Гянендра
Гянендра Бир Бикрам Шоҳ Дев (непалӣ ज्ञानेन्द्र शाह; тав. 7 июли соли 1947) — дувоздаҳумин ва охирин шоҳи Непал (2001-2008). Ба сулолаи Шоҳ мансуб аст. Фелдмаршали артиши салтанатии Непал (аз соли 2001). Ҳамчун писари дуюми шоҳзода (баъдтар шоҳ) Махендра, Гянендра дар тӯли ду моҳ (1950-1951) ҳамчун тифл (1950-1951) вақте ки аъзои боқимондаи оила ба Ҳиндустон гурехтанд, подшоҳ эълон шуд, аммо ӯ эътирофи байналмилалӣ нагирифт. Бобои ӯ шоҳ Трибхуван аз қабилаи Раъно қудратро гирифта, ба қудрат баргашт.
| неп. ज्ञानेन्द्र वीर विक्रम शाहदेव | |
 | |
.svg) | |
 12-умин Шоҳи Непал
|
|
| 4 июни соли 2001 — 28 майи соли 2008 | |
| Пешгузашта | Дипендра |
| Ҷонишин | мақом барҳам дода шуд |
| Таваллуд |
7 июл 1947[1][2] (77 сол) |
| Дудмон | Shah dynasty[d] |
| Падар | Mahendra I of Nepal[d] |
| Модар | Indra, Crown Princess of Nepal[d] |
| Ҳамсар | Queen Komal of Nepal[d] |
| Фарзандон | Paras, Crown Prince of Nepal[d] ва Princess Prerana of Nepal[d] |
| Таҳсилот | |
| Эътиқод | Ҳиндуия |
| Ҷоизаҳо |
               |
| Рутба | field marshal[d] |
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Ӯ 4 июни соли 2001 бо қарори Шӯрои давлатӣ, ки аз 125 узв иборат буд, подшоҳи нави Непал эълон карда шуд [3].
28 майи соли 2008 Маҷлиси муассисон дар бораи барҳам додани монархия хабар дод. Ҳукмронии 240-солаи сулолаи Шоҳ ба охир расид. Непал Ҷумҳурии Федеративии Демократӣ эълон карда шуд [4].
Зиндагинома
вироишГянендра дар Катманду дар Қасри қадимаи Нараянҳитӣ таваллуд шудааст. Писари дуюми валиаҳд (шоҳи баъдӣ) Махендра Бир Бикрамшоҳ ва шоҳзодаи валиаҳд Индра Раҷа Лакшми Деви Шоҳ [5].
"Салтанат" -и кутоҳ (1950-1951)
вироишМоҳи ноябри соли 1950, ҳангоми як фитнаи сиёсӣ, падар ва бобои ӯ шоҳ Трибхуван ҳамроҳ бо дигар аъзои оилаи шоҳон маҷбур шуданд, ки ба Ҳиндустон гурезанд. 10 ноябри 1950 Деҳлӣ ҳавопаймои махсусро ба Катманду фиристод ва шоҳ Трибхуван ва оилаашро ба Ҳиндустон расонд.
Шоҳзода Гянендра ягона намояндаи оилаи шоҳон дар Непал буд. Ӯро сарвазир Моҳан Шамшер Ҷанг Беҳадар Раъно ба Катманду пойтахт баргардонд, ки ӯро 7 ноябри соли 1950 шоҳ эълон кард. Гянендра на танҳо ба тоҷ гузошта шуд, балки ба шарафи ӯ тангаҳо низ сикка мезаданд. Сарвазир буҷаи солонаи 300,000 рупияро ҳамчун хароҷот барои подшоҳ ҷудо кард.
июни соли 2001, ҷияни Гянендра шоҳзода Дипендра оилаи шоҳонро парронд ва шоҳ Бирендра - падар ва бародари ӯ Гянендраро кушт ва сипас қасди худкушӣ кард. Аз осеби ӯ шоҳзода Дипендра ба кома афтод, аммо аз ҷониби Шӯрои хусусӣ ҳамчун подшоҳи нави Непал эълон карда шуд [6]. Шоҳзода Гянендра ҳангоми вазъи сангинаш регент таъйин карда шуд. Шоҳ Дипендра рӯзи 4 июн бе ҳушона ба ҳалокат расид ва Гянендра ба тахт нишаст [7]. Дар нахустин паёми худ ба мардум шоҳ Гянендра ваъда дод, ки тамоми ҳолатҳои фоҷиаро таҳқиқ хоҳад кард [8].
