Формула 1

«Формула 1» (англ. Formula One) — пойгаи автомобилҳо бо чархҳои кушод, ки аз ҷониби Федератсияи Байналмилалии Автомобил (FIA) иҷозат дода шудааст.

Сомонаи расмӣ

Калимаи "формула" дар сарлавҳа маҷмӯи қоидаҳоро ифода мекунад, ки бояд мошинҳои ҳамаи иштирокчиён ба онҳо мутобиқат кунанд. Аз соли 1950 то 1980 Чемпионати ҷаҳон барои ронандагон (англ. World Championship for Drivers), баргузор гардид, ки онро соли 1981 Чемпионати ҷаҳонии Формула 1 (англ. Formula 1 World Championship), иваз кард, ки баъдтар номи муосири худро гирифт: FIA Formula One World Championship. Мусобиқа аз ҷониби Федератсияи Байналмилалии Автомобил идора карда мешавад, ки айни замон Formula One Group масъули таблиғ аст. Чемпионати ҷаҳон ҳар сол баргузор мешавад ва аз марҳилаҳои алоҳида иборат аст, ки мақоми Гран-при доранд, дар охири сол натиҷаҳои мусобиқа бо назардошти миқдори холҳои бадастовардашуда дар мавсим ҷамъбаст карда мешаванд. Дар Формула 1 ҳам халабонҳои инфиродӣ (барои унвони қаҳрамонӣ) ва ҳам дастаҳо (барои Ҷоми конструкторон) рақобат мекунанд.

Таҷҳизоти ширкаткунандагон бояд ба қоидаҳои техникии Формула 1 мутобиқат кунад ва аз санҷиши зарба гузарад. Дастаҳои ширкаткунанда дар мусобиқаҳои Формула 1 дар Гран При аз мошинҳои пойгаи истеҳсоли худ истифода мебаранд. Ҳамин тавр, вазифаи дастаҳо на танҳо аз он иборат аст, ки ронандаи тезкор ва ботаҷрибаро ба кор қабул карда, дуруст ба роҳ мондан ва нигоҳубини мошинро таъмин намояд, балки умуман аз лоиҳакашӣ ва сохтани мошин иборат аст. Аммо истисноҳо вуҷуд доранд. Масалан, шасси дастаҳои Red Bull Racing ва Scuderia Toro Rosso (аз соли 2020 Scuderia Alpha Tauri) то соли 2009 хеле монанд буданд, тақрибан якхела буданд. Онҳо аз ҷониби Red Bull Technology тарҳрезӣ ва сохта шудаанд, зеро ҳарду даста ва ширкати истеҳсолкунанда ба Red Bull GmbH тааллуқ доранд.

Вақте ки дастаҳо мошинҳоро бо технологияи худ месозанд ва аз сабаби сатҳи баланди рақобат байни дастаҳо, Формула 1 пайваста қарорҳои аслии техникиро ҷорӣ мекунад, ки ба пешрафти ҳам мошинҳои пойга ва ҳам мошинҳои роҳ оварда мерасонад.

Қоидаҳои асосӣ

• Ҳар як даста "шасси"-и худро барои мошини худ месозад. Моторҳоро аз истеҳсолкунандаи тарафи сеюм харидан мумкин аст. Кормандони Федератсияи байналмилалии варзиши автомобилӣ мутобиқати мошинҳоро ба қоидаҳои техникӣ назорат мекунанд.
• Дар ҳар як Гран-при аз ҳар як даста бояд ду ронанда бошад ва ранги мошинҳо бояд якхела бошанд (ба истиснои рақамҳо).
• Гран-при аз рӯзи ҷумъа то якшанбе баргузор мешавад (ба истиснои Гран-при Монако, ки дар он ҷо машқҳои ройгон рӯзи панҷшанбе ба ҷои ҷумъа то соли 2022 баргузор мешуданд ва Гран При Лас Вегас, ки ҳама ситораҳо як рӯз пештар мераванд: аз Панҷшанбе то шанбе) ва аз тамринҳои ройгон, давраи интихобӣ ва мусобиқа иборат аст. Мавсим аз шумораи мухталифи Гран-при иборат аст, аз 7 соли 1950 то 22 дар 2021-2023 ва одатан аз март то ноябр баргузор мешавад.
  • Барои 10 ҷои аввал дар марраи пойга халабонҳо ва дастаҳо аз руи системаи 25-18-15-12-10-8-6-4-2-1 хол мегиранд. Як холи иловагӣ ба халабоне дода мешавад, ки даври пойгаро зудтар анҷом медиҳад (ба шарте, ки вай дар “минтақаи холҳо” – яъне бо даҳ нафари беҳтарин ба марра мерасад). Се савораи аввал ба минбар мебароянд. Ба ифтихори ғолиб гимни давлатӣ, ки таҳти иҷозатномаи автоклубе, ки ӯ дар он фаъолият мекунад, садо медиҳад ва сипас гимни кишвари дастаи ғолиб садо медиҳад. Кишвари дастаи ғолиб давлатест, ки клуби автомобилии он ба дастаи ғолиб иҷозатномаи иштирокро додааст. Агар кишвари халабон ва кишвари дастаи ғолиб як бошад, гимн як маротиба садо медиҳад.
  • Баъзе Гран-приҳо рӯзи ҷумъа, ва рӯзи шанбе як спринти иловагӣ - пойгаи кӯтоҳи тақрибан 100 километр - ва инчунин давраи интихобӣ барои он баргузор мешавад. Дар ин ҳолат, давраи интихобии асосӣ ҷойҳоро дар пойгаи асосӣ тақсим мекунад ва спринт (ва давраи интихобӣ барои он) ҳамчун як навъ "чизи худ" дар доираи истироҳати пойга ба як Гран-при алоҳида табдил меёбад. Барои дар спринт ҷой гирифтан дар ҳашт ҷои аввал ба халабонҳо ва дастаҳо аз руи системаи 8-7-6-5-4-3-2-1 хол дода мешавад.
• Холҳое, ки ҳар як ронанда дар ҳамаи пойгаҳо дар мавсим ба даст овардааст, ҷамъбаст карда мешавад ва барои дар охири мавсим додани унвони чемпиони ҷаҳон истифода мешавад; холҳои ҳамаи халабоншое, ки барои ҳар як даста баромад кардаанд, инчунин ҷамъбаст карда, барои муайян кардани дастаи ғолиб дар чемпионати созандагон истифода бурда мешавад.

Парчамҳо дар роҳ ва маънои онҳо

Мақолаи асосӣ: Парчамҳои пойгаҳо

Парчам	Ранг	Маъно
	Сурх	Истгоҳи пойга ё ҷаласаи машқ
	Сабз	Анҷоми хатар / аз нав оғоз кардан
	Зард	Огоҳӣ аз хатар дар роҳ (маҳаллӣ ё дар тамоми роҳ), инчунин дар реҷаи бехатарии мошин истифода мешавад
	Кабуд	Наздик шудани мошини тезтаре, ки аз савора як давр ё бештар аз он пеш аст
	Сафед	Мошини суст дар роҳ
	Сиёҳ	Бекор кардани халабон аз мусобиқа
	Чекадор	Анҷоми мусобиқа ё ҷаласаи машқ
	Сиёҳу сафед	Огоҳӣ барои рафтори ғайри варзишӣ
	Сиёҳ бо доираи афлесунӣ	Мошин мушкили техникӣ дорад ва бояд қатъ шавад
	Сурху зард	Ҷои лағжанда (аз сабаби равган ё об дар роҳ)

Гран-при чемпионати ҷаҳон оид ба Формула 1

Кишварҳо ва давраҳое, ки Гран-прии Формула 1-ро баргузор кардаанд ё ба нақша гирифтаанд

Тартиби гирифтани мукофоти Гран-при, вазифаҳои дастаҳо ва халабонҳо бо қоидаҳои варзишӣ муайян карда мешаванд. Муқаррароти он бояд аз ҷониби ҳамаи иштирокчиёни чемпионати ҷаҳон оид ба Формула 1 ба таври қатъӣ риоя карда шаванд.

Дар Гран-при аз як даста 2 халабон метавонанд дар интихоб ва пойга ширкат кунанд. Илова бар ин, дар тамрини озоди рӯзи ҷумъа даста метавонад халабони сеюмро истифода барад, аммо дар як ҷаласа дар як даста танҳо 2 халабон иштирок карда метавонад.

