Тоҷикони Қирғизистон

Тоҷикони Қирғизистон (қирғ. Кыргызстандагы тажиктер, Кыргызстандын тажиктери) – яке аз ақаллиятҳои миллии Қирғизистон мебошанд. Тоҷикон ҳафтумин гурӯҳи қавмии Қирғизистонро ишғол менамоянд ва то 1 январи соли 2014 дар Қирғизистон 50 ҳазор тоҷикон зиндагӣ мекарданд, ки тақрибан 1% аҳолии ҷумҳуриро ташкил медиҳанд. Дар нимаи дуюми асри XX, махсусан дар ду даҳсолаи охир, шумораи онҳо дар рӯйхати гурӯҳҳои калонтарини этникӣ дар ҷумҳурӣ, асосан аз ҳисоби афзоиши баланди табиӣ хеле афзоиш ёфт.

Таърих

Дар натиҷаи тақсимоти миллию ҳудудии Осиёи Миёна (1924-1925), минтақаҳои хурди истиқомати аҳолии тоҷик ба округи автономии Қароқирғиз дохил карда шуданд. Ва мувофиқан, қаламравҳо (Помири Шарқӣ ва Ҷиргатол), ки таърихан умдатан қирғизҳо онҷо зиндагӣ мекарданд, ба Ҷумҳурии Автономии Советии Сотсиалистии Тоҷикистон гузаштанд. Мувофиқи барӯйхатгирии умумииттифоқии аҳолӣ дар соли 1926, дар ҶМШС Қирғизистон 2667 тоҷик зиндагӣ мекарданд, ки аксарияти онҳо дар деҳот зиндагӣ мекарданд. Барои муқоиса, дар ҳамон сол дар Ҷумҳурии Автономии Советии Сотсиалистии Тоҷикистон 11.440 қирғизҳо буданд ^[1]. То соли 1939 шумораи тоҷикон дақиқан 4 маротиба афзуда, 10 670 нафарро ташкил дод ^[2], яъне, дар тӯли 13 сол аҳолии тоҷики Қирғизистон 300% афзоиш ёфт. Афзоиши якбораи шумораи аҳолии тоҷик дар солҳои сиюм бо пур шудани колхозҳои Қирғизистон бо муҳоҷирон аз Тоҷикистони ҳамсоя вобаста буд. Муҳоҷирати азими тоҷикон ба рушди соҳаи пахта ва афзоиши майдони кишти пахта дар ҶШС Қирғизистон вобаста буд. Ҳамин тавр, майдони ишғоли зироатҳои пахта дар соли 1940 64 ҳазор гектарро ташкил дод, ки ин нисбат ба ҳамин нишондиҳандаи соли 1913 (21 ҳазор гектар) се маротиба зиёдтар аст. Мувофиқи барӯйхатгирии охирини Шӯравии соли 1989, дар ҶШС Қирғизистон 33518 нафар тоҷикон зиндагӣ мекарданд. Тибқи маълумоти Кумитаи миллии омори Ҷумҳурии Қирғизистон, шумораи тоҷикон дар соли 2018-ум 54 976 нафарро ташкил додааст. Дар солҳои 90-ум коҳиши таваллуд дар байни тоҷикони Қирғизистон ба қайд гирифта шудааст.

Тақсимот

Тоҷикон сокинони як қатор водиҳои дарёҳои вилояти Бодканди ҷумҳурӣ мебошанд, ки дар марзҳои тақсимоти ҳудудӣ дар солҳои 30-юм худро дар ҳудуди он пайдо карданд. Ҷойи калонтарини маркази онҳо вилояти Бодканд аст, ки дар он зиёда аз 45 ҳазор нафар тоҷикон зиндагӣ мекунанд, ки тақрибан 7% аҳолии минтақаро ташкил медиҳанд. Дар баъзе маҳалҳои кишвар, масалан, дар деҳаи Ҳайдаркон^[3] ва деҳаи Андарак ^[4] аксарияти аҳолиро тоҷикон ташкил медиҳанд. Боқимондаи 5000 дар қаламрави вилоятҳои ҳамсояи Ӯш ва Ҷалолободи ҷумҳурӣ паҳн шудаанд. Дар вилояти Чӯй шумораи тоҷикон аз 412 нафар дар соли 1989 ба 2600 нафар дар соли 2009 расид.

