Нурато
Нурато ё Нурота (узб. Нурота ) — шаҳр дар вилояти Навоии Ӯзбекистон, маркази ноҳияи Нурато. 55 км шимолтар аз маркази вилоят ва наздиктарин истгоҳи роҳи оҳан - Навоӣ ҷойгир аст. Мақоми шаҳр аз соли 1976 (пеш аз он - шаҳраки навъи шаҳрӣ, аз он пештар - деҳа).
| Шаҳр | |
| Nurota / Нурота | |
 | |
| 40°33′54″ с. ш. 65°41′06″ в. д.HGЯO | |
| Кишвар |
 Ӯзбекистон |
| Таърих ва ҷуғрофиё | |
| Баландии марказ | 490 ± 1 м |
| Аҳолӣ | |
| Аҳолӣ | |
| nur-ota.uz | |
|
|
|
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Дар Нурато чашмае, ки табобатшаванда ҳисобида мешавад, мавҷуд аст. Шаҳр инчунин як маркази муҳими динӣ мебошад. Онро сайёҳон мунтазам зиёрат мекунанд [2].
Таърих
вироишПайдоиши Нурато бо Искандари Мақдунӣ алоқаманд аст, ки тибқи ривоят қалъаи Нурро дар ин ҷо бунёд кардааст [3].
Наршахӣ Нуроторо ҳамчун деҳаи Бухоро бо номи Нур тавсиф мекунад. Деҳа як масҷиди ҷомеъ ва бисёр работҳо дошт. Он бо қабрҳои муқаддаси худ, ки ҳоҷиён ҷамъ мешуданд, машҳур буд. Деҳа, ки дар сарҳади минтақаи фарҳангӣ ва дашт ҷойгир буд, мебоист аҳамияти бузурге медошт. Ҳамчун қалъа, дар таърихи муборизаи охирини амири Сомониён Исмоили Мунтасир бо душманонаш зикр шудааст.
Салҷуқиён, ки Ҷендро тарк намуда буданд, аз ҷониби Сомониён пазируфта шуда буданд ва дар наздикии Нур ҷойгир карда шуданд.
Соли 1220 Чингизхон бо нерӯҳои асосӣ аз Утрор тавассути биёбони Қизилқум ба Нурато наздик шуд. Нураторо дастаи лашкари пешоҳанги муғул гирифтааст. Моҳи январи соли 1220 лашкари пешоҳанги муғул бо сардории Тоҳир Баҳодур ба Нур омад. Сокинони шаҳр онҳоро ҳамчун корвон аз дур мепиндоштанд. Вақте ки Субутой ба шаҳр омад, аз мардум хоҳиш мекунад, ки аз шаҳр бираванд. Тибқи фармони Чингизхон, шаҳр бояд андозбандӣ карда шавад. Писари ҳокими маҳаллӣ Элхоҷа барои муҳосираи Дабусия бо 60 нафар сокинони маҳаллӣ фиристода шуд.[4]
Маълумоти таърихӣ роҳи қаблан номаълум ба сӯи Нураторо тасвир мекунанд, ки якчанд нафар туркманҳо аз деҳаи Зернук муғулҳоро бо он роҳ гузаронидаанд, аз он вақт инҷониб он, роҳи "хон" ном грифтаааст.