Дар сурати беморӣ ё дигар сабабҳои узрнок халабони сеюм метавонад яке аз халабонҳои асосии дастаро дар давраи интихобӣ ва пойга иваз кунад, вале ба халабони сеюм танҳо дар сурате иҷозат дода мешавад, ки вай дар мусобиқаҳои давраи интихобӣ иштирок карда бошад. Холҳое, ки халабони ивазшуда дар мусобиқа ба даст овардааст, ба ҳисоби шахсии ӯ дар чемпионати ҷаҳон дохил карда мешавад; дар мусобиқа барои гирифтани чемпиони созанда ин холҳо ба ҳисоби даста зам карда мешаванд, ки гуё ронандаи асосӣ барои он мубориза мебарад. Дар мавсим то 4 нафар халабонҳо дар як даста бозӣ карда, барои худ ва барои он хол ба даст оварда метавонанд.

Барои ширкат дар Гран-при ронанда бояд аз Федератсияи байналмилалии варзиши автомобилӣ шаҳодатнома ба даст орад.

Навбатҳои озод

• Навбатҳои озод ё тамринҳои озод дар тӯли се ҷаласа гузаронида мешаванд. Чун қоида, ду ҷаласаи яксоата дар рӯзи ҷумъа ва як ҷаласаи дигар, инчунин як соат, дар рӯзи шанбе, пеш аз интихоби интихоб гузаронида мешавад. Дар Гран-При Лас Вегас, ҳама тамринҳо (инчунин давраи интихобӣ ва мусобиқа) як рӯз пештар баргузор шуд.
• Барои иштирок дар мусобиқа, ронанда бояд ҳадди аққал дар як давраи омӯзишӣ иштирок кунад (яъне ҳадди аққал як даврро анҷом диҳад).

Давраи интихобӣ

Дар тӯли таърихи тӯлонии Формула 1, давраи интихобӣ якчанд маротиба тағйир ёфтааст.

Гумон меравад, ки дави замонавӣ бори аввал барои муайян кардани тартиби оғоз дар мусобиқаҳои Гран-при дар Гран При Монако соли 1933 истифода шудааст.

Дар се даҳсолаи аввали чемпионати ҷаҳон мусобиқаҳои алоҳидаи интихобӣ намегузашт ва мавқеъхои ибтидоӣ аз рӯи натиҷаҳои тамринҳои вақт муайян карда мешуданд. Соли 1975 мусобиқаҳои ҷудогонаи тахассусӣ пайдо шуданд ва дар солҳои минбаъда ду ё се мусобиқа дар марҳилаҳои алоҳида гузаронида мешуд, ки одатан як соат давом мекард.

Азбаски аз лаҳзаи муайян майдони ибтидоӣ бо 26 мошин маҳдуд буд ва шумораи иштирокчиён метавонистанд аз се даҳҳо зиёд бошад, аз соли 1977 дар баъзе марҳилаҳо ба истилоҳ давраи интихобӣ оғоз ёфт. Бори охир соли 1992 баргузор шуда буд.

Дар байни солҳои 1993 ва 1995, ду ҷаласаи даври интихобии 60-дақиқаӣ дар рӯзҳои ҷумъа ва шанбе бо 12 давр маҳдуд буданд. Камбудии ин формат дар он буд, ки агар ҳавои рӯзи шанбе аз рӯзи ҷумъа бадтар бошад, пас ҷаласаи ниҳоӣ, ки тавассути телевизион пахш мешуд, ба як машқҳои оддӣ табдил меёфт, зеро халабонҳо имкони беҳтар кардани вақти ҷумъаи худро надоштанд. Солҳои 1996-2002 давраи интихобӣ танҳо рӯзи шанбе баргузор мешуд; аз камбудиҳо, дар 15—20 дақиқаи аввал ба роҳ рафтан майл надоштани бисёр дастаҳо қайд карда мешуд, зеро вақтҳои давр бо як қатор омилҳо (масалан, тозагии роҳ ва ҳарорати он), одатан то охири давраи интихобӣ ё тамрин такмил дода мешуд.

Аз соли 2003 инҷониб, ҳар як ронанда бояд танҳо як даврро дар як хати холӣ тай мекард, то вақти муайяншударо тай кунад. Аз рӯи натиҷаҳои рӯзи ҷумъа тартиби рафтан дар ҷаласаҳои шанбе муайян карда шуд — ронандаи тезтар рузи шанбе охирон нафар оғоз намуд. Кӯшиши охирини рӯзи шанбе бояд бо ҳамон миқдори сӯзишворӣ анҷом дода шавад, ки халабон рӯзи якшанбе ба пойга оғоз карданӣ буд. Бо чунин нақша, аксар вақт маълум мешуд, ки халабоне, ки рӯзи ҷумъа ғолиб омад, рӯзи шанбе аз сабаби шароит дар роҳ дар ҳолати камтар хуб пайдо шуд. Соли оянда ҳар ду ҷаласа рӯзи шанбе барпо гардид. Ин, дар навбати худ, баъзе ронандагонро водор кард, ки дидаю дониста даври аввалро бо суръати паст гузаронанд, то дар қисми дуюм барои худ беҳтарин лаҳзаро таъмин кунанд.

Соли 2005 вақти ҷамъбасти ду ҷаласа оғоз ёфт. Даври якум бо миқдори минималии сӯзишворӣ рӯзи шанбе, дуюм — рузи якшанбе, чанд соат пеш аз оғози мусобиқа барпо гардид. Аммо дар аксари мавридҳо ҷаласаи рӯзи шанбе ҳалкунанда гардид, ки ба он бештар таваҷҷӯҳ зоҳир карда мешуд. Аз марҳилаи ҳафтум, қисми якшанбе тарк карда шуд ва рӯзи шанбе халабонҳо бояд дар мошинҳои пур барои сегменти оғози пойга ширкат кунанд.

Аз соли 2006 инҷониб давраи интихобии нокаут баргузор мешавад. Он рузи шанбе барпо мегардад ва аз се ҷаласа иборат аст. Даври якум 18 дақиқа давом мекунад. Давраи дуюм 15 дақиқа аст. Сеюм, кӯтоҳтарин, 12 дақиқа давом мекунад.

1. Ҳама халабонҳо дар ҷаласаи якум (Q1) иштирок мекунанд. Онҳо шумораи худсарона давр зада, вақти худро муқаррар мекунанд. Дар охири ин даври интихобӣ, халабоне, ки аз ҷои 15-ум камтаранд, хориҷ карда мешаванд.
2. Дар даври дуюм (Q2) 15 халабони боқимонда иштирок намуда, боз дар шакли озод давраҳоро мегузаранд. Тавре ки дар Q1, дар охири ин даври интихобӣ, 5 халабони дигар, ки дар ин давр наонқадар чолоканд, хориҷ карда мешаванд.
3. Дар даври сеюм (Q3) 10 нафар халабонҳои боқимонда иштирок мекунанд. Дар охири давр 10 ҷои аввал дар хати старт мувофиқи вақти нишондодаи ронандагон муқаррар карда мешавад.

Гран-прии Австралия ва Баҳрайн 2016 формати дигари тахассусиро истифода бурд, ки ин маънои онро дошт, ки ҳар як ронандае, ки дар вақти муқарраршуда вақти хуби давриро нишон дода натавонист (бо фосилаи якуним дақиқа) дар навбати худ аз бозӣ мебарояд, аммо истифодаи ин формат боиси афзоиши интизори интрига дар мубориза барои мавқеъҳо дар ибтидо нагардид, ки пас аз он тасмим гирифта шуд, ки ба формати интихобии қаблӣ баргардад.

