Ғайбат

Ғийбат (ар. غيبة – пушти сари касе дар бораи ӯ бад­гӯӣ кардан), ғайбат, зиштёд, дар илми ахлоқ сухан гуфтани касе дар бораи каси дигар дар ҷое, ки ӯ ҳузур надорад; фош кар­дани айби ҷисмонӣ ё сифати ахлоқии касе, ки чун онро шунавад, нороҳат шавад, агарчи рост аст.

Эй касоне, ки имон овардаед! Аз гумонҳои зиёд худдорӣ кунед, зеро баъзе гумонҳо гуноҳ аст. Бар якдигар ҷосусӣ макунед ва аз паси якдигар бадгӯӣ накунед. Оё касе аз шумо аз хӯрдани гӯшти бародари мурдаи худ ҳаловат мебарад, агар аз он нафрат дошта бошед? Аз Худо битарсед! Албатта Худо тавбаҳоро қабулкунанда ва меҳрубон аст! Қуръон 49:12 (Оятӣ)

Ба қавли Му­ҳам­мад Ғаззолӣ («Кимиёи саодат»), ғийбат «он бувад, ки ҳа­диси касе кунӣ андар ғайбати вай, ки агар бишнавад, вайро кароҳият ояд, агарчи рост гуфта бошӣ ва агар дурӯғ гуф­та бошӣ, онро зӯр ва буҳтон гӯянд ва ҳар чӣ ба нуқ­сони касе бозгардад ва он гӯӣ, ғийбат аст, агарчи дар насабу ҷо­ма ва андар сутур ва андар сарой ва андар кирдори вай гӯӣ».

Шартҳои ғийбат ба ҳисоб рафтани сухан дар бораи касе:

1) фар­де, ки дар борааш сухан меравад, дар он ҷо ҳузур надошта бошад;

2) он сухан айб ва нақс маҳсуб шавад;

3) он айб аз айбҳои пинҳон бошад;

4) фард аз шунидани он чи дар мавриди ӯ гуфта мешавад, эҳсоси норо­ҳатӣ ва каро­ҳат намояд.

Ғийбат танҳо бо лафз шакл намегирад, балки дар бисёр мавридҳо бо ҳаракати аъзои бадан ҳам сурат мегирад. Гумони бад бурдан ба касе, бе он ки аз вай ба чашм чизе бинӣ ё ба гӯш шунавӣ, ё яқин донӣ, низ дар шумори ғийбат аст. Ғийбат ба тадриҷ ба сурати як бемории равонӣ дармеояд, ба гунае ки ғийбаткунанда ба нишон додани нуқоти заъфи касе пардохта, ба ин васила мехоҳад ӯро дар назари мардум ночиз ҷилва диҳад ва худ­ро хуб муаррифӣ намояд. Ӯ аз ин кори худ лаззат мебарад ва аз он, ки пайваста обрӯи ину онро резонда, он­ҳоро дар назари мардум беэътибор ме­гардонад, эҳсоси хуш­нудӣ мекунад. Ангезаҳое монанди бухл, ҳасад, бад­гу­мо­нӣ, хашму ғазаб, кинатузӣ, адоват, худбар­тар­бинӣ за­минасози ғийбат бу­да метавонанд.

Аз нигоҳи шариат, ғийбат ҳаром ва гуноҳи кабира буда, зишт­тар аз зино ба шумор меравад. Яке аз ҳикматҳои ҳаром эълон гардидани ғийбат ин аст, ки бояд обрӯи инсон ҳифз гарди­да, ҳурмати шахс нигоҳ дошта шавад. Дар Қуръон (49:12) ғийбат ба хӯрдани гӯшти бародари мурдаи худ монанд карда шу­дааст. Тибқи ҳадис, ҳар кас аз мард ё зани мусул­моне ғийбат кунад, Худованд то чиҳил шабонарӯз намозу рӯзаи ӯро намепазирад, магар ин ки ғийбатшаванда ӯро бибахшад; худ­дорӣ аз ғийбат дар назди Худо аз ҳазор ракъат намози нофила маҳбубтар аст. Шунавандаи ғийбат ҳам дар ғийбат шарик буда, гу­но­ҳи шунавандаи ғийбат бузургтар аст, зеро агар ғийбаткунан­да­ро бознадорад, ӯ ҳарис гашта, ин амалашро дар дигар ҷой­ҳо низ такрор мекунад. Дар чанд маврид фақеҳон ғийбатро ҷоиз шумурдаанд, аз ҷумла: ғийбат аз касе, ки ошкоро дар пе­ши чашми мардум гуноҳ мекунад ва аз он боке надорад; шикояти мазлум аз золиме, ки ба ӯ ситам кардааст ва баёни зулме, ки ба ӯ шудааст; гувоҳӣ додан ва далел овар­дан; гуфтани айби молу маҳсулот ҳангоми фурӯхтани он ва ғайра.

Саъдии Шерозӣ ҳадисеро дар ин маврид чунин тазмин кардааст:

Се касро шунидам, ки ғийбат равост

В-аз ин даргузаштӣ, чаҳорум хатост.

Яке подшоҳе маломатписанд,

К-аз ӯ бар дили халқ бинӣ газанд.

Ҳалол аст аз ӯ нақл кардан хабар,

Магар халқ бошанд аз ӯ барҳазар.

Дувум, парда бар беҳаёӣ матан,

Ки худ медарад парда бар хештан!

Зи ҳавзаш мадор, ай бародар, нигоҳ,

Ки ӯ медарафтад ба гардан ба чоҳ!

Севум кажтарозуи норостхӯй,

Зи феъли бадаш ҳар чӣ донӣ, бигӯй!

Ғийбат яке аз сифатҳои зишту нописанди ахлоқӣ буда, боиси аз байн рафтани иззату обрӯи инсон мегардад. Оқи­бат­ҳои иҷтимоии ғийбат: эҷоди рӯҳияи бадбинӣ ва кинаву адо­ват, намондани эътимод миёни ҳамдигар ва ҳисси бовар дар байни афроди як ҷомеа, аз байн рафтани ваҳ­дату як­ди­лӣ, беобрӯшавӣ, сар задани хархаша ва ҷангу ҷидол ва ғийбат Шахсе, ки пушти сари ӯ бадгӯӣ шуда, аз ин ки рози вай фош гаштаву обрӯяш рехтааст, сахт асабонӣ мешавад ва оташи кинаву адоваташ барафрӯхта, дар пайи инти­қом­ги­рӣ меафтад.

Ҳамчунин нигаред

• Тӯҳмат

Пайвандҳо

•  Этика. Энциклопедический словарь/Под редацией Р. Г. Ап­ресяна и А. А. Гусейнова. М., 2001;
• Ғаз­золӣ Муҳаммад. Кимиёи саодат. Д., 2008;
• الموسوعة الفقهية. الجزء الحادي و الثلاثون. الكويت، 1994؛ عثماني محمد شفيع. تفسيرمعارف القرآن. تهران، 1390ش.ر

• Ализаде А. А. Гыйбат // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8. (CC BY-SA 3.0)
• Камаль Эль Зант Аль-гыйба — хула // Нравы мусульманина. Часть 2