Маҷмӯъи маҳсулоти дохилӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

[[Акс:GDP nominal per capita world map IMF 2008.png|thumb|right|350px|Номинали (арзиши номи коғазҳои қиматноқ, пул, танга ва ғайра) ММД сари ҳар як нафари аҳолӣ бо ҳисоби [[доллари ИМА]] (дар [[соли 2008]])]]

 

 

== Маҷмӯи маҳсулоти миллӣ (МММ) ва усулҳои ҳисобкунии он ==

 

Дар назарияи иқтисод вобаста ба нарх ва шуғл, ки омилҳои асосии афзояндаи МММ ба ҳисоб мераванд, МММ-ро ба шаклҳои гуногун ҷудо мекунанд.

Муносибати байни МММ-и номиналӣ ва МММ-и ҳақиқӣ зиёдшавии МММ-ро аз ҳисоби нарх нишон медиҳад, ки онро дефлятори МММ меноманд, яъне:

 

 

Вобаста ба вазъи шуғл МММ-и имконпазир ва МММ-и воқеиро аз ҳамдигар фарқ мекунанд.

Маҷмӯи маҳсулоти миллӣ бо усулҳои зерин ҳисоб карда мешавад:<br />

аз рӯи хароҷотҳо; <br />

'''''MMM=C+Jg+G+N'''''

Чӣ тавре ки аз ин формула бармеояд, таркиби МММ аз рӯи [[хароҷот]]ҳо аз қисмҳои зерин иборат аст: хароҷотҳои истеъмолии шахсӣ (С), маблағгузориҳои умумӣ (Jg), хароҷотҳои давлатӣ (G) ва содироти соф (Nx).<br />

Ба маблағгузориҳои умумӣ (Jg) хароҷотҳое дохил мешаванд, ки барои сохтмон, харидани таҷҳизот, қоғазҳои қиматнок сарф карда шудаанд. Дар мамлакатҳои мутараққӣ маблағгузориҳои умумӣ 16-19 фоизи МММ-ро ташкил медиҳанд.<br />

Ба хароҷотҳои давлатӣ (G) хароҷотҳое дохил мешаванд, ки барои таъмини фаъолияти органҳои гуногуни давлатӣ сарф мешаванд. Масалан: хароҷотҳо барои мудофиа, маориф, тандурустӣ, ҳифзи ҳуқуқ ва ғайра. Пардохтҳои трансферта (субсидияҳо, ёрдампулиҳо ва ғайра) ба хароҷотҳои давлатӣ дохил карда намешаванд.<br />

Истеҳлок маблағҳое мебошанд, ки аз даромади умумии фирмаю муассисаҳо барои нав кардани сармояи асосӣ ҷудо карда мешаванд.<br />

Усули ҳисобкунии МММ мувофиқи арзиши иловашударо усули истеҳсолӣ низ меноманд. Азбаски як намуди молҳо барои намуди дигари молҳо ҳамчун ашёи хом баромад мекунанд, бинобар ҳамин ҳангоми ҳисоби МММ ҳисоби дубора сурат мегирад. Аз ҳамин ҷиҳат барои бартараф намудани ҳисоби дубора МММ-ро бо усули истеҳсолӣ, яъне аз рӯи арзиши иловашуда низ ҳисоб мекунанд. Ин усули ҳисоби МММ тақозо менамояд, ки тамоми молу хидматҳои дар як сол истеҳсолшуда танҳо як маротиба ба ҳисоб гирифта шаванд. Яъне ҳангоми ҳисобгирӣ маҳсулоти ниҳоӣ ба ҳисоб гирифта шуда, маҳсулоти фосилавӣ, ки якчанд маротиба метавонад хариду фурӯш шавад, ба ҳисоб гирифта намешавад.<br />

мафҳуми арзиши иловашуда фарқи байни арзиши маҳсулоти «истеҳсолшуда» ва хароҷотест, ки фирма барои хариду ашёи хом (маҳсулоти фосилавӣ) пардохт намудааст.<br />

