Википедиа

Таровеҳ

Таровеҳ (ар. تراويح‎ — нишасти кӯтоҳ, истироҳат ё роҳат) — аз суннатҳои муаккада, вақти он пеш аз намози витр ё баъд аз он, аз бист ракъат иборат буда, ҳар ду ракъати он бо як салом адо мешавад ва мустаҳаб аст баъд аз адои ҳар чаҳор ракъат миқдоре бинишинад.

Таърихи намози таровеҳ

вироиш

Дар ривоятҳо омадааст, ки расули Худо (с) мардумро ба қиёми шабҳои моҳи Рамазон бо баёни аҷру савоби он ҳавасманд мегардонд, вале онҳоро ба таври ҳатмӣ ва муаккад ба он амр намекард. Аз ҷумла, он Ҳазрат (с) мегуфт: «Касе шабҳои моҳи Рамазонро аз рӯи имон ва ба умеди аҷру савоб барпо дорад, тамоми гуноҳони (хурди) гузаштааш бахшида мешаванд»[1]. Расули Худо (с) аз дунё гузашт ва кор ба ҳамин сурат боқӣ монд. Дар замони хилофати ҳазрати Абӯбакр (р) ва ибтидои даврони Умар (р) низ ҳамин ҳолат ҳифз гардид[2].

Оиша (р) мефармояд: «Расули Худо (с) шабе (дар моҳи Рамазон) нимашаб ба масҷид рафт ва дар он ҷо намоз гузорид. Мардуме, ки дар он ҷо буданд, ба вай иқтидо намуда, намоз гузориданд. Вақте субҳ шуд, онҳо дар бораи намози шабашон ба мардум хабар доданд. Шаби дигар одами бештаре ҷамъ шуда ва ҳамроҳи он Ҳазрат (с) намоз гузоштанд. Боз субҳ хабар ба мардуми бештаре расид ва дар шаби сеюм аҳли масҷид зиёд гардиданд. расули Худо (с) ин шаб низ ба масҷид рафт ва мардум ҳамроҳаш намоз гузоштанд.

Шаби чорум масҷид дигар намозгузоронро набурд, (вале расули Худо (с) он шаб ба наздашон набаромад, балки саҳар) барои намози субҳ баромад. Пас аз адои намози бомдод… ба мардум гуфт: Ҳузури шумо бароям пӯшида набуд, вале хавф бурдам, ки ин намоз низ бар шумо фарз гардад ва аз адои он оҷиз гардед». Расули Худо (с) вафот кард ва кор бар ҳамин буд[3].

Чӣ тавре мебинем, расули Худо (с) дар моҳи Рамазон танҳо се шаб намозро дар масҷид бо ҷамоат барпо доштааст ва ба ин андеша, ки мабодо намози шаб дар моҳи Рамазон бар умматаш фарз гардад ва онҳо аз анҷоми он оҷиз оянд, дигар онро ҳамроҳи мардум нагузоштааст.

Бар асоси ривоятҳои дигар расули Худо (с) танҳо дар се шаби тоқи даҳаи охири моҳи Рамазон намози таровеҳро дар масҷид бо ҷамоат барпо доштааст. Нӯъмон ибни Башир аз болои минбари шаҳри Ҳумс фармуд: «Шаби бисту сеюми моҳи Рамазон ҳамроҳи Расули Худо (с) то як ҳиссаи шаб ба намоз истодем, дар шаби бисту панҷум то нимаи шаб ва дар шаби бистуҳафтум то ҷое ба намоз истодем, ки хавф бурдем саҳарихӯрӣ моро фавт мегардад»[4].

Дар ривояти Ҷубайр ибни Нуфайр аз Абӯзар низ ҳамин маъно бо дигар лафз таъкид гардидааст ва танҳо ин илова дар он омадааст, ки: «Дар шаби бистуҳафтум он Ҳазрат (с) аҳли хонавода ва ҳамсаронашро низ ҷамъ намуд. Шаби бистучаҳорум ва бистушашум ҳамроҳи мо таровеҳро нахонд. Пас аз бистуҳафтум низ таровеҳро ҳамроҳи мо барпо надошт»[5].

