Википедиа:Норавоии таҳқиқи аслӣ: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Сатри 1:
{{Сиёсатҳо}}
'''Википедия таҳқиқ ё тафаккуроти дасти аввалро интишор намедиҳд''' ин шомили мавориди зер мешавад: ҳақиқатҳое, ки ҳанӯз чоп нашудаанд, истидлолҳо, гумоназаниҳо, идеяҳо, ҳаргуна таҳлили бачопнарсида аз додаҳои хом ва ҳамчунин канори ҳам гузоштани матолиб чопшуда ба гунае, ки дар канори ҳамдигар дидгоҳи хоссеро пеш бурда, ки ҳеч кадом аз он манобеъ ба танҳоӣ ва ба вузӯҳ аз он дидгоҳ ҳимоят накунанд. Ба ибораи дигар, Википедияи маҳаллӣ барои чопи назарҳо, таҷрибиёт, ё истидлолҳои шумо [[Википедиа:Википедия чӣ чизе нест|нест]]. [[Википедиа:Шеваи ирҷоъ ба манобеъ|нақл аз манобеъ]] ва иҷтиноб аз таҳқиқи аслӣ пайванде ногусастанӣ бо ҳам доранд: барои нишон додани ин ки шумо машғули анҷом таҳқиқи аслӣ нестед, воҷиб аст, ки матлабтонро ба манобеъи муътабаре ирҷоъ диҳед, ки '''мустақиман дар бораи мавзӯъи маврид баҳс суҳбат бкунанд''' ва '''мустақиман ва бидуни ибҳом''' иттилоъоти ироашуда дар мақоларо онгуна, ки навишта шудааст таъйид кунанд.
Википедиа: Норавоии таҳқиқи аслӣ яке аз се сиёсати муҳтавоиии аслии Википедия аст. Ду сиёсати дигар [[Википедиа:Дидгоҳи бетараф]] ва [[Википедиа:Исботпазирӣ|Википедиа: Исботпазирианд]]. Ин се сиёсат ба кумаки ҳам навъ ва кайфияти матолиби қобили қабул дар [[ВП:Фазои ном|фазои номи аслиро]] мушаххас мекунанд; Бинобарин, онҳоро набояд ҷудо аз якдигар баррасӣ ва тафсир кард. Виросторон бояд саъй кунанд, ки худро бо ҳарсеи онҳо ошно кунанд. Ин се сиёсат ғайриқобили муноқиша ва тағйиранд. Яъне иҷмоъи корбарон ё ҳеч сиёсати дигаре наметавонд онҳоро дар партави дигаре қарор диҳад ё бартар аз онҳо бинишинад.
== Таҳқиқи аслӣ чист ==
Таҳқиқи аслӣ истилоҳи корбурдӣ дар Википедия аст ва ба матолибе дар мақолаҳо, ки ҳанӯз тавассути марҷаъҳои номдор ва муътабар мунташирнашуда ишора мекунад. Дар инҷо яъне назарияҳо, додаҳо, даъвоҳо, мафҳумҳо ва истидлолҳову дидгоҳҳои мунташирнашуда ё ҳар тафсир, воковӣ ё тавлиди ҷадиде аз додаҳо, баёнот, мафҳумҳо ва истидлолҳое, ки ба қавли яке аз бунёнгузорони Википедия, [[Ҷимми Уэйлс|Ҷимбу Вейлз]], ба маънии «бозхоние навин ё тафсири таърихи ҷадиде» аст. Таҳқиқи аслӣ ҳамчунин шомили истилоҳсозиҳои чопнашуда ва ҳаргуна таҳлил ё таркиби матолиби чопшуда ба наҳве аст, ки ба назар ояд, ки дар ростои пешбурди мавзеъи хоссе аст. Матолибе, ки ба мақолаҳо афзуда мешавад бояд мустақиман ва возеҳан тавассути мароҷеъи ёдшуда дар мақола таъйид шавад.
Нукта: Истифода аз манбаъи аввалия илзоман ба маънӣ таҳқиқи аслӣ нест.
== Манобеъ ==
Таҳқиқе, ки шомили ҷамъоварӣ ва мураттаб кардани матолиб аз манобеъи мавҷуд аст, дар сурате, ки бо сиёсатҳои Википедия созгор бошад, ташвиқ мешавад; Ба ин кор «таҳқиқ бар пояи манобеъ» гуфта мешавад, ва ҷиҳати навиштани як донишнома зарурӣ аст; Вале мувозиб бошед, ки фарои он чи дар манобеъомадаро зикр накунед, ё онҳоро аз тариқҳое, ки мақсуд манбаъ набуда ба якдигар муртабит накунед. Нақли матолиб бидуни таваҷҷуҳ ба муҳтавои куллии он низ муҷоз нест. Ба сурати хулоса, ба ончи манобеъ гуфтаанд бичасбед.