Аз асри XVI Нурато ба ҳайати хонии Бухоро дохил буд, маркази маъмурии Бекигарии Нурато Бекство буд [5]. Обанбори Хонбанд дар кӯҳҳои Нур дар замони Абдуллохони II сохта шудааст. Дар асрҳои XVI—XVI маҷмааи Нурато Чашма сохта мешавад. Соли 1756 Нурато ба аморати Бухоро дохил карда шуд. Пас аз қатли Муҳаммад Раҳимбийи Абулфайзхон, ҳокими Нурато Ёдгор истиқлоли худро эълон кард. Муҳаммад Раҳим Нураторо забт карда, исёнро пахш кард. Пас аз марги ӯ дар Нурато дар давраи ҳукмронии Амир Дониёлбек, шӯриш дубора оғоз ёфт. Дар давраи ҳукмронии амир Насруллохон сарвазир Ҳаким Хонро пас аз соли 1837 ба Нурато бадарға кард. Пас аз ҳамлаи артиши Русия ба аморати Бухоро, Сиддиқ Кенесариев дар Нурато шӯриш бардошт. Писари амири Бухоро Абдулмалик ҳоким Абдулкаримро дастгир карда, ба Хоразм бурд. Нурато дар ҳайати аморати Бухоро боқӣ монд. Баяни қайд мекунад, ки дар соли 1872 сарбозони рус бо сардории фон Кауфман ба Хива ҳаракат карданд ва ба Нурато омаданд ва дар он ҷо сафири Хиваро дар шаҳр пазируфтанд. Он замон Нурато теппаи одии шимолу ғарбӣ буд. Тибқи созишномаи Русияву Бухоро, қалъаи Нурский қаламрави таҳти назорати Бухоро мебошад. Мирзо Салимбек, муаллифи асари таърихӣ ва амалдори амир Абдулаҳад, дар асараш изҳор медорад, ки ӯ чаҳор сол волии Нурата интихоб шудааст. Ба гуфтаи Мирзо Салимбек, Нурато бояд бо оромгоҳҳо ва муқаддасоти қадимии худ фахр кунад. Муаллиф дар бораи ёдгориҳо ва нишонаҳои сершумори корвонсаройҳо маълумоти зиёде додааст. Пас аз он, мулло Шарифбий муддате ба ин вазифа таъйин шуд. Нурато ҳамеша бо маҳсулоти астраханӣ барои амир минтақаи таваҷҷуҳ буд. Хотираи пирамард хотираҳои ҷолибро дар бораи амири собиқ дар бар мегирад. Соли 1918 Олимҷон Раҳматуллохоҷа, писари Низомиддини Урганҷиро (? - 1921) таъйин кард. Ин мард охирин ҳокими аз ҷониби амирон ва хонҳо таъйиншуда дар таърихи Нурато ҳисобида мешавад. Пас аз забти шаҳр аз ҷониби болшевикон дар соли 1920, Раҳматуллоҳхоҷа ба Бухорои Шарқӣ гурехт ва сипас ба Афғонистон гурехт ва дар соли 1925 даргузашт. Дар охири солҳои 20-ум ва аввали соли нав ҳаракати зиддисоветӣ бо роҳбарии Мулло Абдул Қаҳҳор вусъат ёфт ва Нурато то соли 1923 дар дасти муҷоҳидин боқӣ монд. Латиф Девонбегӣ (1874—?) инчунин муҷоҳидини машҳури Нурато ва фидоӣ Абдул Қаҳҳор буд. Худи ҳамон сол лашкари Мулло Абдулаҳҳор аз шаҳр ронда шуд. Дар Нурато кумитаи инқилобӣ таъсис дода шуд ва аввалин раиси кумитаҳои инқилобӣ, ба монанди Шароф Баротов, аз ҷумлаи онҳо буданд[6].
Дар солҳои 1920 дар Нурато миқдори масҷидҳо кам буданд, вале 32 масҷидҳое амал мекарданд, ба 4 ноҳия тақсим карда шуда буданд.
Инҳоянд:
I. Арабгузар:
1. Масҷиди Сайидато.
2. Масҷиди Чуқурак.
3 Масҷиди Сафед.
4. Масҷиди Шакарак.
5. Масҷиди Барнсӯз.
6. Масҷиди Ҳавузак.
II. Гузари миёна:
1. Масҷиди Домулло.
2. Масҷиди Калтакӯча.
3 Масҷиди Туркҳо.
4. Масҷиди Содиқ.
5. Масҷиди Қулмаҳмад.
