Галлий

Галлий (лот. Gallium), Ga — унсури кимиёӣ аз гурӯҳи III-и Ҷадвали даврии Менделеев; рақами тартибиаш 31, массаи атомиаш 69,72.

31	Галлий
Ga 69,723
3d¹⁰4s²4p¹

Таърих

Кашф ва номгузорӣ

Галлийро соли 1875 кимиёдони фаронсавӣ Л. Де Буабодран кашф намудааст. Ба шарафи номи лотинии Фаронса — Galliа Галлий ном мондаанд.

Хосиятҳо

Физикӣ

Филиззи зудгудози сафеди нуқрагун; ҳарорати гудозишаш 29,8°С, ҳарорати ҷӯшишаш 2403°С, зичиаш 5,1 г/см³. Галлий ягона филиззест, ки дар фосилаи ҳарорати 29,8-2400°С моеъ мебошад.

Химиявӣ

Хосияти кимиёии Галлий ба алюминий мушобеҳ аст. Дараҷаи оксидшавии пайвастҳои Галлий +3 мебошад; пайвастҳои дараҷаи оксидшавиашон +1 Ga₂O ва +2 GaCl₂ низ маълуманд. Дар ҳаво бо пардаи оксидӣ пӯшида мешавад. Дар шароити муқаррарӣ бо хлору бром, ҳангоми гарм кардан бо йод, оксиген ва сулфур вокуниш мекунад. Дар кислотаҳои сероб бо ихроҷи ҳидроген ҳал мегардад. Бо оксиди Ga₂O₃ ва ҳидроксиди Ga(OH)₃ хосияти амфотерӣ зоҳир менамояд, бо кислотаву ишқорҳо ба реаксия дохил шуда, намак ҳосил мекунад. Галлийи холисро аз электролизи маҳлули Ga(OH)₃ ба даст меоранд. Пайвастҳои Галлий дар ҳарорати паст гудохта ва бухор мешаванд. Галлий бо филиззот хӯлаҳои зудгудоз ҳосил менамояд, масалан, хӯлаи он — индий дар ҳарорати 16°С гудохта мешавад. Пайвастҳои Галлий бо сурма Sb ва арсен As хосияти нимноқилӣ доранд. Аз сабаби он ки Галлий филиззи зудгудоз ва безаҳр аст, онро метавон ба ивази симоб дар дандонсозӣ истифода намуд. Галлийи моеъ бо аксари филиззот хӯла ва пайвастҳои хосияти механикиашон заиф ҳосил менамояд. Бинобар ин, мавҷудияти Галлий дар таркиби филиззот боиси суст шудани устувории онҳо мегардад.

Изотопҳо

Галлий дар табиат дар шакли ду изотоп — ⁶⁹Ga (60,5 %) ва ⁷¹Ga (39,5 %) вуҷуд дорад. Изотопҳои радиоактиви он низ маълуманд. Галлит CuGaS₂ аз ҷумлаи минералҳои Галлий аст. Галлий дар таркиби руҳ, оҳан ва алюминий дучор меояд.

Мавҷудият дар табиат

Мавҷудияти Галлийро Д. И. Менделеев чор сол қабл аз Л. Де Буабодран пешгӯӣ карда, онро экаалюминий номида буд. Галлий 1,5∙10⁻³% -и массаи қишри заминро ташкил медиҳад. Мансуби унсурҳои пароканда аст.

Эзоҳ

↑ (2016) «Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)». Pure and Applied Chemistry 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
↑ ^2.0 ^2.1 Zhang Y (2011). «Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks». J. Chem. Eng. Data 56 (2): 328–337. doi:10.1021/je1011086.
↑ Ga(−3) has been observed in LaGa, see (2011) «Lanthan-Triel/Tetrel-ide La(Al,Ga)_x(Si,Ge)_1-x. Experimentelle und theoretische Studien zur Stabilität intermetallischer 1:1-Phasen». Z. Naturforsch. 66b: 1107–1121.
↑ Hofmann, Patrick (1997). Colture. Ein Programm zur interaktiven Visualisierung von Festkörperstrukturen sowie Synthese, Struktur und Eigenschaften von binären und ternären Alkali- und Erdalkalimetallgalliden (PDF) (in немисӣ). PhD Thesis, ETH Zurich. p. 72. ISBN 978-3728125972. doi:10.3929/ethz-a-001859893.
↑ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.

Адабиёт

Галлий / Т. Идрисов // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.

Менделеев Д. И. Элементы химические // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Сбор и обработка вторичного сырья цветных металлов : Учебник для вузов по специальности «Металлургия металлов» / Галлий А. Колобов, В. Н. Бредихин, В. М. Чернобаев. — М. : Металлургия, 1993. — 288 с.

Пайвандҳо

Ин химия мақолаи хурд аст. Бо густариши он ба Википедия кумак кунед.

[CIAAW2013-1] (2016) «Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)». Pure and Applied Chemistry 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.

[Zhang-2] 2.0 ^2.1 Zhang Y (2011). «Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks». J. Chem. Eng. Data 56 (2): 328–337. doi:10.1021/je1011086.

[3] Ga(−3) has been observed in LaGa, see (2011) «Lanthan-Triel/Tetrel-ide La(Al,Ga)_x(Si,Ge)_1-x. Experimentelle und theoretische Studien zur Stabilität intermetallischer 1:1-Phasen». Z. Naturforsch. 66b: 1107–1121.

[4] Hofmann, Patrick (1997). Colture. Ein Programm zur interaktiven Visualisierung von Festkörperstrukturen sowie Synthese, Struktur und Eigenschaften von binären und ternären Alkali- und Erdalkalimetallgalliden (PDF) (in немисӣ). PhD Thesis, ETH Zurich. p. 72. ISBN 978-3728125972. doi:10.3929/ethz-a-001859893.

[5] Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.