Мардум дигар намози таровеҳро ё дар хонаҳояшон ва ё ба таври танҳогузор ва низ дар ҷамоатҳои пароканда дар гӯшаҳои масҷид мехонданд. Ин ҳолат дар замони хилофати ҳазрати Абӯбакр (р) ва ибтидои хилофати ҳазрати Умар (р) низ идома ёфт. Пас аз он ҳазрати Умар (р) мардумеро, ки дар гӯшаҳои масҷид танҳо-танҳо ва ё дар ҷамоатҳои пароканда намози таровеҳ мегузоштанд, ба як имом ҷамъ сохт. Аз он таърих ба баъд намози таровеҳ ва ҳамчунин намози витр дар моҳи Рамазон бо ҷамоат барпо дошта мешаванд.

Аз он рӯзе, ки Умар (р) мардумро дар намози таровеҳ ба як имом ҷамъ намуд, дигар ба ҳамон ҳолат боқӣ монда ва хулафои баъдӣ – Усмон (р) ва Алӣ (р) ва мусалмонон ба он идома додаанд. Бинобар ин, намози таровеҳ дар моҳи Рамазон суннати муаккада мебошад. Аз Абӯюсуф (рҳ) ривоят шуда, ки Абӯҳанифаро дар бораи намози таровеҳ ва ончи Умар (р) анҷом дода буд, пурсидам. Гуфт: Таровеҳ суннати муаккада аст, онро Умар (р) ба таври тахминӣ ва аз пеши худаш набаровардааст, ба он амр накарда, магар аз рӯи асле, ки дар наздаш буда ва бо аҳде аз расули Худо (с). Умар (р) дар ҳоле мардумро бар Убай ибни Каъб гирд овард ва ӯ онро бо ҷамоат гузорид, ки саҳобагон аз муҳоҷирон ва ансор бисёр буданд ва ҳеч касе аз онҳо бар вай эътироз накард, балки баръакс, бо вай мувофиқа ва ӯро дар ин кор мусоидат намуданд[6].

Таровеҳ ҷамъи тарвеҳа ба маънои андаке дам гирифтан дар миёни ҳар чаҳор ракъати намоз мебошад. Дар садри Ислом намози таровеҳро мардум бо оҳистагӣ, тааммул дар оятҳо ва бо хушӯъи комил ба ҷой меоварданд ва пас аз ҳар чаҳор ракъати он андаке дам мегирифтанд. Имрӯзҳо низ намози таровеҳ суратан бо ҳамон меъёр ба ҷо оварда мешавад, вале ягона чизе, ки камтар ба он таваҷҷуҳ мегардад, ҳамон оҳистагии зарурӣ, ҳолати тааннӣ ва хушӯъи дар намоз мебошад, ки рӯҳи намозро ташкил медиҳанд.

Адади ракъатҳои намози таровеҳ

вироиш

Асли намози таровеҳ ба ҳамон сурате ки зикр шуд, аз расули Худо (с) собит шудааст, вале дар бораи адади ракъатҳои он, дар он шабҳое, ки бо мардум гузорид, аз он ҳазрат (с) ривояте собит нагаштааст. Вале аз саҳобагон, ба хусус аз намози таровеҳе, ки Умар (р) бо имоматии Убай ибни Каъб (р) баргузор намуд ва ҳамчунин аз тобеин осор ва ривоятҳои гуногуне ворид шудааст, ки аксаран бист ракъат будани адади ракъатҳои онро мавриди таъйид қарор медиҳанд. Пешвоёни мазҳабҳои чаҳоргонаи аҳли суннат: имом Абӯҳанифа (рҳ), имом Шофеъӣ (рҳ), имом Аҳмад (рҳ) ва дар қавле аз имом Молик (рҳ) низ бо такя бар ҳамин осор ва ривоятҳо бист ракъат гузоридани онро тарҷеҳ додаанд. Аммо бар асоси зоҳири ривоят дар мазҳаби имом Молик (рҳ) он сию шаш ракъат аст.

Имом Молик (рҳ) дар Муваттаъ аз Язид ибни Румон ривоят мекунад, ки: «Мардум дар замони Умар ибни Хаттоб (р) қиёми шабро бисту се ракъат ба ҷо меоварданд»[7]. Вай дар ин ҷо се ракъати витрро низ дар назар доштааст.