6. Масҷиди Мазори чилла.
7. Масҷиди Бӯдиқ.
III. Гузари Миришкор:
1. Масҷиди дуоба.
2. Масҷиди Достон.
3 Масҷиди Луччак.
4. Масҷиди Осиёи баланд.
5. Масҷиди Миришкор.
IV. Гузари Работтӯлғон:
1. Масҷиди Қӯрғон.
2. Масҷиди Ятимча.
3 Масҷиди Дашт.
4. Масҷиди Хӯҷа.
5. Масҷиди Авазӯҷа.
6. Масҷиди Сариосиё.
7. Масҷиди Работтӯлғон.
8. Масҷиди Лӯла.
Нурато шаҳраки хурд аст, маркази ноҳиявии вилояти Навоӣ (50 км дар шимоли шаҳри Навоӣ) дар сарҳади биёбони Қизилқум, ки бо таърихи қадимаи худ машҳур аст. Аллакай дар замонҳои қадим дар ин ҷо як шаҳраки калон бо номи Нур мавҷуд буд, аз забони узбекӣ, маънояш - шуоъ, нураст. Тибқи ривоят, дар ин ҷо метеорит аз осмон афтодааст ва гоҳ-гоҳ дар болои Нурато нури дурахшон ба назар мерасад. Аз ин рӯ, Нурато зиёратгоҳи муқаддас ва маъмул ҳисобида мешавад. Дар ин ҷо маҷмааи мазҳабӣ бо ду масҷиди асрҳои X-XVI бунёд ёфтааст. Маҷиди Чил-устун бо 40 сутун ва гунбази диаметраш тақрибан 16 метр ва Масҷиди Панҷ Вақта, ҷои дафни Нур-Ота (Шайх Абулҳасан Нурий) ва ҳавз, ки дар он бисёр моҳиҳои "муқаддас" - моҳии оилаи гулмоҳӣ шино мекунанд. Ҳавз аз манбаи зеризаминӣ (чашма) пур карда мешавад, ки онро дар байни мардум «муқаддас» низ меҳисобанд.
Дар наздикии маҷмаа харобаҳои қалъаи қадимиро дидан мумкин аст, ки бунёди он ба нерӯҳои Искандари Мақдунӣ мансуб аст. Дар канори Нурато, аз замонҳои қадим, коризҳо мавҷуданд, ки то ҳол кор мекунад - системаи обёрии бостонии зеризаминӣ. Чунин каналҳои зеризаминӣ замоне дар бисёр шаҳрҳои Осиёи Миёна хеле машҳур буданд. Ҳоло чунин намуди каналҳои об дар Нурато яке аз он камтаринҳост, ки то имрӯз боқӣ мондааст. Мардум имрӯз онро мисли асрҳои пешин истифода мебаранд.[7][8]
Аҳолӣ
вироиш| Сол | 1979 [9] | 1989 [10] | 2005 [11] | 2020 |
|---|---|---|---|---|
| Аҳолӣ, нафар |
15948 | 21,001 | 28200 | 87,500 |
Эзоҳ
вироиш- ↑ перепись населения СССР 1989 года
- ↑ Адвантур
- ↑ Мирза 'Абдал'азим Сами. Та'рих-и Салатин-и Мангитийа. М. 1962
- ↑ Бартольд В.В. Сочинения Том 1. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. — Москва, 1963. — С. 763.
- ↑ Мирза 'Абдал'азим Сами. Та'рих-и Салатин-и Мангитийа. М. 1962
- ↑ Qahramon Rajabov. Buxoroga qizil armiya bosqini va unga qarshi kurash. — Toshkent, 2002.
- ↑ Нурато. 31 марти 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 14 феврали 2021.
- ↑ Нурата: городок со святым источником. 23 марти 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 14 феврали 2021.
- ↑ Перепись-1979
- ↑ Перепись-1989
- ↑ Citypopulation