Лаҳҷаҳои осиёимиёнагии забони арабӣ
Забони арабии Осиёи Миёна як қатор забонҳои арабӣ дар Афғонистон, Тоҷикистон ва Ӯзбакистон аст ва дар айни замон аз байн рафта истодааст. Ин суханон дар байни ҷамоатҳои сершумори араб ва нажодпарасти Осиёи Миёна, ки дар ноҳияҳои Самарқанд, Бухоро, Қашқадарё, Сурхондарё (Узбакистони ҳозира) ва Хатлон (Тоҷикистони ҳозира) ва инчунин Афғонистон зиндагӣ мекарданд, гуфтугӯ мекарданд. Аввалин мавҷи арабҳо ба ин минтақа дар садаи VIII дар вақти забт кардани мусалмонон муҳоҷират карда шуд ва баъдан ба онҳо гурӯҳҳои арабҳо аз Балх ва Андхой (Афғонистони кунунӣ) ҳамроҳ шуданд. Ба туфайли таъсири шадиди исломӣ, арабӣ ба зудӣ ба забони муштараки илм ва адабиёти давра табдил ёфт. Аксарияти арабҳои Осиёи Марказӣ дар ҷамоатҳои дурдаст зиндагӣ мекарданд ва издивоҷро бо аҳолии маҳаллӣ дӯст намедоштанд. Ин омил ба онҳо кумак кард, ки дар тӯли садаи XX забони бисёрзабона зинда монад. Дар солҳои 1880-ум бисёр чарогоҳони араб пас аз забт кардани Россия дар Осиёи Миёна аз шимоли кунунии Узбакистон ва Тоҷикистон ба шимоли Афғонистон муҳоҷират карданд. Ин арабҳо имрӯзҳо ба забони дарӣ ва ӯзбекӣ мутобиқ нашуда бо забони арабӣ ҳарф мезананд.[1]
Бо барқарор шудани ҳокимияти шӯравӣ дар Ӯзбекистон ва Тоҷикистон, ҷомеаҳои араб бо дигаргуниҳои бузурги забоншиносӣ ва шахсият рӯ ба рӯ шуданд, ки маҷбур буданд аз тарзи ҳаёти ниёгон даст кашанд ва тадриҷан бо ӯзбекҳо, тоҷикон ва туркманҳо омехта шаванд. Мутобиқи барӯйхатгирии аҳолии соли 1959, танҳо 34% арабҳои шӯравӣ, асосан пиронсолон, бо забони маҳаллӣ гап мезаданд. Дигарон гузориш доданд, ки ӯзбекӣ ё тоҷикӣ ҳамчун забони модариашон аст.
Ҳоло дар 5 деҳаи Сурхондарё, Қашқадарё ва Бухоро арабҳои Осиёи Марказӣ (аз ҷиҳати забонҳои маҳаллӣ ба фонетика, лексика ва синтаксис таъсир доранд) гуфтугӯ мекунанд. Дар Ӯзбекистон ҳадди аққал ду лаҳҷаи арабҳои Осиёи Миёна вуҷуд доранд: Бухороӣ (таҳти таъсири тоҷикӣ) ва Қашқадарёвӣ (зери таъсири забонҳои туркӣ ). Ин лаҳҷаҳо ба ҳам мувофиқ нестанд. Дар Тоҷикистон, 35,7% аҳолии араб дар Осиёи Миёна бо арабӣ ҳарф мезананд ва аксаран онҳоро тоҷикҳо иваз карданд.
Георгий Тсеретели ва Исаак Натанович Винников барои аввалин омӯзиши илмии забони арабии Осиёи Миёна масъул буданд.
Таҳқиқотҳои ахир Хуросони арабиро (ки дар Хуросон, Эрон гуфта мешавад ) ҳамчун як қисми оилаи арабҳои Осиёи Марказӣ баррасӣ карданд ва муайян карданд, ки он бо Қашқадарёи наздик иртибот дорад.[2]
- фад
- иснен
- салас
Инчунин нигаред вироиш
- Таърихи арабҳо дар Афғонистон
- Хоҷа
- ru: Среднеазиатские арабы — арабҳои Осиёи миёна
Эзоҳ вироиш
- ↑ Peter R. Blood, ed. Afghanistan: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 2001
- ↑ Ulrich Seeger, On the Relationship of the Central Asian Arabic Dialects (translated from German to English by Sarah Dickins)