Агар дар мавриди мавзӯъе, ҳеч манбаъи муътабари шахси севуме мавҷуд нест, Википедия набояд дар он маврид мақолае дошта бошад.
=== Манобеъи муътабар ===
{{аслӣ|Википедиа:Исботпазирӣ#Манобеъ|ВП:Бархат|ВП:Нашриёт}}
Ҳар матлабе, ки ба чолиш кашида шавад, ё эҳтимол ба чолиш кашида шудан он бошад, лозим аст, ки тавассути як манбаъ муътабар ҳимоят шавад. Матолибе, ки барои онҳо манбаъ муътабар натавон ёфт таҳқиқ даст аввал ба ҳисоб меоянд. Танҳо роҳе, ки метавонед нишон диҳед, ки вироиш шумо таҳқиқ даст аввал нест ироаи манбаъ чопшуда муътабарӣ аст, ки шомили матолиб яксон аст. Њатто агар матолиб шумо манобеъ хубе дошта бошанд, агар онҳоро ба гунае истифода кунед, ки '''мустақиман ва бидуни ибҳом''' ончи ба онҳо нисбат медиҳедро зикр накарда бошанд, навишта шумо таҳқиқ даст аввал ба ҳисоб меояд.
Манобеъ итминонпазир манобеъ муътабар чопшудаои ҳастанд, ки фароянд қобил итминониро барои чоп тай кардаанд. Маъмулан нависандагонишон мӯътамид талаққӣ мешаванд ва дар заминаи маврид баҳс соҳиб салоҳиятанд. Мизон итминонпазири як манбаъ бастагӣ ба шароит дорад. Ончи дар мабҳаси қобил итминон аст, мумкин аст дар мабҳаси дигар чунин набошад. Ба таври куллӣ мӯътамидтарин манобеъ журнолҳои дорои бозбини [[мурур ҳамто|дақиқ матолиб]],<ref>peer reviewed</ref> китобҳои чоп шуда тавассути интишорот донишгоҳӣ, рӯзномаҳои маъруф касиролонтшор, маҷаллаҳо ва журнолҳои чоп ноширон, муътабаранд. Чизе, ки миён ҳамаи инҳо муштарак аст, фарояндӣ аст, ки матлаб аз замон навишта шудан то таъйид барои чоп тай мекунад. Ба унвони як қоидаи сарангушти ҳарчқдр теъдод афроде, ки дар барраси воқеиятҳо ва умур ҳуқуқӣ ва қазоӣ ва тдқиқ дар навишторҳо дахиланд бештар бошад манбаъ муътабартар аст. Матолибе, ки худ чоп кардаанд маъмулан қобилотминон ба ҳисоб намеоянд. Ликин истисноъҳои ҳам вуҷуд дорад, ки онҳоро метавонед [[Википедиа:исботпазири#мнобъ худ-чоп карда (бархт ва электируники ё навишта ва китоб)|дар ин бахш]] биёбед. Њар матлаб бидуни манбаеро метавон ҳазф кард ва дар зиндагиномаҳои зиндагон ҳар матлаб ситезаҷӯёнаи бемнбъ ё бо ирҷоъ заиф бояд билофосила ҳазф шавад.
=== Истифода аз манобеъ ===
ҷумалот як мақола бояд ба манобеъ [[Википедиа:исботпазири|исботпазир]] ирҷоъ дода шуда бошад. Љумалот мақолот Википедия умуман набояд бар бахшҳое аз манбаъ, ки новозҳ, мутаноқиз ё бар ишорот гузаро он бино шавад. Агар бахше аз манбаъ ба чанд тариқ хонда ё тафсир мешавад, ё бояд манбаъ дақиқан зикр шавад, ё инки аз он иҷтиноб шавад. Замоне, ки баҳсе тӯлони дар як манбаъро хулоса мекунед, он хулоса бояд бозтоб диҳанда хулоса нависанда бошад. Истинтоҷҳое, ки дақиқан дар матн ба онҳо ишора нашуда ё ба сурат возеҳи баён нашудаанд, мустақил аз инки манбаъ чӣ бошад, бояд иҷтиноб шавад. Бисёр муҳимм аст, ки аз манобее истифода кунед, ки ба мавзӯъ маврид баҳс марбут бошанд, ва ҳангом бознависи ба маънӣ ҷумалот онгуна, ки дар дохил матн ва дар канор ҷумалот дигар маънӣ медиҳанд, таваҷҷуҳ кунед.
