Дафн

Дафн (ар.: دفن – пинҳон кардан, зери хок кардан) – истилоҳи фиқҳӣ ба хок супоридани мурда тибқи муқаррароти шаръ.

Гӯристони мусулмонон дар саҳро

Таърих

Маросими дафн дар миёни ақвом, адён ва ҷавомеи гуногуни башарӣ аз қадимулайём тибқи расму ойини хоссе мутадоваил буда, дар шариати ислом низ пас аз ғусл, такфин ва гузоридани намози ҷаноза бо расму одоби хоссе ба ҷой оварда мешавад. Дар манобеи мутақаддими фиқҳӣ ва ҳадисӣ аҳкоми марбут ба мурдагон дар мабҳас ва ё навиштае хоссе бо номи «Китобулҷаноиз» ва ё «Бобун фӣ аҳкомилҷаноиз» матраҳ мешуданд, дар матнҳои мутааххиртари фиқҳӣ бахше аз китоби Таҳорат ва фасле аз китоби Салот (Намоз) ба аҳкоми мурдагон ихтисос ёфта, дар он аҳкоми давраи эҳтизор – бемории пеш аз марг ва пас аз он, аз қабили ғусл, таҳниф – хушбӯ кардани узвҳои саҷда, такфин, гузоридани намози ҷаноза ва дафн баён гардидааст.

Маросими дафн

Маросими дафн аз ҷиҳати фиқҳӣ бо гузоштани мурда дар ҳуфра ва ё лаҳади қабр оғоз ва бо пӯшонидани болои он бо хок, харпӯшт намудани миёнаи қабр, гоҳе ба тариқи истеҳбоб пошидани об бар болояш ва хондани дуои сабот ва пойдорӣ барои мутаваффо ба поён мерасад. Агар дар васати қабр ниҳода шавад, аз рӯи истеҳбоб ба паҳлу ва канори китфонаш аз пушт каме хок рехта мешавад, то мурда ба пушт наафтад. Баъзе ақвоми мусулмон, ба монанди туркон, кунҷи ақиби қабрро хамида мекананд ва мурдаро дар такяи девораи ақиби он мегузоранд.

Тариқаи дафн

Тариқаи дафн ба расми шаръ ин аст, ки мурдаро аз тарафи қибла дохили қабр мекунанд ва ба вақти гузоридан дар ҳуфраи қабр ё дар лаҳад мегӯянд: «Бисмиллоҳи ва ало миллати расулиллоҳи (с)» ва ё «Бисмиллои ва ало суннати расулиллоҳ» . Бисёре аз матнҳои фиқҳӣ калимаҳои «вазаънока» ва «салламнока»: «Ба номи Худо туро дар хок ниҳодем ва бар миллат ва ё суннати расули Худо (с) таслим намудем»-ро бар лафзи ҳадис афзудаанд, ки шарҳи маънои он ба шумор мераванд. Сипас мурдаро ба паҳлӯи рост хобонида, рӯяшро ба сӯи қибла мегардонанд ва гиреҳҳоро аз кафанаш мекушоянд. Он гоҳ хиштҳоро дар лаҳад баробар чида, болояш хок мерезанд ва қабрро ба қадри як ваҷаб ба монанди кӯони шутур дуруст мекунанд. ангоми дафни зан бар абраш парда кашида мешавад. Пас аз анҷоми дафн миқдоре бар сари абр истода, барои фавтида дуо кардан мустаҳаб аст. Зеро ривоят шуда, ки паёмбар (с) вате аз дафни мурдае фориғ мешуд, бар сари абраш истода, мегуфт: «Барои бародаратон омурзиш ва пойдор бихоед, ки вай озир пурсида мешавад». Мусулмонони сарзаминҳои Осиёи марказӣ, ба хусус ақвоми мусулмони сокини Тоҷикистонро расм бар ин аст, ки пас аз поёни дафн ва пӯшонидани болои қабр бо хок мардуми хоксупор дар атрофи он менишинанд ва маъмулан мулло ва ё қории ҳамроҳ сураи Фотиҳа, сураи Мулк (Таборак) ва ё қисмате аз он ва сураи Ихлосро тиловат мекунад ва бо нисори дуо ва савоби оёти тиловатшуда бар рӯҳи шахси мутаваффо ба маросими дафн хотима мебахшанд.