Забонҳо

Тоҷикони Қирғизистон анъанавӣ бисёрзабонанд ва сохтори дониши онҳо нисбат ба қирғизҳои умумӣ бо як қатор хусусиятҳо фарқ мекунад: мувофиқи барӯйхатгирии соли 1999, 49.0 % тоҷикон бо забони узбакӣ, 23,3% — бо забони русӣ, 13,8% — бо қирғизӣ ҳарф мезаданд. Дониши хеле хуби забони ӯзбекӣ пеш аз ҳама бо умумияти фарҳангҳо ва инчунин бо он далолат медиҳад, ки деҳоти тоҷикон дар вилояти Бодканди Қирғизистон дар наздикии деҳоти ӯзбекӣ ҷойгиранд. Дар баъзе минтақаҳо, ҳарду қавм омехта зиндагӣ мекунанд, дар ҳоле ки ҳиссаи ӯзбекҳо дар минтақа нисбат ба ҳиссаи тоҷикон ду маротиба зиёдтар аст (15% нисбат ба 7%). Забони русии тоҷикони қирғиз, ки ҳамчун забони муоширати байналмилалӣ истифода мешавад, нисбат ба ҳамтоёни худ дар Тоҷикистон эҳтимолияти бештар дорад. Тоҷикон дар кишвар ягона мардум буданд, ба ҷуз аз ӯзбекҳо, ки чунин дониши густурдаи забони ӯзбекиро доро буданд. Дар баробари ин, қариб ҳар даҳумин тоҷик (8,4%) чун забони модарӣ забони миллии худро қайд накард ^[5].

Мушкилот

Мушкилоти асосии диаспораи маҳаллии тоҷикон, инчунин ҳамаи гурӯҳҳои осиёии аҳолии Қирғизистон, нигоҳ доштани сатҳи баланди такрористеҳсоли табии аҳолӣ бо норасоии шадиди захираҳои замин мебошад. Ин мушкилот дар пайи гузариши қирғизҳо ба тарзи нишасташон дар водиҳо ва набудани кормандони полис барои назорат аз болои тартиботи ҷамъиятӣ шадидтар шуд. Мақомоти Шӯравӣ муноқишаҳои байни миллатҳо байни тоҷикон ва қирғизҳоро дар ин минтақаи ҷумҳурӣ солҳои 1982 ва 1988 сабт кардаанд. Сипас, дар соли 1989, муноқиша ба муноқишаи байниҷумҳуриявӣ табдил ёфт, вақте ки тоҷикони эксклави Исфараи ҶШС Тоҷикистон бо қирғизҳои вилояти Бодканди ҶШС Қирғизистон муқовимат карданд ^[6]^[7]^[8]. Дар соли 2010, муқовимати қирғизҳо бо тоҷикон дар деҳаи Ҳайдаркан қайд карда шуд. 29 декабри 2011 дар деҳаи Анадарак муноқишаи байни миллатҳо рӯх дод.

Илова бар мушкилоти замин, дар дастгирии забони модарӣ ва таълим дар он тафовути муайян низ мавҷуд аст. Ҳамин тавр, дар Қирғизистон, то соли 2012, барои диаспораи 50000 нафарӣ 7 мактаби таълими забони тоҷикӣ мавҷуд буд. Ҳамзамон, дар Тоҷикистон барои ҳудуди 65 ҳазор қирғизи этникӣ 64 мактаби таълими забони қирғизӣ фаъолият мекунад, ки нисбат ба Қирғизистон зиёдтар аст ^[8].

Тоҷикони маъруфи Қирғизистон

Қурбонов Мамадалӣ Қурбонович (1905-1976) — муовини раиси Шӯрои Комиссарони Халқии ҶШС Тоҷикистон, Комиссари халқии кишоварзӣ (1937), Раиси Шӯрои Вазирони ҶШС Тоҷикистон (1937-1946), раиси кумитаҳои иҷроияи вилоятию шаҳрии Ош, директори генералии иттиҳодияи нақлиётии автомобилии Помир дар ш. Ош, депутати Шӯрои Олии СССР даъватҳои 1 ва 2.
Рашимҷонов Абдухалим Раҳимҷонович (таваллуд 1943, деҳаи Уч-Қӯрғони вилояти Бодканд) – гематологи қирғиз ва шӯравӣ; Доктори илмҳои тиб, профессор, асосгузори Хадамоти гематологии Ҷумҳурии Қирғизистон, асосгузори Маркази илмии гематологияи Қирғизистон, Духтури шоистаи ҶШС Қирғизистон, Ходими шоистаи илми Ҷумҳурии Қирғизистон, академики Академияи Миллии Ҷумҳурии Қирғизистон.
Серго-Шаҳзода Мамадалиевич Қурбонов (соли таваллудаш 1964, шаҳри Ӯш, модараш ӯзбек аст) — муовини директори умумии Комбинати кӯҳӣ-металлургии Урал, ҳаммаблағгузории Trans Transtic Group LLC.

Нигаред

Эзоҳ

[1] Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по республикам СССР

[2] Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР

[3] BBC Russian - В мире - Таджики Киргизии просят защиты ӯ Душанбе

[4] На юге Киргизии произошел межэтнический конфликт между таджиками и киргизами - Сайт Русского Союза в Киргизии(пайванди дастнорас — таърих). 12 феврали 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 12 феврали 2015.

[5] Демографические тенденции, формирование наций и межэтнические отношения в Киргизии

[6] На юге Казахстана произошли межэтнические столкновения - Общество - ИА REGNUM

[7] Jacta :: На юге Киргизии жгли таджикские дома. 9 Декабри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 Декабри 2018.

[autogenerated1-8] 8.0 ^8.1 Новость: Таджикский эксперт: В Киргизии появились политики, незаинтересованные в особом подходе к соседям(пайванди дастнорас — таърих). 12 феврали 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 12 феврали 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]