== Таркиби чопнашудаи матолиби чопшуда ==
{{миёнбар|ВП:Таркиб|ВП:Ҷамъоварӣ}}
Канори ҳам гузоштан ва таркиб замоне иттифоқ меафтад, ки як вироишгар манобеъ мухталифро бигӯнае канор ҳам қарор медиҳад, ки ба натиҷае ҷадид, ки дар ҳеч кадом аз манобеъ наомадааст мерасад. Ба таври мушобеҳ аз таркиб кардан бахшҳои мухталиф як манбаъ барои расидан ба натиҷае, ки дар он манбаъ наомадааст парҳез кунед. Њатто агар матолиб тавассути манобеъ муътабар чоп шуда бошанд, набояд бигӯнае дар канор ҳам чида шаванд, ки боис эҷод таҳқиқ даст аввал шавад. Ба унвони мисол таҳқиқ даст аввал ҳангоме, ки манобеъ ба сурат возеҳ ба натиҷа яксони нарсида бошанд, ё инки ба мавзӯъ мақола марбут набошанд иттифоқ меафтад. Хулоса кардан манобеъ бидуни тағйир маънӣ он таҳқиқ даст аввал нест, балки вироишгари хуб аст. Беҳтарин равиш навиштан мақолот дар Википедия ин аст, ки иттилоотро аз манобеъ муътабар ҷамъ карда ва онҳоро аз забон худмон бознависи кунем, вале бояд ба қасд аввалия нависандагон вафодор монд, ва ҳар иддаоро ба манбае, ки ба сурат ошкор он иддаоро мекунад нисбат дод.
Виросторон маъмулан ба иштибоҳ фикр мекунанд, ки агар ''олф'' як манбаъ мувассақ чопшуда бошад ва ''б'' ҳам як манбаъ мувассақ чопшуда бошад, онгоҳ метавон ин дуро таркиб карда ва мавзеъ ''п''ро пеш бурд; Вале бояд таваҷҷуҳ дошт, ки ин мисоли аз таркиб чопншудаи матолиб чопшуда ба манзур пешбурд як дидгоҳ хосс аст ва таҳқиқ аслӣ ба ҳисоб меояд. «алиф ва б пас онгоҳ п» танҳо ҳангоми қобил қабул аст, ки як манбаъ мувассақ чопшуда ин истидлолро дар мавриди '''музуъ мақолҳ''' ба кор бурда бошад.
Ба унвони мисол, фарз кунед мақолае чунин баён мекунад:
<blockquote>бгуфта Аҳмад, Алӣ бо копия кардан манобеъ аз китоб дигаре муртакиб [[дастбрд фикри]] шудааст. Алӣ ин иттиҳомро рад карда, ва мегӯяд, ки истифода аз кутуб дигар ҷиҳат ёфтан манобеъ ҷадид дар байн муҳаққиқин расме пазируфта шуда мебошад.</blockquote>
То инҷо мушкили нест. Њол фарз кунед шахс дигаре баъд аз ду ҷумла боло матлаб зерро изофа кунад:
<blockquote>огар иддаои Алӣ дар мавриди нигоҳ кардан бо манобеъ аввалия ғалат бошад, ин мутазодд наҳва рафтор пазируфта шуда дар китобча роҳнимои «навиштан бо манобеъ» чоп донишгоҳ Њорворд мешавад зеро ин дафтрча нависандаро мулзам медонад, ки манобеъ аввалияро нигоҳ кунад. Албатта ин китобча ин корро дастбрд фикри номгузори намекунад. Дар воқеъ бар асос таъриф ин китобча, дастбрд фикри истифода аз иттилоот, идаҳо, калимот ё сохтор як манбаъ аст бидуни инки ба онҳо ирҷоъ дода шавад мебошад.</blockquote>
Тамоми қитъа боло таҳқиқ даст аввал аст, зеро дидгоҳ вироишгарро мабни бар инки бар асос таъриф китобча роҳнимои «навиштан бо манобеъ» аз дастбрд фикрӣ, Алӣ муртакиб он нашударо баён мекунад. Љиҳат созгор сози қитъа боло бо ин сиёсат Википедия, манбаъ муътабари ниёз аст, ки ''бҳсурт мушаххас дарбора даъвои байн Аҳмад ва Алӣ суҳбат кунад'' ва дақиқан ба ҳамин нукта дарбора китобча роҳнимои «навиштан бо манобеъ» Њорворд ва дастбрд фикри ишора кунад. Ба иборат дигар, он таҳлил хосс бояд тавассути як манбаъ муътабар ''др иртибот бо мавзӯъ маврид баҳс'' ба чоп расида бошад, қабл аз инки дар Википедия ба чоп бирасад.
Агар шумо қодир ба исбот чизе ҳастед, ки қалили ё ҳеч фарди ба он эътиқод надорад, Википедия маҳалл муносиб барои чоп он нест; Вале ҳамин, ки исботи дар маконҳои муътабар дигар ироа шуда ва маврид баҳс қарор гирифт, метавон онро ба Википедия изофа кард. [[Википедиа:исботпазири]]ро бубинед.