Аз Соиб ибни Язид низ ривоят шудааст, ки: «Дар замони Умар ибни Хаттоб мардум дар моҳи Рамазон (намози шабро) бист ракъат мегузориданд»[8]. Байҳақӣ низ дар ал-Маърифа аз Соиб ибни Язид ривоят карда: «Дар замони Умар ибни Хаттоб (р) бо бист ракъат ва намози витр қиём мекардем»[9].

Дар Саҳеҳи Бухорӣ аз Оиша (р) ривоят шудааст, ки: «Расули Худо (с) на дар моҳи Рамазон ва на дар ғайри он аз ёздаҳ ракъат зиёд намегузорид. Аввал чор ракъат мегузорид, ки аз ҳусну зебоӣ ва дарозии онҳо напурс, боз чор ракъати дигар мегузорид, ки аз ҳусну зебоӣ ва дарозии онҳо напурс. Сипас се ракъат мегузорид…»[10]. Манзур аз ёздаҳ ракъат ҳашт ракъат намози қиёми шаб ва се ракъат витр мебошад.

Аммо бузургони мазҳаби ҳанафӣ ва аксари аҳли илм ин ҳадисро ба қиёми шаби ҳамешагии он Ҳазрат (с), ҳам дар моҳи Рамазон ва ҳам дар ғайри он, марбут донистаанд, вале бо истинод ба аҳодиси қавлии воридшуда дар бораи қиёми шаб ва амалкарди саҳобаи киром дар моҳи Рамазон ҳаср ва маҳдудияте дар адади ракъатҳои қиёми моҳи Рамазон ва он намозе, ки бо номи таровеҳ шинохта мешавад, ба он сурате ки дар ҳадиси боло зикр шудааст, надидаанд. Зеро агар аз ин ҳадис ҳасри ракъатҳои қиёми моҳи Рамазон ва намози таровеҳ низ бардошт мешуд ва адади ракъатҳои он бо феъли он Ҳазрат (с), ҳамон гуна ки дар ҳадиси фавқ омадааст, собит мешуд, ҳеч гоҳ саҳобагони киром бар хилофи он амал ва иттифоқ намекарданд.

Илова бар ин, ин кори онҳо дар замоне сурат гирифта буд, ки Оиша (р) дар қайди ҳаёт буд ва ба он мухолифате нишон надод. Пас маълум мешавад, ки манзури ҷумҳури саҳобагон аз ҳадиси Оиша (р) ҳамон намози ҳамешагии шаб аст, на ҳасри адади ракъатҳои намози қиёми моҳи Рамазон ва намози таровеҳ.

Аз сӯи дигар, маҷмӯи ривоятҳои собитшуда дар ин бора – ривояти Оиша (р), ривояти Ҷубайр ибни Нуфайр ва ривояти Абӯзар бо сароҳат далолат доранд, ки ончи Расули Худо (с) дар шабҳои моҳи Рамазон бо ҷамоат барпо дошта, ҳамон намози шаб аст ва Паёмбар (с) ба ҷуз онҳо намози дигаре дар он шабҳо нагузоридааст, вале бо хеле тафовут. Тафовути аввали он аз намози муқаррарии он Ҳазрат (с) дар шабҳои берун аз Рамазон, ҳамон гуна ки дар ривояти Ҷубайр ва Абӯзар омадааст, он аст, ки паёмбар (с) аз ҳиссаи аввали шаб ба он пардохтааст. Фарқи дуюм он аст, ки он дар шаби сеюм то охири шаб – наздик ба дамидани субҳ идома ёфтааст, дар ҳоле ки намози шаб дар ғайри моҳи Рамазон дар ҳиссае аз шаб ва бештар дар ҳиссаи охири он барпо дошта мешуд.