Пас аз гузаштани даври интихобӣ, даҳ мошини беҳтарин ба парки пӯшида мераванд, яъне пеш аз оғози мусобиқа ба ин мошинҳо тағирот ворид кардан мумкин нест: таркиби резиниро тағир додан, танзимоти шассиро ислоҳ кардан, танзимоти муҳаррик ва ғайра. Танҳо тағироти ночиз ба танзимот иҷозат дода мешавад ва баъд танҳо таҳти назорати нозирони FIA. Даҳ нафари аввал бояд аз ҳамон чархҳое оғоз кунанд, ки дар вақти даври дуюм (Q2), вақте ки беҳтарин даврро нишон дода буданд, дар мошин насб шуда буданд. Дар ҳолатҳои истисноӣ, маҷмӯи шинаҳоро бо яке аз фарсудашавии шабеҳ иваз кардан мумкин аст, агар шинаҳо вайрон шуда бошанд ва танҳо бо мувофиқа бо намояндаи техникии FIA. Боқимондаи халабонҳо, ки дар хати старт аз 11-ум ва поёнтар ҷой мегиранд, ҳуқуқ доранд, ки навъи резиниро интихоб кунанд. Агар даври интихобӣ дар роҳи хушк гузаронда шуда бошад ва мусобиқа пеш аз он борон эълон карда шуда бошад, пас дар ҳамаи мошинҳо чархҳои боронӣ гузоштан лозим аст ва баръакс.

Дар мавсими соли 2022 манъи интихоби чархҳо барои мусобиқа барои даҳгонаи беҳтарин бардошта шуд ва акнун ҳама ронандагон метавонанд ҳар кадоми онҳоро интихоб кунанд.

Агар стюардҳо ба халабонҳо ва ё даста дар шакли маҳрум кардан аз якчанд ҷой дар старт ҷарима диҳанд, ин ҷаримаҳо бевосита пеш аз оғози мусобиқа татбиқ карда мешаванд, яъне даври интихобӣ бе ба ҳисоб гирифтани онҳо мегузарад. Ҷаримаҳои маъмултарин барои бастани савораи дигар дар даври зудтарин ва иваз кардани муҳаррик ё интиқол дар ҳолати парки пӯшида мебошанд.

Пойга

Мусобиқа рӯзи якшанбе (ба истиснои Гран При Лас Вегас, ки соли 2023 оғоз шуд) ва даври гармкунӣ бевосита пеш аз оғози мусобиқа соати 15:00 (дар баъзе фаслҳо 15:10) ба вақти маҳаллӣ дар кишварҳои Аврупо дертар дар кишварҳои Осиё ва Австралия (то ки пахш дар Аврупо субҳи барвақт наафтад) оғоз мешавад. Дар рафти пойга халабонҳо бояд якчанд давр гузаранд, ки он аз рӯи дарозии даври автодром пешакӣ муайян карда мешавад. Миқдори даврҳо тавре интихоб карда мешавад, ки масофаи умумии пойга ба 305 км баробар ё ҳадди аққал аз он зиёд бошад (ба истиснои 260 км дар Гран При Монако). Дар ин ҳолат, мусобиқа аз 2 соат зиёд давом карда наметавонад. Ин маънои онро дорад, ки агар пешсаф тамоми масофаи пойгаро дар давоми 2 соат тай накунад, пас аз 2 соат давре, ки дар он лаҳза пешсафи пойга хоҳад буд, охирин эълон мешавад. Агар пойга бо ягон сабаб бо байрақчаҳои сурх қатъ карда шавад, пас аз 3 соат аз оғоз, пойга низ анҷомшуда эълон карда мешавад, ҳатто агар вақти холиси пойга то ин лаҳза камтар аз 2 соат бошад.

15 дақиқа пеш аз даври гармкунии пойга мошинҳо бояд аз пит-лейн баромада, мувофиқи натиҷаи даври интихобӣ дар хати оғоз "старт", ҷойҳои худро ишғол кунанд. Дар хати старт ба мошинҳо метавонанд кормандони даста хидмат расонанд, аммо 15 сония пеш аз даври гармшавии мусобиқа ҳама, ба истиснои ронандагони дар мошинҳо нишаста бояд майдони оғозро тарк кунанд.

Бо огоҳии чароғак ронандагон бояд даври гармкуниро тай кунанд, ки дар рафти он аз якдигар пеш гузаштан манъ аст. Давраи гармкунӣ асосан барои гарм кардани чарх истифода мешавад ва ба ин васила кори пойгаи онро беҳтар мекунад. Баъди ба охир расидани даври гармкунӣ мошинҳо боз дар хати ибтидоӣ саф мекашанд ва пас аз огоҳии чароғак дар ҳолати рақобат ба мусобиқа оғоз мекунанд.

Дар давоми мусобиқа даста метавонад барои иваз кардани чархҳо шумораи худсарона пит-стот кунад (аммо дар давоми мусобиқа, ба истиснои ҳолатҳое, ки дар мусобиқа «борон аст», ҳар як мошин бояд ҳадди аққал 2 намуди резиниро истифода барад) ва/ё таъмири зарурии мошинҳоро ба ҷо оваранд. Аз соли 2010 пур кардани сӯзишворӣ ба мошинҳо дар давоми тамоми мусобиқа манъ аст, аз ин рӯ, аз соли 2011 дар мошинҳо зарфи сӯзишворӣ ба қадри зарурӣ зиёд карда шуд, ки ин ба вазни мошин ва коркарди он хеле таъсир расонд. Миқдори пит-стопҳо барои ронандаи мушаххас ва чӣ гуна тақсим кардани онҳо дар давоми мусобиқа стратегияи ба истилоҳ мусобиқаи ӯро муайян мекунад. Аксар вақт стратегияи хуб метавонад ба бартарии мошини заифтар аз мошини қавитар оварда расонад. Аксар вақт, дастаҳо вобаста ба роҳ ва стратегияи интихобшуда барои ҳар як мошин аз 1 то 3 пит-стоп сарф мекунанд. Аммо дар ҳолатҳои ғайричашмдошт шумораи пит-стопҳо метавонад зиёд шавад. Ин метавонад аз сабаби корношоямӣ ё осеб дидани мошин ё якбора тағйир ёфтани шароити обу ҳаво бошад. Дар ҳолати охирин, мошин аксар вақт на танҳо чархҳоро иваз мекунад, балки кунҷҳои ҳамлаи ҳама қаноти пуштиро низ танзим мекунад. Дар сурати вайрон шудани мошин як қисми онро дар пит-стоп иваз кардан мумкин аст, масалан, шорояк, чангбарак ва ғайра.

Барои ҳар як мусобиқа, ду ё се роҳи навъи резинӣ, ки ба хусусиятҳо мувофиқанд, интихоб карда мешаванд, ки барои ҳама дастаҳо якхелаанд. Агар мусобиқа боронӣ эълон карда нашавад, аз ҳар як ронанда талаб карда мешавад, ки камаш ду намуди шинаро истифода барад, ки ин ба таври автоматй як пит-стопи хатмӣ ба амал меояд.

Ҳангоми ворид шудан ба пит-лейн ронанда вазифадор аст суръатро аз суръати максималии иҷозатдодашуда, ки барои ҳар як роҳ алоҳида муайян карда мешавад, кам кунад, аксар вақт он 80 км/соат аст, вале аксар вақт маҳдудияти 60 км/соат мавҷуд аст. Вайрон кардани ин қоида ҷарима дар шакли сафар тавассути пит-лейн мегирад. Ин коҳиш ҳам бо мушкилоти амниятӣ ва ҳам аз он сабаб аст, ки баъзан роҳ тавассути пит-лейн аз роҳи қад-қади шоҳроҳ кӯтоҳтар аст (масалан, соли 1993, ҳатто пеш аз ҷорӣ кардани маҳдудияти суръат дар пит-лейн муқаррар кардааст, Айртон Сенна, беҳтарин давр дар Гран-при Аврупо дар Донингтон, ки онро аз пит-лейн гузаштан, роҳе, ки аз қад-қади шоҳроҳ кӯтоҳтар буд; ин нохост анҷом дода шуд - Сенна мехост дар пит-стоп занг занад, то чархҳои боронро ба лағжиш иваз кунад, вале ба пит-лейн табдил ёфта, пай бурд, ки бори дигар борон борид ва қарор дод, ки мусобиқаро бо чархҳои боронӣ давом дода, аз назди чоҳи худ гузашта, таваққуф кунад.

Дар пит-стоп ронанда дар назди қуттиҳои дастаи худ меистад. Дар ин лаҳза механикҳо чархҳоро иваз мекунанд, ҳолати мошинро месанҷанд, қисмҳои вайроншударо иваз мекунанд ва дигар дигаргуниҳои заруриро мегузоранд. Кори дастаҷамъона дар Формула 1 махсусан дар вақти пит-стоп ба назар мерасад: механикҳо зуд ва осон амал мекунанд ва одатан пит-стоп камтар аз 3 сонияро мегирад (рекорди расмиро дастаи Red Bull Racing дар Гранд-2019 дар Бразилия гузоштааст - 1,82 сония).