Сиёсати «таҳқиқ аслӣ мамнуъ» монеъ аз анҷом муҳосибот содда (монанд ҷамъ ва тафреқ аъдод, гард кардан онҳо, муҳосиба дарсадҳо, табдил воҳидҳо, кашидан намудор, ё муҳосиба син як фард) намешавад. Ингуна иттилоотро метавон муҳосиба кард ва ба мақолот афзуд ҳатто агар дар манобеъ даст дувум мавҷуд набошанд ликин ин амр бояд ба гунае бошад, ки на аҳамият ва барҷастагӣ додаҳо тағйир кунад ва на ниёзе ба фарз ҷадиде хориҷ аз ончи дар манбаъ зикр шудааст бошад. Масалан агар манбаъ чопшуда шумор ороъ дода шуда ба як номзад дар интихоботро ироа карда бошад навиштан дарсад оро дар канор шумор онҳо ба шарте, ки муҳосибае содда бошад ва тамом оро аз як манбаъ ахз шуда бошад таҳқиқ аслӣ нест. Истинтоҷҳои аз ин даст набояд ба гунае бошанд, ки дар ҷиҳати пешбурд мавзеъи хосс бошанд ва ҳамчунин набояд бар асос матолиби манобее бошанд, ки дар иртибот бо мавзӯъ дигаре ба чоп расидаанд.
== Ирҷоъ ба худтон ==
{{миёнбар|ВП:Ирҷоъ ба худ}}
Ин сиёсат Википедия вироишгарон мутахассисро аз изофа кардан иттилоотшон ба Википедия нҳи намекунад, вале онҳоро аз истифода аз иттилоот шахсе шон бидуни ирҷоъ ба манобеъ шон нҳи мекунад. Агар вироишгари натоиҷ таҳқиқшро тавассути интишорот муътабари чоп карда, метавонад он мавзӯъро ба сурат севум шахс ворид карда ва ба он манбаъ ирҷоъ бидиҳд машрут ба инки дар ҳайни анҷом ин кор ба сиёсат [[Википедиа:дидгоҳ бетараф|дидгоҳ бетараф]] вафодор бимонд.
Албатта бояд таваҷҷуҳ шавад, ки вироиш [[Википедиа:таоруз манофеъ|мақолот марбут ба шумо ё хешовандон шумо]] бишудт макрӯҳ бҳсоб меояд, ва шумо ташвеқ мешавед, ки ҳаргуна вироишро дар сафаҳот баҳс матраҳ кунед.
== Аксҳои аслӣ ==
{{миёнбар|ВП:ъдо}}
Ба хотир қавонин ҳаққ таксир шуморе аз кишварҳо ва робитаи он бо таълиф як донишномаи озод, теъдод тасовир арсаи умуми қобил истифодаи мо нисбатан андак аст. Тасовир, наққошиҳо ва аксҳои виросторон Википедия ин ҷой холиро пур мекунад ва викинависон ташвеқ ба гирифтан акс ва кашидан нигораҳо ва тасовир ва боргузорӣ ва интишор онҳо таҳт муҷаввиз мустанадот озод гну ё соир муҷаввизҳои озод, барои пурбортар кардан мақолаҳо, мешаванд. Аксҳои тавлид шуда тавассути корбарон Википедия мисдоқ таҳқиқ даст аввал ба ҳисоб намеоянд то замоне, ки ''нзрот ва истидлолҳои ҷадиде ироа намекунанд''. Ба иборат дигар аксҳо набояд пеш баранда дидгоҳе, ки худ таҳқиқ даст аввал ба ҳисоб меояд бошанд.
Тасвирҳое, ки мисдоқ таҳқиқ даст аввал ҳастанд набояд дар Википедия истифода шаванд. Дасткори виросторон дар аксҳо ба манзур махдуш кардан воқеиёт ё мавозее аст, ки акс нишон медиҳад қобил қабул нест. Агар чунин шавад ва дасткори дар акс арзиш донишномае онро зер савол бибурд бояд номзад ҳазф шавад. Аксҳое, ки таҳқиқ аслӣ маҳсуб мешаванд ба ҳеч ваҷҳ набояд боргзошта шаванд: мисоли аз ин аксҳо атом ҳидружн аст,ке чанд зраи изофа дар атроф ҳастаи он намоиш дода шудааст ва дар ростои назарияҳои боргузорндааст.