Аз маҷмӯи ин ривоятҳо ва ҳамин тавр амалкарди саҳобагон дар замони Умар (р) бармеояд, ки таровеҳ ҳам ҳамон намози шаб аст, вале бо тафовути ошкоре. Пас ҳарчанд дар бораи шумори ракъатҳои намози шаб дар ғайри моҳи Рамазон аз паёмбар (с) адади муайян, вале мутафовите ривоят шуда бошад ҳам, вале чун он намози нофила буда ва ба таври ихтиёрӣ ба ҷой оварда мешуд, шахси намозгузор дар адади ракъатҳои он низ мухайяр будааст ва дар ниҳоят аз сӯи халифаи дуюм Умар (р) дар бист ракъат қарор дода шудааст. Сухани худи Умар (р) дар ривояти Абдурраҳмон ибни Абд ал-Қорӣ: «ва намозе, ки дар охири шаб барпо медоштанд, аз ончи ҳоло анҷом медиҳанд, беҳтар аст» низ маънои фавқро таъйид менамояд.

Дар ривояти саҳеҳи дигаре аз Соиб ибни Язид дар Муваттаъ омадааст: Умар ибни Хаттоб Убай ибни Каъб ва Тамими Дориро амр кард, ки бо мардум ёздаҳ ракъат бигузоранд ва (ровӣ) гӯяд: Қорӣ сураҳои садоятаро қироат мекард, то ки аз тӯли қиём бар асоҳо такя мекардем ва (аз намоз) барнамегаштем, магар дар наздикиҳои субҳ[11].

Дар Мусаннафи Абдурраззоқ бо санади саҳеҳ аз Соиб ибни Язид ривоят шуда: Умар мардумро бар Убай ибни Каъб ва Тамими Дорӣ бар бисту як ракъат ҷамъ кард, ки сураҳои садоятаро қироат мекарданд ва (аз намоз) дар наздикиҳои субҳ бармегаштанд[12].

Дар ин ривоятҳои Соиб ибни Язид охири шаб қайд шуда, дар ҳоле ки дар ривояти Абдурраҳмон ибни Абд ал-Қорӣ дар Саҳеҳи Бухорӣ аввали шаб гуфта шудааст. Пас бо ҷамъбандии ин ривоятҳо ба ин натиҷа мерасем, ки дар замони Умар (р) ду ҳолат вуҷуд дошта: Намози шаб дар моҳи Рамазон – таровеҳ гоҳе дар нимаи охири шаб ва гоҳе дар нимаи аввали шаб гузорида мешуд ва онро дар ибтидо бо витр ёздаҳ ракъат мегузориданд ва дар он сифати намози паёмбар (с)-ро, аз тӯли қиём ва тӯли рукӯъу суҷуд риоя мекарданд ва дар охир бо тахфифе дар қиёму қироат онро ба ғайри витр бист ракъат мегузоридаанд.

Пас таъйини адади ракъатҳои он дар бист ракъат агар бо иҷтиҳоди халифаи рошид Умар (р) ва таъйиди оммаи саҳобагон сурат гирифта бошад ҳам, касе ҳаққи мухолифат бо онро надорад, зеро пайравӣ аз суннати хулафои рошид, бо насси шаръӣ – ҳадиси паёмбар (с) собит шудааст. Пас ҳарчанд ба андешаи баъзе муҷтаҳидон ва пешвоёни Ислом аз бист ракъат бештар ва ё камтар гузоридани он низ ҷоиз дониста шуда, вале бар асоси тадовули уммат ҷумҳури аҳли суннат бист ракъат будани онро тарҷеҳ додаанд.

Муҳаддиси бузург Муҳаммад ибни Насри Марвазӣ дар китоби Қиёми Рамазон назари аиммаи сегона – имом Молик (рҳ), имом Шофеъӣ (рҳ) ва имом Аҳмад (рҳ)-ро дар бораи намози таровеҳ чунин овардааст: Молик фармуд: Дӯст дорам, ки мардум дар моҳи Рамазон бо сиву ҳашт ракъат қиём намоянд, он гоҳ имом ва қавм салом диҳанд, пас аз он бо онҳо як ракъат витр бигузорад. Ин амал дар Мадина аз қабл аз ҳодисаи Ҳарра аз саду чанд сол пеш то имрӯз идома дорад.

Шофеъӣ мефармояд: Мардумро дар Мадина дидам, ки (дар моҳи Рамазон) бо сиву нуҳ ракъат қиём мекунанд, вале бист ракъат назди ман маҳбубтар аст ва дар Макка чунин (бо бист ракъат) қиём мекунанд. Дар чизе аз ин тангно ва ҳадде, ки ба он мунтаҳӣ шавад, вуҷуд надорад, зеро он намози нофила аст. Агар қиёмро тӯлонӣ ва суҷудро камтар карданд, пас ин хуб ва назди ман маҳбуб аст ва агар рукуъу суҷудро бисёр намуданд, он низ хуб аст.