Дар ҷамъбасти пойга 10 нафар халабонҳои аввалин, инчунин дастаҳои онҳо аз руи системаи 25-18-15-12-10-8-6-4-2-1 хол мегиранд. Халабонҳое, ки ҷойҳои якум, дуюм ва сеюмро мегиранд, ба минбар баромада, ҷоизаҳо мегиранд. Намояндаи дастаи ғолиб ҷоизаро низ мегирад. Ба ифтихори ғолиб суруди миллии кишвараш садо дода, сипас суруди миллии кишваре, ки дастаи ғолиб барои он бозӣ мекунад, садо медиҳад. Пас аз он "оббозӣ" бо шампан анъанавӣ сурат мегирад, ки халабонҳо шишаҳои шампани калонро болои худ ва ҳамдигар мерезанд. Дар Баҳрайн, Арабистони Саудӣ, Қатар ва Абу-Даби (дар пойгаҳое, ки дар кишварҳои мусалмонӣ бо қонунҳо ва урфу одатҳои сахттар аз сабаби маҳдудиятҳои исломӣ баргузор мешаванд) ба ҷои шампан нӯшокиҳои беалкогол истифода мешавад.

Дар ҳолатҳои истисноӣ, ки идомаи мусобиқа ба ҳаёт ё саломатии одамон таҳдид мекунад, мусобиқа метавонад пеш аз мӯҳлат қатъ карда шавад. Дар баробари ин дар роҳ байрақи сурх овехта мешавад. Масъалаи аз нав давом додани мусобиқаро дар ин маврид роҳбарияти мусобиқа ҳал мекунад. Агар пойга аз нав оғоз нашавад ва халабонҳо то ин лаҳза 75% масофаро тай карда бошанд, он гоҳ тартиби марра тартиби ҷойҳое ҳисобида мешавад, ки ду давр пеш аз қатъи пойга мавҷуд буданд (яъне, агар пешгузарӣ миёни пешсафҳо дар даври охирин ё пеш аз охирин гузоред, пас ронандаи пешгузашта метавонад ғолиб эълон нашавад, масалан, ба ҳодисаи Гран-при Бразилия дар соли 2003 нигаред). Агар то вақти боздоштани пойга ронандагон 75 фоизи масофаро тай накарда бошанд (вале пешсаф камаш 2 даврро тай карда бошад) ва пойга аз нав давом дода намешавад, он гоҳ халабонҳо нисфи холҳои худро мегиранд.

Директори пойга

Ин нақш аз идоракунии умумии логистикаи ҳар як Гран-при Формула 1, тафтиши мошинҳо дар боғи пӯшида пеш аз мусобиқа, риояи қоидаҳои FIA ва чароғҳои роҳнамо, ки ҳар як мусобиқаро оғоз мекунанд, дар бар мегирад. Ҳамчун сардори масъули мусобиқа, директори мусобиқа инчунин дар ҳалли баҳсҳо байни дастаҳо ва халабонҳо нақши калон мебозад. Аммо ҷаримаҳо, ба монанди билетҳои ронандагӣ (ва ҷарима барои таваққуф ва ҳаракати хатарнок дар роҳ), паст кардани дараҷаи аввал дар тӯр пеш аз мусобиқа, маҳрум кардан дар пойга ва дигар ҷазоҳо дар сурати вайрон кардани қоидаҳо танҳо аз ҷониби ҳакам дода мешаванд. Аз соли 2022, Нилс Виттич ва Эдуардо Фрейтас ҳамчун директори мусобиқа ва Ҳербӣ Блаш ҳамчун мушовири доимӣ; ва аз соли 2023 директори мусобиқа барои ҳама пойгаҳо Нилс Виттич мебошад.

Автомобили бехатарӣ

Дар сурати рух додани ҳодисае, ки ба бехатарии рақибон ё маршалҳои мусобиқа дар тӯли курс таҳдид мекунад, мансабдорони мусобиқа метавонанд тасмим гиранд, ки мошини бехатариро истифода баранд. Ин мусобиқаро ба таври муассир бозмедорад ва ронандагон мошини бехатариро бо суръати он бо тартиби мусобиқа пайравӣ мекунанд, ҳеҷ гуна пешгӯӣ иҷозат дода намешавад. Мошинҳое, ки қафо мондаанд ё бештар аз он қафо мондаанд, метавонанд ҳангоми кор кардани мошини бехатарӣ ва вобаста ба ҳолатҳое, ки директори мусобиқа иҷозат додааст, ба даври пелотон баргарданд, то аз нав оғоз кардани ҳамвортар ва пешгирӣ кардани парчамҳои кабуд пас аз аз нав оғоз кардани мусобиқа иҷозат дода шавад, зеро ҳамаи мошинҳо ба ҳамдигар наздиканд. Мошини бехатарӣ то рафъи хатар ҳаракат мекунад; пас аз рафтанаш мусобиқа бо оғози давидан аз нав оғоз мешавад. Пит-стопҳо дар зери мошини бехатарӣ иҷозат дода мешаванд.

Аз соли 2000 инҷониб ронандаи асосии мошини бехатарӣ ронандаи пешини олмонӣ Бернд Майлендер мебошад. Дар даврае, ки мошини бехатарӣ ба ҷои муқаррарнамуда бармегардад, мошини пешбар нақши мошини бехатариро то хати вақт мегирад. Пас аз убури ин хат, халабонҳо метавонанд дубора ба пойга оғоз кунанд ва барои мавқеъ мубориза баранд. Mercedes-Benz модели Mercedes-AMG-ро ба Формула 1 барои истифода ба сифати мошинҳои бехатарӣ таъмин мекунад. Аз соли 2021, Астон Мартин Формула 1 Vantage-ро ҳамчун мошини бехатарӣ таъмин мекунад ва ин масъулиятро бо Mercedes-Benz тақсим мекунад.

Чемпионати ҷаҳон ва сабқати конструкторон

Ҳар як мавсими Формула 1 як мусобиқаи ронандагон барои қаҳрамонии ҷаҳон ва барои конструкторон барои чемпионати конструкторҳо мебошад. Дар тӯли мавсим, холҳои аз ҷониби халабог дар Гран-при ба даст овардашуда ба холҳое, ки ӯ аллакай дар ҳисоби худ дорад, илова карда мешаванд. Конструктор барои ҳар як мусобиқа ҳамаи холҳои аз ҷониби ҳарду халабонҳои худ гирифташударо мегирад. Дар охири мавсим холҳо ҳисоб карда мешаванд ва ғолибон дар ҳарду категория эълон карда мешаванд.

Гурӯҳи кории варзишии Формула 1 системаи нави давраи интихобӣ барои соли 2010-ро қабул кард. Аз руи ин система 10 нафар бозингарон аввал хол мегиранд, барои ғалаба 25 хол дода мешавад. Қабули системаи нав аз афзоиши шумораи мошинҳо дар майдони ибтидоӣ аз 20 ба 24, инчунин хоҳиши зиёд кардани фарқияти байни ҷои якум ва дуюм мебошад.

Ҷадвали баҳодиҳии ҳозира чунин менамояд:

• Ҷойи 1-ум – 25 хол;
• Ҷойи 2-юм – 18 хол;
• Ҷойи 3-юм – 15 хол;
• Ҷойи 4-ум – 12 хол;
• Ҷойи 5-ум – 10 хол;
• Ҷойи 6-ум – 8 хол;
• Ҷойи 7-ум – 6 хол;
• Ҷойи 8-ум – 4 хол;
• Ҷойи 9-ум – 2 хол;
• Ҷойи 10-ум – 1 хол;
• Давраи тез – 1 хол (вале агар халабоне, ки даври тезтаринро тай кардааст, мусобиқаро дар даҳгонаи беҳтарин ба анҷом мерасонад).

Спринт

Дар Формула 1 соли 2022, спринт як пойга тақрибан 100 км буд ва бидуни пит-стопҳои ҳатмӣ. Дар рӯзҳои истироҳати спринт ҳамагӣ ду маротиба тамрин гузаронида шуд, ки ба дастаҳо вақти камтар дод, то мошинҳои худро барои давраи интихобӣ ва мусобиқа дуруст созанд. Ғолиби интихобӣ рӯзи ҷумъа соҳиби сутун дониста шуда, дастоварди ӯ дар омори расмӣ сабт мешавад.