== Манобеъи аввалия, сонавия ва солисия ==
{{миёнбар|ВП:Аввалия|ВП:Сонавия}}
{{бештар|Википедиа:Шинохт ва истифода аз манобеъи аввалия ва сонавия}}
Мақолот Википедия бояд ба сурат умдае бар манобеъ чопи сонавия ва то ҳадд камтаре, солисия ё аввалия такя кунанд. Барои исбот [[ВП:Саршиносӣ|саршиноси]] як мавзӯъ ба манобеъ сонавия ё солисия ниёз аст ва бояд аз тафсирҳои бадеъ аз манобеъ аввалия иҷтиноб кард. Тамоми иддаоҳои тафсири ё таҳлили аз манобеъ даст аввал бояд ба як [[манбаъи дасти дувум]] (сонавия) ирҷоъ дода шавад ва набояд таҳлил даст аввал аз манбаъ аввалия тавассути корбарон Википедия анҷом шавад.
Манбаъ диҳи муносиб метавонад масъала печидае бошад ва инҳо қувоъд куллӣ ҳастанд. Ташхис инки манобеъ аввалия, сонавия ё солисия дар ҳар мавзӯъ маврид ишора муносиб бошанд, бастагӣ ба қазоват вироиши хуб ва ақл салим дорад, ва бояд дар сафаҳот гуфтугӯи мақолот дарборааш баҳс шавад. Як манбаъ метавонад барои як иддао аввалия бошад аммо барои иддаое дигар сонавия; Ва манобеъ метавонанд ҳам шомил матолиб манбаъ аввалия ҳам шомил матолиб манбаъ сонавия барои як гузора яксон бошанд. Барои равшан кардан манзур ин сиёсат, манобеъ аввалия, сонавия ва солисия ба шарҳ зер таъриф шудаанд:<ref name="2010-08-17_umd_lib">[http://www.lib.umd.edu/ues/guides/primary-sources this university of maryland library page] provides typical examples of primary, secondary and tertiary sources. retrieved 07/26/2013.</ref>
* '''[[манбаъ даст аввал|манобеъ даст аввал]]''' ('''мнобъ аввалия''') маворид аввалия (original materials) наздик ба як воқеа ё манобеъ навишта шуда тавассути афроде мустақиман даргир дар мавзӯъ ҳастанд. Ин манобеъ дидгоҳи аз дарун дар мавриди рухдод, брҳае таърихӣ, асаре ҳунарӣ, тасмими сиёсӣ ва ғайра ироа медиҳанд. Манобеъ аввалия мумкин аст [[Википедиа:манобеъ мустақил|манобеъ мустақил]] ё {{пм|Википедиа:Манобеъ шахси севум|унвон=манобеъ шахс солис|wikipedia:third-party sources}} бошад ё набошад. Масалан гузориш шоҳид айнӣ як тасодуф ва ҳамчунин хулосаи суханрони як раисҷмҳур, ки тавассути дафтар вай мунташир мешавад, мақола илме, ки натоиҷ озмоишҳои ҷадид анҷом шуда тавассути нависанда ашро гузориш мекунад ва аснод таърихӣ назир гузоришҳои рӯзона, манобеъ аввалияанд. Манобеъ аввалия иттилоот ё додаҳоро арза мекунанд назир: мисл маснуот ва ашёъ бостоншинохти; Натоиҷ саршумори; Филм видео ё рӯнавишт назорати; Гузориш истимоъҳои додрсӣ, муҳокимаҳои қазои ё мусоҳибаҳо; Гузоришҳои бозҷӯӣ ва огоҳӣ, додрсӣ ва лавоеҳ дифоъи дар ҳар кишвар (шомил аснод муртабит бо додгоҳ ё ҳар як аз ашхос даргир дар муҳокима, навишта шуда ё мунташир шуда тавассути ҳар як аз ашхос даргир пеш, ҳайнӣ ва пас аз маҳкама); Сармақолаҳо, сутунҳо, веблогҳо, ёддошт рӯзҳо ё (баста ба замина) мусоҳибаҳо; Натоиҷ ҷадвалбанди шудаи оморгириҳо ва пурсишномаҳо; Осор фалсафи аввалия; Мутун муқаддас мазҳаби; Осор қадимӣ, ҳатто агар навиштаҳои аз дастрафта пешинро зикр карда бошанд; Алвоҳ маъбад; Аснод ва гузоришот озмоишгоҳи (назир пизишки қонуни) ё мушоҳидот бозрсон; Аснод мушоҳидот майдони; Осор ҳунари ё тахайюли монанд ашъор, намоишномаҳо, романҳо, тасовир мутаҳаррик, видеоҳо, ва барномаҳои телевизиони.<ref>брои таъриф метавонед ба ин манобеъ муроҷиа кунед:
* the [https://web.archive.org/web/20070209235512/http://www.library.unr.edu/instruction/help/primary.html university of nevada, reno libraries] define primary sources as providing "an inside view of a particular event". they offer as examples: '''original documents''', such as autobiographies, diaries, e-mail, interviews, letters, minutes, news film footage, official records, photographs, raw research data, and speeches; '''creative works''', such as art, drama, films, music, novels, poetry; and '''relics or artifacts''', such as buildings, clothing, dna, furniture, jewelry, pottery.