Подшоҳ Гянендра як гурӯҳи тафтишотии иборат аз ду нафарро иборат аз раиси адлия Кешаб Прасад Упадҳая ва раиси палатаи намояндагон Таранат Ранабҳат таъйин кард, ки тафтишоти якҳафтаинаи куштори оилаи шоҳро анҷом доданд.[9] Пас аз мусоҳиба бо зиёда аз 100 нафар — аз ҷумла шоҳидон, маъмурони қаср, посбонон ва кормандон - онҳо ба хулосае омаданд, ки валиаҳд Дипендра воқеан ин қатлро анҷом додааст, аммо гурӯҳ дигар хулосае набаровардааст.
Аз салтанати конститутсионӣ ба абсолютизм
вироишВақте ки Гянендра ба қудрат расид, эълом дошт, ки барои барқарор кардани демократияи конститутсионӣ дар тӯли 100 рӯз чораҳо меандешад, аммо он вақт натавонист инро анҷом диҳад. Гарчанде ки баъзе маҳбусони сиёсӣ раҳо карда шуданд, аммо мухолифин изҳор доштанд, ки садҳо нафари дигар дар ҳабс боқӣ мондаанд ва маҳдудиятҳо ба озодиҳои шаҳрвандӣ, ба монанди ҷамъомадҳои ҷамъиятӣ ва озодии матбуот боқӣ мондаанд. Ҳомиёни ҳуқуқ аз Иёлоти Муттаҳида даъват карданд, ки ба Непал силоҳ нафурӯшад.
Дар солҳои аввали ҳукмронии худ, шоҳ Гянендра кӯшиш кард, ки назорати пурраи ҳукуматро ба роҳ монад, зеро натавонист ҳамаи ҳизбҳои сиёсӣ пас аз пароканда шудани парламент интихобот баргузор кунанд. Дар моҳи майи соли 2002, Гянендра сарвазири маъруф Шер Баҳодур Деубаро ҳангоми пароканда кардани парлумони соли 1999 дастгирӣ кард. Дар аввали моҳи майи соли 2002, нерӯҳои ҳукуматӣ ба мавқеъҳои маочиён дар қисми ғарбии кишвар ҳамла карданд. Мувофиқи маълумоти ҳукуматӣ, нерӯҳои амниятӣ дар ҷараёни ҷанг ҳадди аққал 90 ҷангҷӯи маоистро куштанд. Дар моҳи октябри соли 2002, шоҳ Дейубаро аз вазифа сабукдӯш кард ва бори аввал қудратро дар дасти ӯ мустаҳкам кард.
Сабабҳои табаддулоти шоҳ
вироишПас аз қатъи оташбас миёни маочиён ва ҳукумат дар 27 августи соли 2003, вазъи амниятӣ дар Непал бад шудан гирифт. Маочиён тарафдори таҳияи конститутсияи нав буданд, ки бояд монархияро барҳам медод. Подшоҳ ба чунин иқдом мухолифат кард ва хост, ки маочиён силоҳҳои худро ба замин гузоранд. Расидан ба созиш байни подшоҳ ва унсурҳои демократӣ калиди ташкили ҷабҳаи муттаҳид барои шикасти маочиён дониста шуд, гарчанде ки ақидаҳои дигар пайдо шуданд. Бо тасарруфи мустақими қудрат ва ҳабси унсурҳои демократии оппозитсия, шоҳ тасмим гирифт, ки танҳо ба маочиён мағлуб шавад. Нозирон пирӯзии низомии Артиши Шоҳигарии Непалро бар маочиён гумон карданд[10].
Шоҳ Гянендра бори аввал моҳи ноябри соли 2001 вазъи фавқулода эълон кард; вай парлумонро пароканда кард ва моҳи октябри 2002 ҳокимияти иҷроияро ба даст гирифт. Набудани интихобот қонунияти ҳукумати аз ҷониби подшоҳ таъйиншударо коҳиш дод. Дар баҳори соли 2004 дар робита ба тақвияти ваколатҳои шоҳ як эътирози сиёсии ҳизбҳои асосии сиёсӣ ба амал омад. Сарвазир Суря Баҳодур Тхапа пас аз ин эътирозҳо 7 майи соли 2004 истеъфо дод. То он даме, ки маочиён қисми зиёди деҳотро зери назорат доштанд, барои подшоҳ баргузор кардани интихобот душвор буд.