Аз имом Аҳмад пурсида шуд, ки дар қиёми Рамазон чанд ракъат гузорида шавад!? Гуфт: Дар ин бора рангҳое ҳудуди чиҳил гуфта шудааст. Он намози татаввуъ аст[13].

Соҳиби Фатҳ – Ибни Ҳумом бар хилофи дигар машоихи мазҳаб дар қиёми моҳи Рамазон ҳашт ракъати онро ҳамроҳи се ракъати витр бо ҷамоат суннат ва тамоми бист ракъатро мустаҳаб медонад[14].

Пас набояд бо номи пойбандӣ ба суннати расули акрам (с) ба ин суннати роиҷи исломӣ – бист ракъат будани намози таровеҳ, ки асли он аз сираи амалии расули Худо (с) сарчашма гирифта ва аз аҳди хулафои рошид дар миёни уммат маъмул аст, мухолифат намуд ва онро бо ривоятҳои саҳеҳи исломӣ мухолиф донист, ҳарчанд дар мазҳаби аҳли ҳадис ва бузургоне чун имом Бухорӣ (рҳ) ҳашт ракъат ва дар мазҳаби имом Молик (рҳ) бештар аз бист ракъат гузоридани намози таровеҳ ҷоиз аст. Ин кор – мухолифат бо бист ракъат будани намози таровеҳ ба таври дигаре ба муғолатаҳои Ҳиллӣ – донишманди шиа монанд аст, он ҷо ки дар китоби «Минҳоҷулкарома» дар ин бора мегӯяд: «Ӯ (Умар) бидъати намози таровеҳро эҷод намуд, дар ҳоле ки Паёмбар (с) фармуда: Эй мардум, гузоридани намози нофила дар шабҳои моҳи Рамазон бидъат аст. Огоҳ бошед ва дар ҳеч шабе аз шабҳои моҳи Рамазон иҷтимоъ накунед ва намози чошт (ҳам) нахонед!»[15].

Хатми Қуръон дар намози таровеҳ

вироиш

Дар бораи хатми Қуръони карим дар намози таровеҳ дар байни мактабҳои фиқҳӣ ду нуқтаи назар вуҷуд дорад. Имом Молик (рҳ) онро суннат намедонад. Дар назди ҷумҳури бузургони ҳанафӣ намози таровеҳ суннати муаккада, бо ҷамоат гузоридани он суннати кифоя ва як бор хатм кардани Қуръони карим дар моҳи Рамазон дар намози таровеҳ низ суннати ғайри муаккада мебошад, то мардум лоақал дар соле як бор дар моҳи Рамазон тамоми Қуръонро бишунаванд. Имом набояд аз рӯи танбалии қавм хатми Қуръонро тарк намояд.

Аммо миқдори оятҳое, ки дар ҳар ракъати намози таровеҳ хонда мешаванд, ба адади муайяне маҳдуд гардонида нашудааст, балки он ба ҳоли намозгузорон бастагӣ дорад. Агар имом дар ҳар ракъат даҳ-ёздаҳ оят бихонад, Қуръонро дар зарфи як моҳи Рамазон ва ё чанд рӯз камтар аз он хатм менамоянд. Дар китоби «Мудаввана» омадааст: Умар ибни Абдулазиз қориҳоро амр кард, ки намози таровеҳро барпо доранд ва дар ҳар ракъати он даҳ оятӣ бихонанд»[16]. Имом Ҳасан ибни Зиёд аз Абӯҳанифа (рҳ) низ хондани даҳ оятро дар ҳар ракъати намози таровеҳ ривоят кардааст[17].

Адади ракъатҳои намози таровеҳ дар тамоми моҳи Рамазон бинобар бисту нуҳ ва ё сӣ будани он шашсад ва ё панҷсаду ҳаштод ракъат мебошад. Вақте дар ҳар ракъат даҳ-ёздаҳ оятӣ бихонанд, ба адади оятҳои Қуръон, ки аз шаш ҳазору дусаду чанд (6236) оят иборат аст, баробар мешавад.