Масъалаҳои асосии ҳисоб намудани МММ инҳо мебошанд:

МММХ - ин маҷмӯи маҳсулоти миллӣ бе дарназардошти маблағи истеҳлок (амортизатсия) мебошад, яъне:

МММХ = МММ-А

# Ба МММ зарари экологӣ ва даромади иқтисоди сиёҳ дохил карда намешавад.

# Новобаста аз он ки пардохтҳои трансфертӣ аз буҷаи давлат сарф мешаванд, онҳо бинобар сабаби ба ҳаҷми истеҳсолот таъсир накарданашон ба МММ дохил намешаванд.

 

Дар назарияи иқтиеод ва таҷрибаи ҷаҳонӣ дар баробари МММ нишондиҳандаҳои маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (ММД) ва даромади миллиро (ДМ) низ ба сифати нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ истифода мебаранд.<br />

Сабабҳои асосии фарқияти байни нишондиҳандаи МММ аз ММД инҳо мебошанд:<br />

МММ натиҷаи фаъолияти иқтисодии сармояи миллиро, ки дар беруни кишвар вуҷуд дорад инъикос мекунад, аммо натиҷаи фаъолияти сармояи хориҷии дар дохили кишвар амалкунанда ба МММ дохил карда намешавад.<br />

ММД натиҷаи фаъолияти иқтисодии сармояи миллиро, ки дар беруни кишвар амал мекунад, инъикос накарда, баръакси МММ, натиҷаи фаъолияти сармояи беруниро дар дохили кишвар инъикос мекунад.

Нишондиҳандаи дигари макроиқтисодӣ даромади миллӣ мебошад. Даромади миллӣ (ДМ) маҷмӯи даромадҳои ҳамаи соҳибони омилҳои истеҳсолотро меноманд. Дар назарияи иқтисод барои андоза намудани даромади миллӣ аз консепсияи марксистӣ ва консепсияи неоклассикӣ истифода мекунанд.<br />

Мувофиқи консепсияи марксиста даромади миллӣ гуфта арзиши нав бавуҷудовардашударо меноманд. Аз ҳамин ҷиҳат Маркс барои ҳисоб намудани даромади миллӣ формулаи зеринро пешниҳод кардааст:<br />

'''''ДМ = V+m'''''<br />

Яъне, сармояи гардон (музди кори коргарон) + арзиши илова.<br />

'''''ДМ = МММХ-АГ'''''<br />

дар ин чо: ДМ - даромади миллӣ, МММХ - маҷмӯи маҳсулоти миллии холис, Ai - андозҳои ғайримустақим.<br />

Даромади миллии истифодашуда даромади миллии истеҳсолшуда бо истиснои (яъне минуси) зарар аз офатҳои табиӣ, зарар ҳангоми нигоҳдории мол ва дигар намуди зарарҳо мебошад.<br />

Ҳар гуна даромади миллӣ ба фонди истеъмол (яъне қисми ДМ, ки барои таъмини талаботи аҳолию давлат сарф мешавад) ва фонди андӯхт (яъне қисми ДМ, ки барои васеъ кардани истеҳсолот сарф мешавад) таксим карда мешавад.<br />

Даромади шахсӣ (ДШ) суммаи ҳамаи даромадҳо аст, ки то супоридани андозҳо дар ихтиёри шахсони алоҳида ё оилаҳо боқӣ мондааст. Ба даромади шахсӣ ҳамаи даромадҳою пардохтҳои трансферта дохил мешаванд ва он барои истеъмол, пасандоз ва пардохти андозҳо сарф карда мешавад. Аз ҳамин ҷиҳат даромади шахсӣ (ДШ) аз рӯи формулаи зерин ҳисоб карда мешавад:<br />

'''''ДШ = ДМ – ҳиссаҷудокунӣ ба фонди суғурта - андоз аз фоидаи ширкатҳо - фоидаи тақсимнашудаи ширкатҳо + пардохтҳои трансфертӣ'''''<br />