Дафн назди аиммаи аҳли суннат

Назди аиммаи тамоми мазҳабҳои фиқҳии аҳли Суннат дафни мурда дар хона ё бинои махсус ҷоиз нест, зеро ин хоссаи паёмбарон аст.

Тибқи аҳкоми фиқҳӣ тифле мурда ба дунё ояд, шуста шуда, дар порчае печида, бе номгузор ва намоз дафн карда мешавад. Агар ҷанине сит шавад, вақте узвои бадан ва хилаташ пайдо гашта бошанд, укми тифли мурда бадунёомадаро дорад. Аммо агар узвҳои бадан ва хилати ҷисмониаш ҳанӯз пайдо нагашта бошанд, дар порчае печида, бе номгузор, шустан ва намози ҷаноза дафн карда мешавад. Агар пас аз таваллуд нишонаои аёт, ба мисли ҷунбиш, нафасгир, садои гиря ва ғайра дар тифл мушоҳида шаванд ва ё вақте бештари баданаш берун меояд, зинда бошад ва пас аз он бимирад, акоми зинда бар вай ҷорӣ мегарданд, ба ин маъно, ки номгузор, шуста ва бо намози ҷаноза дафн карда мешавад.

Ба ҷой овардани эҳтиром ба ҷасади мурдаи одамӣ, ниҳон кардани он аз чашми мардум, эмин доштани он аз тааррузи душманон ва аз шарри ҳайвоноти лошахор, пешгирӣ аз идомаи ғаму андӯҳи наздикон ва дӯстон ва ҷилавгирӣ аз интишори бӯи бад ва роиҳаи нохуши ҷасади вай пас аз пӯсидан ва вайрон шудан аз ҷумлаи ҳикматҳои шаръии дафни мурдагон аст. Аз ин хотир, дини ислом ба пайравонаш супориш дода, ки вақте ҷасади одамӣ, кофир ҳам, ки бошад, бесоҳиб ва дафнношуда боқӣ монад, онро ба риояи каромати инсонӣ дар порчае печида, дафн намоянд.

Дафни инсон дар Қуръон

Ба фармудаи Қуръон аввалин касе аз фарзандони Одам (ъ), ки дар замин дафн гардид, Ҳобил буд. Пас аз пазируфта шудани қурбониаш аз сӯи Худо бародараш Қобил ӯро ба душманӣ гирифт ва дар саҳрое ба қатл расонд ва ҷасадашро бо роҳнамоии зоғе ба зери хок дафн намуд.

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ  ‎  فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْأَةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْأَةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ  ‎ 

Сарчашма

• А. Боқизода, Фиқҳи исломӣ бар асоси мазҳаби ҳанафӣ. –Душанбе, 2009
• ابوالحسن برهان الدين بن عبد الجليل المرغيناني، الهداية شرح بداية المبتدي. كراجي، 2006
• وهبة الزحيلي، الفقه الاسلامي وادلته. – دمشق، 2007
• احمد بن علي بن الحجر العسقلاني، تلخيص الحبير في احاديث الرافعي الكبير. – بيروت، 1989
• محمد بن يعقوب الفيروزآبادي، قاموس المحيط. – بيروت، 2005
• اسماعيل بن حماد الجوهری، الصحاح. – بيروت، 1984؛ محمد الراغب الاصفهاني، مفردات الفاظ القرآن. قم، 2003
• مجد الدين المبارك بن محمد الجزري المعروف بابن الاثير، النهاية في غريب الحىيث والاثر. المجلد