* the [https://web.archive.org/web/20070920084800/http://www.lib.berkeley.edu/instruct/guides/primarysources.html university of california, berkeley library] offers this definition: "primary sources enable the researcher to get as close as possible to what actually happened during an historical event or time period. primary sources were either created during the time period being studied, or were created at a later date by a participant in the events being studied (as in the case of memoirs) and they reflect the individual viewpoint of a participant or observer."
* [https://web.archive.org/web/20120313082729/http://library.duke.edu/research/finding/primarysource.html duke university, libraries] offers this definition: "a primary source is a first-hand account of an event. primary sources may include newspaper articles, letters, diaries, interviews, laws, reports of government commissions, and many other types of documents."</ref>
:::{{fontcolor|maroon|'''''Сиёсати мо'''''}}: манобеъ аввалия, ки тавассути интишорот муътабари (монанд интишорот донишгоҳи ё як рӯзнома вазин) чоп шудаанд, чунончи дар таоруз бо сиёсат дигаре набошад, мумкин аст дар Википедия истифода шаванд, вале зарурӣ аст, ки ин кор бояд бо эҳтиёт анҷом шавад, зеро суъостфода аз манобеъ аввалия осон аст. (раҷавъ кунед [[Википедиа:таъйидпазири#одъоҳои бузург манобеъ қави метлбанд]]) ҳар гуна '''тфсири''' аз як манбаъ аввалия ниёзманд як манбаъ сонавия муътабар аст, ки он тафсирро баён кунад. Як манбаъ аввалия фақат метавонад барои баён тавсифи бепарда ва саррост аз воқеиятҳое ба кор рӯд, ки '''ҳр фард таҳсил кардҳои''' бо дастраси ба он манбаъ аввалия, вале бидуни дониш тахассуси изофӣ, битавонад он воқеиятҳоро таъйид кунад. Ба унвони мисол, мақолае, ки дарбораи як роман аст метавонад бахшҳое аз романро нақл кунад, ки тарҳ куллӣ онро нишон диҳад, вале ҳаргуна тафсир ин қитъаҳо ниёзманд манбаъ даст дувум аст. '''нкунид''': мавзӯъот ёфт шуда дар як манбаъ аввалияро худтон таҷзия ва таҳлил, арзёбӣ, тафсир ё таркиб накунӣд, ба ҷой он ба манобеъ муътабар даст дувум, ки ин корро кардаанд ирҷоъ диҳед. Як мақола комилро бар поя манобеъ аввалия '''бно накунӣд''' ва дарбораи эҷод бахшҳое бузург брмбнои онҳо мӯҳтот бошед. Мавзӯъ бидуни манбаъ аз таҷрибиёт шахсе худтонро изофа '''нкунид''' зеро ин боис мешавад вики ба як манбаъ аввалия аз он мавзӯъ табдил шавад. Эҳтиёт бештареро дарбораи истифода аз манобеъ аввалияе, ки дарбораи афрод зинда ҳастанд ба кор ббандед, бубинед раҳнамуд: [[Википедиа:зиндагинома зиндагон#оз бад ба кор бурдан манобеъ аввалия парҳез кунед]] [[:en:wikipedia:biographies_of_living_persons#avoid_misuse_of_primary_sources|<small>'''(en)'''</small>]].
* '''[[манбаъ даст дувум|манобеъ даст дувум]]''' ('''мнобъ сонавия''') ба таҳлил, таъмим, вокоуӣ, таркиб, тафсир ё арзёби манобеъ аввалия мепардозанд. Ин манобеъ ҳадди ақал як марҳала аз иттифоқот дӯр ҳастанд. Ин манобеъ тавассути донишгоҳён, рӯзноманигорон ва муҳаққиқон дигар, ва мақолаҳо ва китобҳоиианд, ки тавлид мешаванд. Тавсиф як рӯзноманигор аз тасодуф автомобиле, ки худ надидааст ё таҳлил ва тафсир вай аз суханрони раҳбари манобеъ сонавияанд.
:::{{fontcolor|maroon|'''''Сиёсати мо'''''}}: мақолот Википедия бояд маъмулан бар манобеъ сонавия такя дошта бошанд. Ин мақолот метавонад ҳовии иддаоҳои таҳлилӣ, таркибӣ, тафсирӣ, тавзеҳи ё арзише бошанд то замоне, ки дар як манбаъ муътабар зикр шуда бошанд.
* '''[[манбаъ даст севум|манобеъ даст севум]]''' ('''мнобъ солисиҳ''') осор чоп шудае ҳастанд, ки ба сурат умдае ба хулосасозӣ ва ҷамъовари манобеъ сонавия мепардозанд. Ин даста аз манобеъ шомил донишномаҳо, ва аз ҷумла худ Википедия мешавад. Хеле аз кутуб дарси муқаддамоти дар сатҳ лисонс низ мумкин аст то ҳадде, ки ба ҷамъбанди манобеъ сонавия мепардозанд, манбаъ солисия дар назар гирифта шаванд.
