори Ҳукумати Ҷумҳури То­ҷи­­кистон аз 1.4.2008, №176); ташкил ва гузаронидани экс­пертизаи судӣ ва криминалистӣ;

– такмили сатҳи ихтисоси кадрҳои сатҳи соҳа бо назардошти талабот ва меъёрҳои замонавӣ;

– баррасии саривақтӣ ва босифати шикоятҳо, аризаҳо ва муроҷиатҳои шаҳрвандон ва шахсони ҳуқуқӣ.

Вазорати адлия дорои дигар вазифаҳое низ мебошад, ки бо санад­ҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ шу­даанд.

Сохтор

Сохтори идоракунии Вазорати адлия:

• Дастгоҳи марказӣ
  • Роҳбарият, Сарраёсати қонун­гузо­рӣ
  • Сарраёсати робитаҳои байналмилалии ҳуқуқӣ
  • Раёсати баҳисобгирӣ ва бақайдгирии давлатии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ
  • Раёсати ёрии ҳуқуқӣ ба шаҳрвандон ва корҳои ҳуқуқӣ
  • Раёсати бақайдгирии давлатии ташкилот­ҳои ҷамъиятӣ ва ҳизбҳои сиёсӣ
  • Раёсати ташкили фаъолияти иҷрочиёни суд
  • Раёсати кадрҳо ва корҳои махсус
  • Раёсати молияву иқтисод
  • Шуъбаи умумӣ ва назорати иҷро
  • Шуъбаи бақайдгирии давлатии уҳдадориҳои гара­вӣ
  • Бахши хоҷагӣ.
• Сар­­раё­сати иҷрои ҷазои ҷиноятӣ;
• Раёсатҳои адлияи ВМКБ ва вилоятҳо;
• Саридораи нотариалии давлатии Ҷумҳурии То­ҷикистон
  • идораҳои нотариалии давлатии ВМКБ,
  • идораҳои нотариалии давлатииви­лоят­ҳо, *
  • идораҳои нотариалии давлатиишаҳрҳо
  • идораҳои нотариалии давлатииноҳияҳо;
• Раёсати асноди ҳолати шаҳр­ван­дӣ;
• Маркази ҷумҳуриявии экспертизаи судӣ ва крими­на­листӣ.

Муассисаву корхонаҳои тобеи Вазорати адлия:

• Донишкадаи такмили ихтисоси кормандони мақомоти адлия ва хадамоти ҳуқуқии корхонаҳо, муассисаҳо ва ташкилотҳо.
• Корхонаи воҳиди давлатии нашриётии «Қонуният».

Роҳбарият

• Вазир — Шоҳмурод Рустам (Бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21 ноябри соли 2013 таъйин гардид);
• Муовини якуми вазир — Холиқзода Абдуманон Ғаффор (аз ноябри соли 2012);
• Муовини вазир — Мирсайзод Ҳаким Саид (аз ноябри соли 2012);
• Муовини вазир — Нодирӣ Шаҳноза Анвар (аз ноябри соли 2009).

Роҳбарони собиқи вазорат

Роҳбарони мақомоти вазорат ва солҳои роҳбарии онҳо: Т. Сайфиддинов (1925—1927), М. Негматуллоев (1927), М. Саъдуллоев (1927—1931), С. Н. Ҳо­ҷиёров (1931—1933), Ч. Имомов (1933—1935), Н. Ширинов (1935—1936), Р. Маҳ­камов (1936—1937), З. Шарифов (1939—1940), М. Раҷаб­беков (1941—1951), Ҳ. Назаров (1952—1959), М. Исмоилов (1959—1970), С. Раҷабов (1970—1978), Ш. Ҷ. Маҳмудов (1978—1990), Ф. Абдуллоев (1990—1993), Ш. М. Исмоилов (1993—2001), Х. Ҳомидов (2001—2006), Б. Т. Худоёров (2006—2012), Р. Ш. Менглиев (аз 2012).

Пайвандҳо

• minjust.tj — вебгоҳи расмии Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон(тоҷ.)(рус.)

Сарчашма

• Боз — Вичкут. — Д. : СИЭМТ, 2014. — 676 с. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 3). — ISBN 978-99947-33-46-0.