Аз соли 2023 сар карда, аз рӯзи ҷумъа давраи интихоб шудан ба пойгаи асосӣ оғоз мешавад ва рӯзи шанбе интихоби махсуси иловагӣ барои спринт вуҷуд дорад. Дар ин ҳолат, давраи интихоби асосӣ ҷойҳоро дар пойгаи асосӣ тақсим мекунад ва спринт (ва давраи интихобӣ барои он) ҳамчун як навъ "чизи худ" дар доираи истироҳати пойга ба як Гран-при алоҳида табдил меёбад. .

Аз соли 2022 сар карда, ҷадвали холҳои спринт чунин менамояд:

• Ҷойи 1-ум – 8 хол
• Ҷойи 2-юм – 7 хол
• Ҷойи 3-юм – 6 хол
• Ҷойи 4-ум – 5 хол
• Ҷойи 5-ум – 4 хол
• Ҷойи 6-ум – 3 хол
• Ҷойи 7-ум – 2 хол
• Ҷойи 8-ум – 1 хол

Хусусиятҳои асосии мошинҳо

Хусусиятҳои мошинҳоро регламентҳои техникӣ муайян мекунанд, ки риояи он аз ҷониби идоракунандагони Федератсияи байналмилалии варзиши автомобилӣ назорат карда мешавад.

Шасси

Мошини Формула 1 як монококи нахи карбон аст, ки чор чархаш дар берун ҷойгир аст, ки ду чархи қафои он ва чархҳои пеш ронда мешаванд. Халабон дар кабинаи танг дар назди мошин ҷойгир буда, онро бо ёрии чанбарак ва педалҳои тормоз ва газ идора мекунад.

Ҳарчанд мошинҳои Формула 1 аксар вақт аз суръати 300 км/соат зиёд бошанд ҳам, аз нигоҳи суръати мутлақ, Формула 1-ро наметавон зудтарин силсилаи пойгаҳои автомобилӣ шумурд, зеро бисёре аз параметрҳои муҳаррик дар он ба таври назаррас маҳдуданд (ҳаҷм ва шумораи муҳаррикҳо дар давоми он маҳдуданд. мавсим — ва дар натиҷа, агар зарур бошад, маржаи бехатарии онҳо, аз он ҷумла бо роҳи маҳдуд кардани суръати максималӣ ва қувваи муҳаррик ва дар натиҷа суръати ба дастомадаи мошин) зиёд карда мешавад. Бо вуҷуди ин, аз рӯи суръати миёна дар доира, Формула 1 дар байни пойгаҳои шоҳроҳ-рингҳо баробар нест (ба истиснои ба истилоҳ “овалҳо”). Ин ба туфайли тормозҳои хеле самаранок ва аэродинамика имконпазир аст.

Такмили тормоз ва системаҳои зидди қулфкунии тормоз манъ аст.

Муҳаррик

Ҳаҷм ва параметрҳои муҳаррикҳое, ки дар Формула 1 истифода мешаванд, борҳо тағйир ёфтанд. Аз соли 2006 инҷониб, Формула 1 муҳаррикҳои чаҳор такти 8-силиндрии табииро бо ҳаҷми на бештар аз 2,4 литр истифода мебаранд. Аммо, азбаски гузариш ба муҳаррикҳои 8-силиндрӣ хеле ғайричашмдошт буд ва бо хароҷоти зиёд алоқаманд буд, соли 2006 ба дастаҳои камбуҷет иҷозат дода шуд, ки муҳаррикҳои 10-силиндраи то 3,0 литрро бо истифодаи маҳдудкунандаи гардиш ва маҳдудкунандаи ҳаво истифода баранд.

Иқтидори мотор 750—770 л. бо системаҳои пеш аз хунуккунии ҳаво манъ аст. Ба муҳаррик ғайр аз хаво ва сӯзишворӣ дигар чизе додан манъ аст.

Аз соли 2008 инҷониб қоидаҳо дар бораи муҳаррикҳо "ях карда шудаанд", яъне тағир додани муҳаррик, ба истиснои баъзе тағйироти марбут ба эътимоднокӣ манъ аст. Бо вуҷуди ин, ФИА ҳар як чунин тағйиротро тасдиқ мекунад. Ба гуфтаи Флавио Бриаторе, баъзе дастаҳо аз ин ҳуқуқ барои зиёд кардани қудрати муҳаррик истифода карданд. Ғайр аз ин беҳтар шудани таркиби сӯзишворӣ ва равғанҳои молиданӣ мушоҳида карда мешавад. Соли 2010, дар робита ба лағви сӯзишворӣ, самаранокии муҳаррик аҳамияти махсус пайдо кард, зеро мошинҳои дорои муҳаррикҳои самараноктар метавонанд дар оғози кор сӯзишвории камтар дошта бошанд.

Пас аз анҷоми мавсими соли 2008, роҳбарияти Формула 1 ва ФИА гузариш ба муҳаррикҳои стандартиро пешниҳод карданд, ки ба гуфтаи ташаббускорони ин пешниҳод хароҷоти дастаҳоро кам мекард. 17 октябри соли 2008 ФИА тендер оид ба таъмини муҳаррикҳои стандартӣ барои ҳамаи дастаҳои Формула 1 эълон кард. Ин ташаббус дар байни як қатор дастаҳо, ки бо мошинсозон алоқаманданд, писанд наомад; аз ҷумла, Ferrari имкони тарки чемпионатро дар сурати қабул шудани чунин пешниҳод эълон кард. Баъдтар, Ассотсиатсияи дастаҳои Формула 1 (FOTA) як қатор пешниҳодҳо барои кам кардани хароҷот, аз ҷумла пешниҳоди моторҳо бо нархҳо дар доираи панҷ миллион доллар пешниҳод кард.

10 декабри соли 2010 дар ҷаласаи Шӯрои ҷаҳонии FIA тасмим гирифта шуд, ки аз мавсими соли 2013 ба муҳаррикҳои турбо 4-силиндр бо ҳаҷми 1,6 литр, бо фишори сӯзишворӣ то 500 бар ва маҳдудияти 12 ҳазор гардиш дар як дақиқа. Бо вуҷуди ин, моҳи июни соли 2011, FIA ҷорӣ намудани муҳаррикҳои навро ба соли 2014 мавқуф гузошт ва ба ҷои муҳаррикҳои 4-силиндри дарунсохт, муҳаррикҳои 6-силиндри V то 1,6 литр ҷорӣ карда шуданд.

KERS

Аз мавсими соли 2009 сар карда, дар мошинҳои Формула 1 системаи барқарорсозии энергияи кинетикӣ (KERS) ҷорӣ карда шуд - дастгоҳи махсусе, ки ба иштирокчӣ имкон медиҳад, ки энергияи кинетикиро дар минтақаҳои боздорӣ ҷамъ карда, онро ҳангоми суръатбахшӣ ҷудо кунад. Аммо, ягон принсипи мушаххаси барқарорсозӣ муқаррар карда нашудааст. Пеш аз оғози мавсими соли 2009, аз ҳамаи дастаҳои ширкаткунандаи чемпионат, танҳо Уилямс дар бораи таҳияи системаи барқарорсозии механикӣ эълон кард, дар ҳоле ки ҳама бо истифода аз батареяҳои махсус барқро бартарӣ доданд. Инчунин, дар ибтидои соли 2009 пешниҳоди истифодаи системаи стандартии барқарорсозӣ пешниҳод карда шуд. Дар соли 2010, дастаҳо як "созишномаи ҷентлменӣ" бастанд, ки онҳо KERS-ро истифода нахоҳанд кард. Дар соли 2011 маҳдудият бардошта шуд.

