Давлати соҳибихтиёр
Давлати соҳибихтиёр, дар ҳуқуқи байналмилалӣ, — ин сиёсатест, ки аз ҷониби як ҳукумати мутамарказ намояндагӣ мекунад, ки соҳибихтиёрӣ бар қаламрави муайян (кишвар) дорад.
Ҳуқуқи байналмилалӣ давлатҳоро ҳамчун дорои аҳолии доимӣ, ҳудуди муайян, як ҳукумат ва қобилияти муносибат кардан бо дигар давлатҳо муайян мекунад [1] . Ҳамчунин, чунин ақида ҳаст, ки давлати соҳибихтиёр ба ягон ҳокимияти сиёсӣ ё давлати дигар вобаста нест ва зери таъсири бевоситаи онҳо нест [2] .
Тибқи назарияи декларатсияи давлатдорӣ, давлати соҳибихтиёр метавонад бидуни эътирофи дигар давлатҳои соҳибихтиёр вуҷуд дошта бошад [3] . Ба давлатхои эътирофнашуда аксар вақт иҷрои пурраи ваколатҳои шартномавӣ ё бастани муносибатҳои дипломатӣ бо дигар давлатхои соҳибихтиёр душвор аст.
Таърих
вироишАз охири асри XIX, қариб тамоми кураи замин ба қисмҳо (кишварҳо) тақсим карда шуд, ки бо қаламравҳои каму беш муайяншуда бо давлатҳои гуногун муайян карда шуда буданд. Пештар заминҳои ба қадри кофӣ азхуднашуда ё биёбони беодам буданд ва ё дар байни халқҳои кӯчии бодиянишин, ки ба давлат муттаҳид нашуда буданд, зиндагӣ мекарданд. Бо вуҷуди ин, ҳатто дар давлатҳои муосир, минтақаҳои зиёди биёбонӣ мавҷуданд, ки одамон зиндагӣ намекунанд, ба монанди ҷангали тропикии Амазонка, онҳо беодаманд, ё асосан танҳо аҳолии таҳҷоӣ зиндагӣ мекунанд (ва бо баъзеи онҳо то ҳол алоқаи доимӣ вуҷуд надорад) . Давлатҳое низ ҳастанд, ки дар тамоми қаламрави хеш амалан (Де-фвкто) назорат намекунанд ва ё дар он ҷое, ки чунин назорат мавриди баҳс қарор дорад.
Замони муосир ҷомеаи ҷаҳонӣ зиёда аз 200 давлати соҳибихтиёрро дар бар мегирад, ки аксарияти онҳо дар Созмони Милали Муттаҳид намояндагӣ доранд. Ин давлатҳо дар системаи равобити байналмилалӣ ҳузур доранд, ки дар он ҳар як давлат сиёсати давлатҳои дигарро ба назар гирифта, нақшаҳои хешро муайан мекунад. Давлатҳо ба системаи байналмилалии амнияти махсуси дохилию берунӣ ва қонуниятҳои марбут дохил карда шудаанд. Дар вақтҳои охир мафҳуми ҷомеаи байналмилалӣ ташаккул ёфтааст, ки барои гурӯҳи давлатҳое дахл дорад, ки қоидаҳо, тартибот ва институтҳои хешро мукаррар кардаанд, ки барои амалисозии муносибатҳо мусоидат мекунанд. Ҳамин тариқ, заминаи ҳуқуқи байналмилалӣ, дипломатияи байни давлатҳои соҳибихтиёри расман эътирофшуда, созмонҳои онҳо ва сохторҳои расмӣ гузошта мешавад.
Таъриф
вироишСоҳибихтиёрӣ ( ё Истиқлолият) — истилоҳест, ки аксар вақт нодуруст фаҳмида мешавад [4] . Дар асри XIX мафҳумҳои нажодии «стандарти тамаддун» баъзе халқҳои ҷаҳонро, ки ҷомеаи муташаккил надоштанд, ҳамчун «ғайритамаддун» муайян мекарданд [5] [6] . Ин мавқеъ дар он ифода меёбад, ки «хокимияти»-и онҳо нисбат бо халқҳои «ботамаддун» ё тамоман вуҷуд надорад ва ё аз ҷиҳати табиат аз ҷиҳати табиат пасттар аст.
Соҳибихтиёрӣ ( ё Истиқлолият) инчунин бо рушди принсипи худмуайянкунӣ ва манъи таҳдид ё истифодаи қувва ҳамчун Jus cogens меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалии муосир мазмуни дигар пайдо кард. Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, Эъломия дар бораи ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои давлатҳо ва оинномаҳои созмонҳои байналмилалии минтақавӣ дар ин ё он шакл чунин ақидаро дар бораи он, ки ҳама давлатҳо аз ҷиҳати ҳуқуқӣ баробаранд ва ҳуқуқу ӯҳдадориҳои якхела доранд, дар асоси худи далели худ мавҷудият ҳамчун институтҳо мутобиқи ҳуқуқи байналмилалӣ [7] [8]. Ҳуқуқи байналмилалӣ инчунин ҳуқуқи миллатҳоро барои муайян кардани мақоми сиёсии худ ва татбиқи соҳибихтиёрии доимӣ дар доираи салоҳияти худ ба таври васеъ эътироф мекунад [9] [10] [11] .
