Забони тсахурӣ
Забони тсахурӣ (ба тсах. ЦIaIхна миз / Ts'әxna miz) – яке аз забонҳои лезгинии оилаи забонҳои нахӣ-доғистонӣ, забони асосии тсахурҳо мебошад. Дар ноҳияи Ратули Доғистон (13 деҳа) ва шимоли Озарбойҷон (ноҳияи Загатал ва Гах) паҳн шудааст[5]. Теъдоди гӯяндаҳои забони тсахурӣ дар Русия 10596 нафарро ташкил медиҳад. (2010) [6], дар Озарбойҷон – 11 700 (2011). Забон ба 3 лаҳҷа тақсим мешавад: тсахур-сувагилӣ, гелмек-курдулӣ ва сапучинӣ (сабунҷинӣ). Лаҳҷаи гелмек-курдулӣ метавонад забони алоҳида бошад [7]. Дар мактабҳо забони тсахурӣ таълим дода мешавад, адабиёти таълимӣ нашр карда мешавад. Дар Доғистон рӯзномаи "Нур" ба забони тсахурӣ нашр мешавад.
| Номи қавмӣ | Хатои Lua: expandTemplate: template "lang-tkr" does not exist. |
|---|---|
| Кишварҳо | |
| Шумораи умумии гӯишварон | |
| Вазъ | хатари азбайнравӣ вуҷуд дорад[d][4] |
| Таснифот | |
| Хат | алифбои сирилик ва Ҳуруфи тсахурӣ |
| Коди забонӣ | |
| ГОСТ 7.75–97 | цах 775 |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | tkr |
| WALS | tsa |
| Atlas of the World’s Languages in Danger | 1061 |
| Ethnologue | tkr |
| ELCat | 3034 |
| IETF | tkr |
| Glottolog | tsak1249 |
| Ниг. низ: Лоиҳа:Забоншиносӣ | |
Навишт
вироишАлифбои забони тсахурӣ дар асоси графикаи лотинӣ аз тарафт А.Н.Генко соли 1934 тартиб дода шудааст. 8 китоби дарсӣ аз чоп баромад. Аммо, пас аз 4 сол таълим ва нашри китобҳо ба забони тсахурӣ қатъ шуд. Он танҳо соли 1989 бо алифбои нави кириллӣ навсозӣ шуд. Аз солҳои 90-ум дар Озарбойҷон хатти тсахурӣ бо алифбои лотинӣ амал мекунад [8], баъдтар он ба тағйирот дучор шуд.
Алифбои тсахурӣ, ки дар Русия истифода мешавад:
| А а | АI аI | Б б | В в | Г г | ГI гI | Гъ гъ | Гь гь | Д д | Дж дж |
| Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | КI кI | Къ къ | Кь кь |
| Л л | М м | Н н | О о | ОI оI | П п | ПI пI | Р р | С с | Т т |
| ТI тI | У у | УI уI | Ф ф | Х х | Хъ хъ | Хь хь | Ц ц | ЦI цI | Ч ч |
| ЧI чI | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | ЫI ыI | Э э | Ь ь | Ю ю | Я я |
Алифбои тсахурӣ, ки дар Озарбойҷон истифода мешавад (нусхаи солҳои 2010-ум) [9] :
| A a | Ә ә | B b | C c | Ç ç | Ç' ç' | D d | E e | F f | G g | G' g' |
| Gh gh | Ğ ğ | H h | X x | Xh xh | I ı | I' ı' | İ i | J j | K k | K' k' |
| Q q | Q' q' | L l | M m | N n | O o | Ö ö | P p | P' p' | R r | S s |
| Ş ş | T t | T' t' | Ts ts | Ts' ts' | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z | ' |
Эзоҳ
вироиш- ↑ ScriptSource - Azerbaijan
- ↑ ScriptSource - Russian Federation
- ↑ Ethnologue (ингл.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ↑ Красная книга языков ЮНЕСКО
- ↑ А. Е. Кибрик, Я. Г. Тестелец. Элементы цахурского языка в типологическом освещении / МГУ им. М.В. Ломоносова. Филологический факультет. — Наследие, 1999. — С. 3. — 493 с.
- ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. 28 ноябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 6 октябри 2021.
- ↑ Языки, наречия, диалекты, говоры Российской Федерации
- ↑ Aibdulla Qarayev. Aılifbey. — Bakı: Maarif nәşriyyatı, 1996.
- ↑ Ts`əxni mizelin şikılbişikvan luğat. — Bakı: Üfüq-S, 2015. — P. 52. — 53 p.
Адабиёт
вироиш- Языки Российской Федерации и соседних государств. Т.3. Москва, 2005.
- Азбука (Алифба): Учебник для 1 класса на цахурском языке
- Цахурский язык. Монография Ибрагимов Г. Х. Москва: Издательство Наука 1990
- Дирр А. Цахурский язык. (СМОМПК. Вып. XLIII.) Тифлис, 1913
- Джейранишвили Е. Ф. (ჯეირანიშვილი, ე) Цахский и мухадский (рутульский) языки. 1.Фонетика, Тб.,1983 (на гр. яз.); 2.Морфология, Тб., 1983 (на гр.яз.)
- John M. Clifton, Calvin Tiessen, Gabriela Deckinga, and Laura Lucht. The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan. SIL International, 2005 Бойгонӣ шудааст 14 марти 2012 сол.