:::{{fontcolor|maroon|'''''Сиёсати мо'''''}}: манобеъ солисия (даст севум) метавонанд дар фароҳам кардан хулосаҳои аз мавзӯъоте, ки дар касире аз манобеъ аввалия ва сонавия пӯшиш дода шудаанд, муфид бошанд. Бархе аз манобеъ солисия мумкин аст аз бақия қобил итминон тар бошанд, ва дарун ҳар манбаъ солисия бархе мақолот мумкин аст аз бақия қобил итминон тар бошанд. Љиҳат арзёби мизон қобил итминон будан манобеъ [[Википедиа:Исботпазири#Манобеъ|Исботпазири#Манобеъ]]ро бубинед.
Асоси гунҷондан матолиб дар Википедия исботпазирӣ аст на ҳаққоният. Яъне мо чизеро гузориш кунем, ки манобеъ мувассақ ба чоп расонидаанд, чӣ мо он манобеъро дақиқ бидонем, чӣ на. Барои иҷтиноб аз ҳаргуна пажӯҳиш аслӣ ва низ барои кумак ба иртиқои сатҳ мақолаҳои Википедия, ҳар матлаб барграфта аз манбае аслӣ ва низ ҳаргуна таъмим, таҳлил, таркиб, тафсир ё арзёби иттилоот ё додаҳо бояд тавассути интишорот мустақил, маврид эътимод ва маъруфи ба чоп расида бошад (яъне худ-чоп карда набошад) ва аз тариқ веб ё китобхонае умуми дар дастрас бошад. Бисёр аҳамият дорад, ки манобеътонро ба диққат ва дурусти ёд кунед то хонандагон битавонанд манобеъ шуморо ёфта ва худро қонеъ кунанд, ки Википедия аз манобеъ ба дурусти истифода кардааст.
Манбаъдиҳӣ метавонад мавзӯъ печидае бошад, ва ончи дар боло омада фақат қавонин куллӣ аст. Тасмим инки оё истифода аз як манбаъ аввалия, сонавия ё солисия муносибтар аст бояд ба сурат маврид ба маврид дар ''сфҳа баҳс'' барраси шуда ва аз ҳис омм, ва қазоват хуб вироишгари дар тасмимгири истифода кард ё аз [[Википедиа:тоблуи эълонот манобеъ муътабар]] кумак гирифт.
== Сиёсатҳои муртабит ==
=== Исботпазирӣ ===
{{аслӣ|Википедиа:исботпазири}}
асоси гунҷондан матолиб дар Википедия '''осботпазирӣ аст на ҳаққоният'''. Ин сиёсат ба ҳамроҳ исботпазири дар таъйид ҳамдигар ва дар ҷиҳати гунҷондан он даста аз изҳороти (аз қабил таъмим, таҳлил, таркиб, тафсир ё арзёби иттилоот ё додаҳо) аст, ки тавассути интишорот мустақил, маврид эътимод ва маъруфи ба чоп расида бошад.
=== Дидгоҳи бетараф ===
{{аслӣ|Википедиа:дидгоҳ бетараф}}
Мамнуъият таҳқиқ даст аввал имкон вуруд назар шахсе вироишгарон ба мақолотро маҳдуд мекунад. Ба алова бо таъкид бар ироа матолибе, ки тавассути муҳаққиқин дигар таҳия шудааст, ин сиёсат дар амал, боис пӯшиш назарот бештаре мешавад. Бад-ин сон ин сиёсат дар ҷиҳати тақвият сиёсат дидгоҳ бетараф амал мекунад. Хеле вақтҳо иттифоқ меафтад,ке чандин дидгоҳ тасбит шуда дарбора як мавзӯъ вуҷуд дорад, ва ҳеч дидгоҳи ҳарф охирро намезан д, мустақил аз инки чқдр муҳаққиқона бошад. Вазифа вироишгарон Википедия ин нест, ки ''тмоми'' дидгоҳҳои мухталифро маврид таҳқиқ қарор диҳанд; Вале вазифа онҳо аст, ки ҳангом изофа кардан як дидгоҳ хосс ба мақолот, пеш замина лозим дар мавриди наҳва дидро фароҳам оварда, мизон истиқбол аз ин дидгоҳро баён карда, ва зикр кунанд, ки оё гурӯҳ аксарияти ба он эътиқод доранд ё гурӯҳ ақаллиятӣ.
Гунҷондан дидгоҳе, ки тавассути идда бисёр қалили пазируфта шудааст метавонад таҳқиқ даст аввал ба ҳисоб биёяд. Ҷимбу Вейлз, аз бунёнгузорони Википедия, дар ин маврид мегӯяд:
* агар назар шумо дар аксарият аст, онгоҳ бояд осон бошад, ки манбаеро, ки маврид қабул омма корбарон аст барои он пайдо кунед.