ERS

ERS системаи барқарорсозии энергияро ифода мекунад ва як навоварии хеле нав дар ҷаҳони Формула 1 мебошад. Бори аввал он соли 2009 муаррифӣ шуда буд, ки бо мурури замон як ҷузъи ҷудонашавандаи қувваи барқи мошинҳои Формула 1 гардид. Аз мавсими соли 2014 дар мошинҳои Формула 1 ду намуди муҳаррикҳои турбофиндори V6 бо системаи барқарорсозии энергия (ERS) истифода мешаванд. Якум ба KERS монанд аст: он ҳангоми боздорӣ энергияро захира мекунад, ки баъдан онро генератори мотории MGU-K дубора истифода мебарад. Системам дуюм — МГУ-Н энергияи газҳои ихроҷшударо, ки дар турбина истифода мешаванд, ҷамъ мекунад. Дар маҷмӯъ, системаи ERS ба халабон имкон медиҳад, ки қувваи иловагии 163 қувваи аспро дар тӯли 33 сония дар як давр истифода баранд.

Бехатарӣ

Дар Формула 1 ба бехатарии халабонҳо таваҷҷӯҳи зиёд дода мешавад. Ҳеҷ як мошин наметавонад ба мусобиқа оғоз кунад, агар он аз ҳама санҷишҳои зарурӣ, аз ҷумла санҷишҳои садама нагузашта бошад. Масъалаи бехатарӣ махсусан пас аз марги фоҷиавӣ дар ҳамон рӯзи истироҳатӣ соли 1994 дар роҳи Имола, Айртон Сенна ва Роланд Ратсенбергер, инчунин Рубенс Баррикелло, ки рӯзи ҷумъа ҷароҳати вазнини қабурға гирифтааст, ба вуҷуд омад.Тағйироте, ки дар тарҳи мошинҳо ворид карда шуд, боиси хеле баланд шудани бехатарии ронандагон гардид, махсусан ҳангоми бархӯрдҳои пешӣ ва паҳлӯӣ.

Аз соли 1996 инҷониб паҳлӯҳои кабина ба таври қобили мулоҳиза баланд ва мустаҳкам карда шуданд, то ронанда ҳангоми зарбаҳои тарафӣ муҳофизат карда шавад. Барои муҳофизат кардани халабон ҳангоми чарх задан, камонҳои бехатарӣ дар паси кабина ҷойгиранд. Ҳамчунин муқаррар шудааст, ки дар ҳама гуна вазъият халабон бояд мошинро дар муддати на бештар аз 5 сония тарк кунад, ки барои ин танҳо камарбанди бехатарии худро кушояд ва чанбаракро бардорад.

Мусобиқаҳои Формула 1 дар тан комбинезонҳои махсуси Sparco пӯшидаанд, ки ба оташи кушод 14 сония тоб оварда метавонанд. Илова бар ин, аз ронандагон талаб карда мешавад, ки либоси таг, балаклава, мӯза ва дастпӯшҳое, ки аз маводи сӯзишворӣ аз ҷониби истеҳсолкунандагони сертификатсия сохта шудаанд, пӯшанд. Гардани халабонҳо, ки ҳангоми садамаҳо ба бори зиёд дучор мешавад, аз ҷониби системаи HANS (бехатарии сар ва гардан) барои муҳофизати гардан ва сари халабонҳо, ки ба ниёзҳои Формула 1 мутобиқ карда шудааст, муҳофизат карда мешавад.

Аз соли 2018 системаи Halo дар чемпионатҳои "формула" ҷорӣ карда шудааст. Система дар ибтидо аз ҷониби тарроҳон, пойгаҳо ва тамошобинон барои намуди зоҳирии худ танқид карда шуд, аммо соли 2020, дар панҷ ҳодисаи пойга, Halo беҳтарин паҳлӯи худро нишон дод, аз ҷумла садамаи Роман Грожан дар Гран При Баҳрайн, вақте ки дар натиҷаи бархӯрд бо девор бо суръати 213 километр дар як соат Halo релсҳои бехатариро «паҳн» карда, сари халабонро муҳофизат намуда, имкон дод, ки аз сухтор зуд барояд.

Электроника

Ҳама системаҳое, ки ба ронанда дар рондан фаъолона кӯмак мекунанд, ба монанди системаҳои идоракунии оғоз манъ аст. Аз ҳама дастаҳо талаб карда мешавад, ки Шӯъбаи ягонаи идоракунии муҳаррик (ECU) -ро истифода баранд. Телеметрия аз мошини Формула 1 пайваста интиқол дода мешавад: маълумот дар бораи ҳолат ва ҳаракати мошин - он аз ҷониби кормандони даста дар вақти воқеӣ назорат карда мешавад. Алоқа манъ аст: яъне новобаста аз он, ки чӣ гуна мошинро аз қуттиҳо рондан буд.

Ҳама пуркунии электронии мошинҳо аз ҷониби FIA пеш аз оғози мавсим тафтиш карда мешаванд ва онҳоро то охири мавсим тағир додан мумкин нест.

Чархҳо

Дар Формула 1 чархҳо аҳамияти калон доранд. Ҷустуҷӯи таркиби мувофиқ барои ррҳ, обу ҳаво ва мошин хеле душвор аст. Дастаҳо бештари вақти худро барои санҷишҳо ва машқҳои ройгон барои ин сарф мекунанд. Баръакси мошинҳои роҳ, чархҳои Формула 1 барои устуворӣ пешбинӣ нашудаанд (як маҷмӯа бо 255 км маҳдуд аст), қувват, сабукӣ ва кашиш хосиятҳои калидӣ мебошанд.

Ҷузъҳои асосии чарх резин, нейлон ва полиэстер мебошанд. Барои тағйир додани сахтии резин таносуби ҷузъҳои ба он иловашуда танзим карда мешавад: карбон, сулфур ва равған. Каучук ҳар қадар нарм бошад, он қадар болои асфалт часпида мешавад, вале ҳамон қадар тезтар фарсуда мешавад.

Се намуди чархҳо истифода мешаванд: "слик" - барои роҳи хушк, "омехта" ё "мобайнӣ" - барои каме тар ва "боронӣ" - барои роҳи хеле тар. Чархҳо барои роҳҳои хушк бо сахтӣ фарқ мекунанд ва бо индекси панҷ вариант аз сахттарин C1 то нармтарин C5 нишон дода мешаванд. Бориши борон дар Формула 1 камёфт аст, аз ин рӯ шинаҳои хушк бештар маъмуланд.

То соли 2009 дар Формула 1 аз "псевдо-сликҳо" - чархҳои дорои 4 чуқури дарозӣ истифода мешуд. Онҳо соли 1998 ба ҷои лағжишҳо барои кам кардани суръат тавассути кам кардани чанг ҷорӣ карда шуданд. Соли 2009, қувваи поёнии болҳо ба таври назаррас коҳиш ёфт ва лағжишҳо дубора ҷорӣ карда шуданд, то талафоти чангро ҷуброн кунанд.

Аз соли 2011, Pirelli ягона таъминкунандаи чарх мебошад.

Андозаи чархҳои пеш ва пуштӣ дар давоми эволютсияи мошинҳои пойгаи Формула 1 пайваста тағйир меёфт, ҳоло чархҳои пеш ва пас гуногунанд, андозаи чархҳои пеш 305 миллиметр паҳноӣ, қафо 405 миллиметр аст. Дар айни ҳол диаметри умумии чарх барои чархҳо ҳавои хушк аз 670 миллиметр ва барои ҳавои нам аз 680 миллиметр зиёд буда наметавонад. Андозаҳо дар фишори чарх 1,4 Бар гузаронида мешаванд.

Соли 2016 қоидаҳои зерин ҷорӣ карда шуданд. Pirelli барои ҳар як мусобиқа 3 таркибро муайян мекунад ва ба дастаҳо хабар медиҳад, ки онҳо метавонанд дар рӯзҳои истироҳат 13 маҷмӯи сликҳо, 4 маҷмӯи мобайнӣ ва 3 чархи "боронӣ" истифода баранд. Аз 13 маҷмӯа, Pirelli 2 маҷмӯаро дар як мусобиқа интихоб мекунад ва яке аз маҷмӯаҳои нарм бояд дар 3 ҷаласаи интихобӣ истифода шавад. 10 маҷмӯи боқимондаро ба таври тасодуфӣ интихоб кардан мумкин аст. Рақибон дар ҷаласаи 3-юми интихобӣ бояд мусобиқаро дар хат, ки бо онҳо дар ҷаласаи 2-юми интихобӣ зудтарин вақт нишон доданд, оғоз кунанд. Аз дастаҳо талаб карда мешавад, ки ба ФИА дар бораи интихоби чархҳои худ пешакӣ хабар диҳанд: дар раундҳои аврупоӣ на дертар аз 8 ҳафта, дар мусобиқаҳо на дертар аз 14 ҳафта.