Вале беҳтар он аст, ки ҳар шаб дар бист ракъат як пораи Қуръонро хатм намоянд ва бо ҳамин дар зарфи як моҳ як хатми комил анҷом гирад. Ин миқдор ба ҳоли ҳар гуна намозгузор мувофиқат мекунад. Аммо, агар намозгузороне тоқати бештар дошта бошанд ва ду бор ва ё се бор Қуръонро дар моҳи Рамазон хатм намоянд, он низ ҷоиз ва хуб аст.

Эзоҳ

вироиш
  1. ↑ Саҳеҳи Бухорӣ, 37, 2008, 2009.
  2. ↑ Саҳеҳи Бухорӣ, 2009. Саҳеҳи Муслим, 1777 (759)-174. Сунани Абӯдовуд, 1371. Сунани Тирмизӣ, 808. Сунани Насоӣ, 2103, 2197.
  3. ↑ Саҳеҳи Бухорӣ, 729, 924, 1129, 2011, 2012, 5861. Саҳеҳи Мусим, 1780 (761)-177, 1781 (761)-178. Сунани Абӯдовуд, 1373.
  4. ↑ Мусаннафи Ибни Абӯшшайба. – Ҷ. 2. – С. 286
  5. ↑ Сунани Абӯдовуд, 1375. Сунани Тирмизӣ, 806. Сунани Насоӣ, 1364. Сунани Ибни Моҷа, 1327.
  6. ↑ Фатҳу-л-қадир. Ҷ. 1. С. 486; ал-Мавсӯату-л-фиқҳияту-л-кувайтия. Ҷ. 27. С. 138.
  7. ↑ Муваттаи имом Молик, 252. – Ҷ. 1. – С. 115.
  8. ↑ Сунани Куброи Байҳақӣ, 4393. – Ҷ. 2. – С. 496. Нававӣ дар «Хулоса» исноди онро саҳеҳ гуфтааст.
  9. ↑ Фатҳу-л-қадир. – Ҷ. 1. – С. 485; Маърифату-с-сунани ва-л-осор, 5409. – Ҷ. 4. – С. 42. – Қоҳира: Дорулвафо ли-т-тибоати ва-н-нашр, 1991.
  10. ↑ Саҳеҳи Бухорӣ, 1147, 2013, 3569.
  11. ↑ Муваттаи имом Молик, 251. – Ҷ. 1. – С. 115.
  12. ↑ Мусаннафи Абдурраззоқ, 7730. – Ҷ. 4. – С. 260.
  13. ↑ Абӯабдуллоҳ Муҳаммад ибни Насри Марвазӣ, Мухтасару Қиёми-л-лайл ва Қиёми Рамазон ва Китоби витр. – С. 222. – Файсалобод, 1988 м./1408 ҳ.
  14. ↑ Фатҳулқадир. Ҷ. 1. – С. 486; ал-Мавсӯату-л-фиқҳияту-л-кувайтия. Ҷ. 27. – С. 142-143.
  15. ↑ Абдулазизи Нӯъмонӣ, Таҳқиқе перомуни намози таровеҳ. – С. 16.
  16. ↑ Молик ибни Анаси Асбаҳӣ, Мудавванаи Кубро. – Ҷ. 1. – С. 287. Бейрут: Дору Содир. Минбаъд: Мудаввана; Зафараҳмад Усмонии Таҳонавӣ, Эълоуссунан. – Ҷ. 3, бахши ҳафтум. – С. 80. Бейрут: Дору-л-кутуби-л-илмия, 1997. Минбаъд: Эълоуссунан.
  17. ↑ Алоуддин Абӯбакр ибни Масъуди Косонӣ, Бадоеъуссаноеъ фӣ тартибишшароеъ. – Ҷ. 1. – С. 645. Бейрут: Дору эҳёи аттуросил арабӣ, 1997. Минбаъд: Бадоеъуссаноеъ. Эълоуссунан. – Ҷ. 3, бахши ҳафтум. – С. 80

Сарчашма

вироиш
  • Абдушарифи Боқизода, Фиқҳи исломӣ бар асоси мазҳаби ҳанафӣ, Душанбе — 2017
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Таровеҳ&oldid=1294538"