* агар назар шумо дар ақаллият барҷастае аст, онгоҳ бояд осон бошад, ки афрод барҷастаеро, ки ба он эътиқод доранд ном бибаред.
* агар назар шумо дар ақаллият хеле кӯчак аст, онгоҳ мустақил аз инки дуруст аст ё на, чӣ битавонед онро исбот кунед чӣ на, набояд дар Википедия қарор бигирад, магар шояд дар як мақола фаръӣ. Википедия маҳаллӣ барои чоп таҳқиқ даст аввал нест.
== Чаро ҷой таҳқиқи аслӣ инҷо нест ==
Ангезаи асли пушт сиёсат ''тҳқиқ аслӣ мамнуъ'' мубориза бо як муъзал воқеӣ буд: афроде бо назарияҳои шахсие, ки танҳо ъдаи каме онро ҷиддӣ мегиранд аз Википедия ба унвони трибуни барои суханпрокунӣ ва таблиғ назариётшон истифода кунанд ва думбол ҷазб пиируу бошанд. Возеҳ аст, ки ҷой ин гуна матолиб дар Википедия нест; Вале монеъшудан аз овардан онҳо бо тавассул ба соир сиёсатҳо осон нест. Чун ин гуна афрод ба интишорот ва мақолаҳои беномунишон ва ғайрмътбр худашон ирҷоъ медиҳанд ва аз ин рӯ онро исботпазир (яъне қобил барраси) менамоянд ва назариёте иттихоз мекунанд, ки ибтолпазир нест. Аммо дақиқан ба ин иллат, ки оммаи мутахассисон кор онҳоро ҷиддӣ намегиранд, ин назарияпардозон муваффақ ба чоп матолибшон дар журнолҳои муътабар ва номдор намешванд; Бинобарин мо метавонем ин қонунро аъмол кунем.
Гарчи ангезаи асли пушт ин сиёсат ҷилавгири аз овардан ин назариёт казоӣ буд, аммо агар, ки шомили ҳол тамом виросторон шавад шӯҳрат моро ҳам ба чанд сурат хеле муҳимм тасбит мекунад:
# вазифаи Википедия дар қиболи хонандгонаш иност, ки иттилооте, ки эшон мехонанд қобилотминон ва мууассқ бошад; Бинобарин мо танҳо ба манобеъ чоп шудаи муътабар ва мууассқ такя мекунем. Барои касб иттилоъ аз чигунаги қазоват перомун вусуқ ва итминонпазири манобеъ ба [[Википедиа:манобеъ муътабар]] раҷавъ кунед.
# мароҷеъ муътабар ба хонанда манобее муаррифи мекунанд, ки бо раҷавъ ба онҳо метавонад пажӯҳиш шахсе худро ба кумак онҳо пай бигирад. Фаромӯш накунӣм касоне ҳастанд, ки барои таҳқиқ перомун мавзӯӣ дар қадам аввал ба як донишнома раҷавъ мекунанд, на дар қадам охир.
# такя бар манобеъ мувассақ ва қобил ирҷоъ ба эзоҳ ин нукта, ки ҳамаи дидгоҳҳо дар мақола матраҳ шудаанд кумак мекунад ва аз ин рӯ ба бетарафона шудан мақола бар асос сиёсат [[ВП:дбт]] мадад мерасоанд.
# такя бар манобеъ муътабар мумкин аст афродро ба мушорикат ташвеқ кунад. Масалан агар касе манбаъ муҳиммеро мешиносад, ки дар мақола аз он баҳра гирифта нашудааст, мумкин аст бо итминон ва тебихотр бештаре он матолиб муҳиммро дар мақола бгнҷоанд.
== Муҳосибаҳои саррост ==
{{миёнбар|ВП:Саррост}}
Муҳосибаҳои саррост таҳқиқ даст аввал ҳисоб намешванд, ба шарте, ки байн корбарон [[Википедиа:Иҷсоъ|иҷмоъ]] шуда бошад, ки натиҷа муҳосиба возеҳ, дуруст ва бозтоб маънодори аз [[Википедиа:Исботпазирӣ|манобеъ]] аст. [[Чаҳор амали аслӣ]], мисли ҷамъ задан аъдод ё ҳисоб кардан син шахс намунаҳои аз муҳосибаҳои саррост анд. [[:Гурӯҳ:Шаблонҳо:Табдил]]ро низ бубинед.
== Ҷусторҳои вобаста ==
* [[Википедиа:шинохт ва истифода аз манобеъ аввалия ва сонавия]]
== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
{{Сиёсатҳо ва раҳнамудҳои Википедия}}
| |||