Соли 2022 қоидаҳои зерин ҷорӣ карда шуданд. FIA диаметри чархро аз 13 то 18 дюйм зиёд кард. Илова ба тағирот аз 13 дюйм ба 18 дюйм, сухан инчунин дар бораи кам кардани паҳнои шинаҳои пеши аз 305 то 270 мм буд. Паҳнои шинаҳои пасӣ бетағйир монд - 405 мм. Иштирокчиёни ҳамаи ҷаласаҳои интихобӣ метавонанд дар ҳама гуна маҷмӯа пойгаро оғоз кунанд, аз ин рӯ, аспсаворон аз сегментҳои дуюм ва сеюми интихобӣ бартарии стратегиро аз даст диҳанд ва бояд дар интихоби беҳтарин натиҷаҳои имконпазирро нишон диҳанд.

Тибқи банди 12.7.1 Регламенти техникии Формула 1, чархҳоро танҳо бо ҳаво ё нитроген пур кардан мумкин аст.

Намуди чарх	Ранги паҳлӯи чарх	Намуна	Шартҳои истифодабарӣ	Пайвастшавӣ	Мӯҳлати истифодабарӣ
C5		Ҳамвор	Роҳи хушк	Хеле баланд	Хело кӯтоҳ
C4				Баланд	Кӯтоҳ
C3				Миёна	Миёна
C2				Паст	Дароз
C1				Хело паст	Хело дароз
Навъи миёна		Чиндор	Роҳи сабук то миёна	N/A	N/A
Намуди боронӣ			Роҳи тар	N/A	N/A

Роҳҳо барои мусобиқа

Суръати баланд ҳангоми мусобиқаҳо бехатарии зиёдро талаб мекунад, аз ин рӯ дар сохтмони роҳҳои Формула 1 маводи махсус истифода мешаванд. Дар маҷмӯъ (дар охири мавсими 2022) дар чемпионати ҷаҳон 76 роҳи гуногун пешниҳод карда шуд.

Таърих

Решаҳои Формула 1-ро дар чемпионати Аврупо оид ба автопойгаҳои Гран-при, ки солҳои 1920 ва 1930 баргузор шуда буд, вомехӯранд. Ташкилотҳое, ки дар Гран-при иштирок доштанд, қоидаҳои аввалини Ҷоми ҷаҳониро пеш аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ таҳия намуда, татбиқи онро соли 1941 ба нақша гирифта буданд, аммо то соли 1946 ин қоидаҳо ниҳоят ба расмият дароварда нашуданд. Соли 1946 ФИА-и навтаъсис қоидаҳои ба истилоҳ "Формула А"-ро ҷорӣ кард, ки баъдан "Формула 1" ном гирифт, ки аз соли 1947 эътибор пайдо кард. Регламенти техникӣ ба якчанд ғоя асос ёфтааст: пойгачиёни олмонӣ ба далели шикаст ва ишғоли Олмон дар тӯли 10 сол аз пойга маҳрум карда шуданд, аммо ин ба итолиёвиҳо дахл надошт, зеро аз таслимшавӣ дар соли 1943 ва иштироки итолиёиҳо дар мубориза бар зидди Рейхи сеюм бисёр иттиҳомҳоро аз кишвар хориҷ кард. Пеш аз ҷанг, бо мақсади ба даст овардани бартарӣ дар мубориза бар зидди мошинҳои олмонӣ, Клуби автомобилии итолиёвӣ Гран-при Триполиро тибқи қоидаҳои "формулаи ҷавон" ё воитурет баргузор карда, ҳаҷми муҳаррикро то 1,5 литр маҳдуд кард. Ва гарчанде ки ин итолиёвиҳоро аз мағлубият наҷот надод, пас аз ҷанг маҳз ҳамин мошинҳо дар таҳияи қоидаҳои синфи Формула 1 ҳамчун намуна гирифта шуданд. Илова бар ин, мошинҳои кӯҳнаи Гран-прии Фаронса бо муҳаррикҳои табиии 4,5 литрӣ қабул карда шуданд, ки бо мошинҳои муосири Олмон рақобат карда наметавонанд. Ҳамзамон, дар ҳамон сол созмондиҳандагони се Гран-при пойгаро тибқи муқаррароти Формула 1 баргузор мекарданд. Соли 1948 синфи Формула 2 ба Формула 1 илова карда шуд. Синфи боз ҳам ҷавонтари Формула 3 соли 1950 ҷорӣ карда шуд. Мувофиқи схемаи аввала тахмин карда мешуд, ки синфи «Формула-1» танҳо барои гузаронидани чемпионати ҷаҳон, синфи «Формула-2» барои гузаронидани чемпионати қитъа, синфи «Формула-3» барои чемпионатҳои миллӣ ва ғайра пешбинӣ шудаанд.

Соли 1950, FIA тасмим гирифт, ки натиҷаҳои мусобиқаҳои инфиродӣ дар синфи Формула 1 дар протоколи умумии чемпионати ҷаҳон сабт карда шавад. Аввалин чунин пойга, Гран-при Бритониё, дар хоки Англия дар Силверстоун баргузор шуд. То соли 1958 чемпионати ҷаҳон танҳо барои халабонҳо буд ва баъдан холҳо ба конструкторони мошинҳо (онҳо барои соҳиб шудан ба кубоки конструкторон мубориза мебурданд) дода мешуданд.

Аммо, набояд синфи Формула 1 ва Чемпионати ҷаҳонии FIA-ро пурра муайян кард. Аксар вақт, дар ҷаҳон нажодҳои калонтаре буданд (аз ҷумла онҳое, ки дар синфи баландтарин пойгаҳо) назар ба Чемпионати ҷаҳон дохил карда шуданд. Теъдоди ками халабонҳо танҳо дар марҳилаҳои Ҷоми Ҷаҳон иштирок карданро интихоб карданд: онҳо дар мусобиқаҳои гуногун, аз ҷумла ихтиёрӣ дар мошинҳои чархҳои кушода иштирок карданд. Мошинҳои синфи Формула 1 на танҳо дар чемпионати ҷаҳон, балки дар дигар мусобиқаҳои ғайричемпионӣ, ки чун қоида, мақоми мустақил доштанд, баромад карданд. Ҳамин тариқ, аз 22 пойга, ки соли 1950 бо иштироки мошинҳои Формула 1 баргузор шуда буд, танҳо 5-тоаш ба чемпионати ҷаҳон дохил карда шуд. Илова ба чемпионати ҷаҳон, мошинҳои Формула 1 инчунин дар чемпионати Африқои Ҷанубӣ оид ба Формула 1 (1960-1975) ва Чемпионати Формула 1 Бритониё (1977-1980, 1982) истифода мешуданд.

Дар баробари ин, худи чемпионати ҷаҳон на ҳамеша мувофиқи регламенти техникии синфи Формула 1 мегузашт. Инак, пойгаи амрикоии «Инди-500», ки ба чемпионат дохил карда шуда буд, аз рӯи қоидаҳои худ, дар дастгоҳҳои «индикар» ном гузаронд. Вақте ки соли 1951 Федератсияи байналмилалии варзиши автомобилӣ (FISA) қоидаҳои нави синфи Формула 1-ро эълон кард, ки аз соли 1954 амал мекунад, ҳеҷ кас намехост, ки тибқи қоидаҳои кӯҳна мошинро барои мавсими солҳои 1952-1953 омода созад ва аз сабаби набудани кофӣ шумораи иштирокчиён, чемпионати ҷаҳон аз руи қоидаҳои техникии синфи Формула 2 гузаронида мешуд. Ҳатмии чемпионати ҷаҳон ба регламентҳои техникии синфи Формула 1 танҳо дар соли 1961 рух дод. Ҳамзамон, то охири солҳои 1960-ум ба мошинҳои мувофиқ ба синфи Формула 2 иҷозат дода мешуд, ки марҳилаҳои чемпионати ҷаҳониро оғоз кунанд.