Эътироф кардани соҳибихтиёрии давлатӣ
вироишЭътироф кардани мақоми ҳуқуқии давлат маънои қарори як давлати соҳибихтиёр дар бораи барқарор кардани муносибат бо давлати дигар бо назардошти он, ки онро низ соҳибихтиёр мешуморад [12] . Эътироф метавонад баён ё дар назар дошта бошад ва одатан баръакс амал мекунад. Эътироф инчунин маънои хоҳиши барқарор кардан ё нигоҳ доштани муносибатҳои дипломатиро надорад.
Мафҳуми мушаххасе вуҷуд надорад, ки аз рӯи меъёрҳои давлатдорӣ чӣ барои ҳамаи аъзои ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳатмӣ аст. Дар амал, меъёрҳо бештар сиёсӣ мебошанд, на ҳуқуқӣ [13] . Аммо дар ҳуқуқи байналмилалӣ якчанд назарияҳо мавҷуданд, ки кай давлат бояд соҳибихтиёр эътироф карда шавад [3] .
Аксарияти давлатҳои соҳибихтиёр де-юре ва де-факто мебошанд (яъне онҳо ҳам дар қонун ва ҳам дар ҳақиқат вуҷуд доранд). Аммо баъзе давлатҳо танҳо де-юре ҳамчун давлатҳо вуҷуд доранд, онҳо ҳамчун соҳибихтиёр эътироф карда мешаванд ва ҳукумати қонунӣ доранд, аммо аз болои қаламрав назорати воқеӣ надоранд. Бисёре аз давлатҳои Аврупои континенталӣ дар давраи Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ аз ҳукумати бадарғашуда пуштибонӣ карданд ва ҳукумати бадарғашуда бо вуҷуди он ки кишвари онҳо дар зери истилои фашистӣ буд, муносибатҳои дипломатиро бо иттифоқчиён идома дод.
Масалан, Ордени Соҳибихтиёри Ҳарбии Малта, ки нозири Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Муттаҳид мебошад, бо 104 давлат муносибатҳои дипломатии дуҷониба дорад, ки он вақт аз соли 1798 қаламрави хеш надошта буд ва танҳо ҳамчун намояндаи миллӣ, сафоратхонаҳо ва консулгариҳо дошт [14] .
Дигар давлатҳо метавонанд ба қаламрав соҳибихтиёрӣ дошта бошанд, аммо эътирофи байналмилалӣ надоранд, онҳо танҳо давлатҳои де-факто эътирофшуда мебошанд.
Эзоҳ
вироиш- ↑ Perspectives on international law / Jasentuliyana, Nandasiri. — Kluwer Law International, 1995. — С. 20.. — «So far as States are concerned, the traditional definitions provided for in the Montevideo Convention remain generally accepted.».
- ↑ Wheaton, Henry. Elements of international law: with a sketch of the history of the science. — Carey, Lea & Blanchard, 1836. — С. 51.. — «A sovereign state is generally defined to be any nation or people, whatever may be the form of its internal constitution, which governs itself independently of foreign powers.».
- ↑ 3.0 3.1 Thomas D. Grant, The recognition of states: law and practice in debate and evolution (Westport, Connecticut: Praeger, 1999), chapter 1.
- ↑ "Sovereignty: organized hypocrisy, Stephen D. Krasner, Princeton University Press, 1999, ISBN 069100711X
- ↑ Ralph Wilde, ‘From trusteeship to self-determination and back again: the role of the Hague Regulations in the evolution of international trusteeship, and the framework of rights and duties of occupying powers,’ Fall, 2009, 31 Loy. L.A. Int’l & Comp. L. Rev. 85, page 94, нусхаи бойгонӣ. 13 сентябри 2022 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 10 марти 2012.
- ↑ Sovereignty in cases of Mandated Territories, in «International law and the protection of Namibia’s territorial integrity», By S. Akweenda, Martinus Nijhoff Publishers, 1997, ISBN 9041104127, page 40
- ↑ Chapter IV Fundamental Rights and Duties of States. Charter of the Organization of American States(пайванди дастнорас — таърих). Secretariat of The Organization of American States. 21 ноябри 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 марти 2012.
- ↑ Draft Declaration on Rights and Duties of States(пайванди дастнорас — таърих). UN Treaty Organization (1949). 21 ноябри 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 марти 2012.
- ↑ General Assembly resolution 1803 (XVII) of 14 December 1962, "Permanent sovereignty over natural resources"(пайванди дастнорас — таърих). United Nations. 21 ноябри 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 марти 2012.
- ↑ Schwebel, Stephen M., The Story of the U.N.'s Declaration on Permanent Sovereignty over Natural Resources, 49 A.B.A. J. 463 (1963)
- ↑ International Covenant on Civil and Political Rights(пайванди дастнорас — таърих). United Nations. 21 ноябри 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 июли 2008.
- ↑ «Recognition» Бойгонӣ шудааст 14 апрели 2019 сол., Encyclopedia of American Foreign Policy.
- ↑ B. Broms, «IV Recognition of States», pp 47-48 in International law: achievements and prospects, UNESCO Series, Mohammed Bedjaoui(ed), Martinus Nijhoff Publishers, 1991, ISBN 9231027166 нусхаи бойгонӣ. 13 сентябри 2022 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 17 июни 2016.
- ↑ Bilateral relations with countries Бойгонӣ шудааст 26 июни 2008 сол., Retrieved 2009-12-22