Маочиён дар гузашта барномаҳои бо Иёлоти Муттаҳида алоқамандро таҳдид мекарданд[11].
Агентии Иёлоти Муттаҳида оид ба рушди байналмилалӣ ва наҷоти кӯдакон солҳои зиёд дар Непал фаъолият мекунад. Дар гузашта, пешвои маоистҳо Прачанда изҳор дошт, ки "мо кафолат медиҳем, ки милисаи маочиён ба шаҳрвандони Амрико - сайёҳон ё мансабдорон, ба истиснои онҳое, ки барои ҷанг барои артиши подшоҳӣ омадаанд, зарар намерасонад"[12]. Аммо, сарфи назар аз чунин кафолатҳо, ҳукумати ИМА маочиёнро таҳдид ба амнияти миллии Амрико донист ва дороиҳои маоистиро мунҷамид кард ва амрикоиҳоро дар Непал дар бораи "имкони афзоиши таҳдид ба амрикоиҳо ва созмонҳои марбута аз шӯришиёни маочӣ" ҳушдор дод[13].
Ноустувории сиёсӣ ва хушунати шӯришиён иқтисоди кишварро маъюб кардааст. Ба гуфтаи як мушовири наздики шоҳи Непал ва раиси бузургтарин ширкати хусусии ин кишвар, "Непал дар арафаи давлати ноком қарор дорад." Масъулини ҳукумати ИМА низ чунин нигарониҳоро изҳор доштанд ва изҳор доштанд, ки бадшавии минбаъдаи вазъ дар Непал метавонад минтақаро ноором кунад, таниши навро дар байни Ҳинду Чин ба вуҷуд оварад ва эҳтимолан дар Осиёи Ҷанубӣ паноҳгоҳи нави террористӣ эҷод кунад[14][15].
Эзоҳ
вироиш- ↑ Rose L. E. Encyclopædia Britannica (ингл.)
- ↑ Munzinger Personen (нем.)
- ↑ The Washington Post (June 4, 2001): "Nepal Names New King Бойгонӣ шудааст 5 июни 2018 сол.".
- ↑ The Guardian (May 28, 2008): "Fall of the house of Shah: end of an era for the world's last Hindu monarchy".
- ↑ Chowdhuri, Satyabrata Rai (27 July 2001). "Monarchy in Nepal". The Hindu. Archived from the original on 30 December 2007.
- ↑ Asian News Digest: A Weekly Record on Governance, Economy, Development, Human Rights, and Environment, Volume 2. Asian News Chroniclers, (2001), 1226.
- ↑ "Nepal mourns slain king"(пайванди дастнорас). BBC News. 2 June 2001.
- ↑ Би-би-си | Новости | Непал: коронация и слезоточивый газ
- ↑ The Guardian (June 14, 2001); "Nepal inquiry blames crown prince for royal massacre"(пайванди дастнорас).
- ↑ Nepal: Background and U.S. Relations. (February 2, 2006), By Bruce Vaughn – Analyst in Southeast and South Asian Affairs Foreign Affairs, Defense, and Trade Division.
- ↑ Kedar Man Singh, “Nepal’s Maoist Rebels Say They Will Not Carry Out Political Killings,” Agence France Presse, October 22, 2003.
- ↑ Kedar Man Singh, “Nepal Maoists Say Americans Safe,” Agence France Presse, October 27, 2003.
- ↑ “United States Declares Nepalese Maoists a National Security Threat, Freezes Assets,” Agence France Presse, October 31, 2003.
- ↑ Such concerns were expressed in May 2003 by the U.S. Deputy Assistant Secretary of State for South Asia, Donald Camp (Campbell Spencer), “Nepal Rebels’ Patience ‘Wearing Thin,’” Washington Times, May 3, 2003.
- ↑ Bertil Litner, “Nepal’s Maoists Prepare For Final Offensive,” Jane’s Intelligence Review, October 2002.