Вазъият дар ибтидои солҳои 1980, вақте ки Созишномаи ризоият пас аз "ҷанги FISA ва FOCA" қабул карда шуд, комилан тағйир ёфт. Дарвоқеъ, худи мафҳуми синфи Формула 1 аз байн рафт ва силсилаи пойгаи Формула 1 пайдо шуд, ки ҳуқуқҳои тиҷорӣ ба онҳо аз ҳуқуқҳои варзишӣ, ки таҳти салоҳияти FIA мебошанд, ҷудо карда шудаанд.

Роҳбарият ва соҳибон

Бернӣ Экклстоун дар Гран-прии Монако соли 2011

Ҳуҷҷате, ки принсипҳои идоракунии чемпионатро муайян мекунад, Созишномаи ризоиятест, ки байни Федератсияи байналмилалии автомобилӣ (FIA), дастаҳои иштирокчии чемпионат ва соҳиби ҳуқуқи тиҷоратӣ баста шудааст.

Чемпионати ҷаҳон оид ба Формула 1 аз ҷониби FIA таъсис ва ташкил карда мешавад ва мисли ҳама чемпионатҳои FIA, ба қоидаҳои кодекси байналмилалии варзиш ва дигар қоидаҳои FIA тобеъ аст. FIA ҷанбаҳои варзишӣ ва техникии чемпионат, аз ҷумла иншооти роҳ, ташкил ва баргузории пойгаҳо, риояи мошинҳо ба қоидаҳои техникӣ, иҷозатномадиҳӣ ба иштирокчиён, назорати бехатарӣ, расмиёти гуногун ҳангоми мусобиқа ва ғайраро назорат мекунад. Таҳияи регламентҳои техникӣ ва варзишии Формула 1 аз ҷониби комиссияи Формула 1, ки ба ҳайати FIA дохил мешавад ва аз намояндагони тарафҳои ин ё он шакле, ки дар чемпионат иштирок мекунанд, ташкил карда мешавад; Қоидаҳоро Шӯрои Ҷаҳонии Мотоварзиши FIA тасдиқ кардааст.

Ҳуқуқи ба даст овардани ҳама гуна даромади тиҷоратӣ аз чемпионат, тибқи шартномаи то соли 2110, маъмурияти Формула 1, FOA дорад. Ин ширкат дорои ширкатҳои фаръии Formula One Management, FOM, Licensing Formula One ва ғайра мебошад ва мустақиман аз ҷониби Чемпионати ҷаҳонии Формула 1, FOWC ва тавассути системаи ширкати оффшорӣ аз ҷониби Delta Topco назорат карда мешавад. Тамоми системаи тиҷоратӣ, ки тақрибан 50 созмонро дар бар мегирад, ҳамчун гурӯҳи Формула 1 маълум аст. Delta Topco ба якчанд ширкати саҳҳомон тааллуқ дорад, ки саҳмияҳои назоратии онҳо (35,1%) ба фонди сармоягузории CVC Capital Partners тааллуқ доранд. Аз даромаде, ки аз чемпионат гирифта шудааст, қисми зиёди (47,5 фоиз ва пардохтҳои иловагӣ қариб 10 фоиз) ба дастаҳои иштироккунанда дар шакли фонди мукофот дода мешавад ва боқимондааш ба саҳмдорон мегузарад. Роҳбари FOA, FOM, FOWC ва Delta Topco муассиси ин сохтори тиҷоратӣ Бернӣ Экклстоун мебошад, ки ҳоло танҳо 5,3% саҳмияҳоро соҳиб аст; Намояндагони CVC дар ҳамаи шӯроҳои директорон аксарияти овозҳоро доранд.

Моҳи сентябри соли 2016 дар бораи соҳиби нави чемпионат - Liberty Media маълум шуд. Бастани шартнома дар аввали соли 2017 ба нақша гирифта шуда буд. Харид аз 2 марҳила иборат буд: марҳилаи аввал – фурӯши 18,7% саҳмияҳо; қисми дуюм - қисми боқимондаи саҳмияҳо бояд дар семоҳаи 1-уми соли 2017 фурӯхта мешуданд.

Фактҳо

Нумерология

• Дар пелотони Формула 1 аз соли 1996 то соли 2013 рақамҳо ба мошинҳо пеш аз оғози мавсим мувофиқи натоиҷи соли гузашта пайиҳам дода мешуданд, аммо ба таври анъанавӣ рақами 13 гузаронида мешуд: пас аз 12 дарҳол пас аз он 14. Азбаски дар Аврупо рақамҳои нохуб асосан рақамҳои тоқ мебошанд (масалан, рақами 17 барои итолиёиҳо хуб ҳисобида намешавад), то соли 1970 дар ягон Гран-при (соли 1970 - танҳо дар Гран-при Италия) иштирокчиён танҳо рақамҳои ҷуфт гирифта буданд. Дар маҷмӯъ, шаш нафар дар Ҷоми Ҷаҳон рақами 13-ро истифода бурданд:
  • Дивина Галитса соли 1976 Гран-при Британияи Кабир;
  • Моизес Солана дар Гран Прии Мексика соли 1963;
  • Моритс фон Штрахвитс дар амал барои Гран Прии Олмон соли 1953;
  • Соли 2014 Пастор Малдонадо рақами 13-ро ҳамчун рақами доимии F1 интихоб кард ва зери он то ба нафақа баромаданаш аз F1 пас аз анҷоми мавсими соли 2015 кор мекард.
• Аз соли 1973 инҷониб қабул шудааст, ки рақами 1 бояд ба қаҳрамони ҷаҳони мавсими қаблӣ, новобаста аз он ки ӯ дар дастаи худ монд ё ба дигараш гузарад (ва рақами 2 - шарики ҳамдасташ, новобаста аз ҷои ӯ дар чемпионати охирини ҷаҳон). Дар робита ба ин қоида, солҳои 1990-ум вазъияти хандаовар ба миён омад: дар мавсими соли 1992, Найҷел Мэнселл, ки дар тими Уилямс бозӣ мекард, қаҳрамон шуд. Пас аз ин пирӯзӣ Мэнселл тасмим гирифт, ки Формула 1-ро тарк кунад ва ба силсилаи Индикар-и амрикоӣ равад. Ва азбаски рақами 2 дар дастаи Уилямс боқӣ монд, халабони озмоишӣ (Деймон Ҳилл), ки мебоист қаҳрамони ҷаҳонро иваз мекард, рақами 0-ро гирифт. Вазъият соли оянда такрор шуд, ки фаронсавӣ Ален Прост,чемпион шуд, ки дар дастаи Уилямс таҳти рақами 2 баромад мекард. Ҳилл маҷбур шуд, ки тамоми мавсими ояндаро бо рақами 0 гузаронад. Ҳамзамон, қаҳрамони соли 1973 Ҷекӣ Стюарт низ аз Формула 1 ба нафақа баромада, қаҳрамони феълии ҷаҳон буд. Аммо дар мавсими соли 1974 рақами 0 вуҷуд надошт ва рақами 1-ро Роннӣ Петерсон аз тими Лотус истифода мебурд, ки воқеан ин рақамро аз қаҳрамони соли 1972 Эмерсон Фиттипалди, ки ба тими McLaren гузашт, мерос гирифтааст.
• Рақами 0-ро метавон хурдтарин шумораи иштирокчии Ҷоми ҷаҳонии футбол ҳисобид. Лелла Ломбардӣ бузургтарин рақамро дар Гран-при Бритониё соли 1974 дошт. Итолиёвидухтар бо рақами экстравагантии 208, ки ҳамчун таблиғ барои як радиои маҳаллӣ дар басомади 208 кҲ кор мекард, ворид шуд.

Адабиёт

• Anthony Pritchard. Formula One; Grand Prix Racing Since 1946. — R. Bentley, 1967. — 336 с.
• Brian Godfrey Harvey. Formula One - The Real Score?. — Veloce Publishing, 2017. — 352 с. — ISBN 9781787110274.

Пайвандҳо

• formula1.com​(англ.) — вебгоҳи расмии Формула 1
• Статистика чемпионатов мира Формулы-1 на официальном статистическом сайте ФИА Бойгонӣ шудааст 1 ноябри 2020  сол.(англ.)
• Полная статистика и отчёты о всех гонках чемпионата мира Формулы-1 на statsf1.com(англ.)(фр.)
• Новости и статьи по теме Формулы-1 на f1news.ru
• Статистика чемпионатов мира Формулы-1 на wildsoft.motorsport.com
• Формула 1 дар феҳристи пайвандҳои Open Directory Project (dmoz).