Драма

Драма (аз юн.-қад. ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα (γλῶττα) "амал, « ҳаракат») — жанри адабиёт (драмавӣ, филми драмавӣ) мебошад. Он дар адабиёти асрҳои XVIII-XXI паҳн шудааст ва тадриҷан жанри дигари драматургия — фоҷиаро иваз кард ва онро асосан бо сужаи маъмулӣ ва услуби наздиктар ба воқеияти ҳамарӯза наздиктар аст, иваз намуд. Бо пайдоиши синамо, ин яке аз жанрҳои паҳнгаштаи он гашт.

Отелло

Баръакси лирика ва ба мисли эпос, драма пеш аз ҳама ҷаҳони берунаро таҷассум мекунад — муносибати одамон, амалҳои онҳо, низоъҳое, ки ба вуҷуд меоянд. Баръакси эпос бошад он на тавсифӣ, балки шакли муколамавӣ дорад. Мавзӯи эстетикии драма аксуламалҳои ҳиссии шахс мебошад, ки дар амалҳои шифоҳӣ ва ҷисмонӣ зоҳир мешаванд. Асарҳои драмавӣ бо ҳолатҳои шадиди муноқишавӣ тавсиф мешаванд. Одатан, драмаҳо дар бораи ҳаёти шахсии инсон ва муноқишаҳои иҷтимоии ӯ ба таври махсус тасвир мешаванд.

Масъалаи ҷудо кардани драма ҳамчун жанр

Мафҳуми «драма ҳамчун жанр» (аз мафҳуми «драма ҳамчун ҷинси адабиёт» фарқ дорад) дар адабиётшиносӣ маълум аст. Ҳамин тавр, адабиётшиноси шӯравӣ Б. В. Томашевский менависад:

«Дар асри XVIII шумораи жанрҳои „драмавӣ“ афзуда истодааст. Дар баробари жанрҳои пурқуввати театрӣ, жанрҳои поёнӣ „одилона“ пешрафта мешаванд: драмаи буффонадаи итолиёӣ, водевил, пародия ва ғайра. Ин жанрҳо манбаи фарси муосир, гротеск, оперетта ва миниатюра мебошанд. Комедия тақсим шуда, аз худ „драма“ -ро, яъне намоишномаро бо мавзӯъҳои муосири ҳамарӯза ҷудо мекунад, аммо бидуни „драма“ -и мушаххаси вазъ („фоҷиаи буржуазӣ“ ё „драмаи ашковар“). Драма жанрҳои дигарро дар асри XIX қатъиян дастгирӣ мекунад, ки бо таҳаввулоти романи психологӣ ҳамарӯза мувофиқат мекунад.»

Аз тарафи дигар, драма ҳамчун жанр дар таърихи адабиёт ба якчанд тағироти ҷудогона тақсим мешавад:

• Асри XVIII — замони драмаи буржуазӣ (Ҷ. Лилло, Д.Дидро, П. О. Бомарше, Г. Э. Лессинг, Ф. Шиллер).
• Дар асри XIX драматургияи воқеӣ ва натуралистӣ рушд кард (А. Н. Островский, Ҳ. Ибсен, Г. Ҳоуптмон, А. Стриндберг, А. П. Чехов).
• Драмаи рамзӣ дар ибтидои асрҳои XIX ва XX рушд намуд (М. Метерлинк).
• Дар асри ХХ — драмаи сюрреалистӣ, драмаи экспрессионистӣ (Ф. Верфел, В. Ҳазенклевер), драмаи ҳарза (С.Бекетт, Э. Ионеско, Э. Олби, В. Гомбрович), мелодрамма ва ғ.

Бисёре аз драматургони асрҳои XIX ва XX барои ифодаи жанри асарҳои саҳнавии худ калимаи «драма» -ро истифода мебурданд.

Зержанрҳо

Ҳамчун жанри адабиёт, драма дорои чунин зержанрҳо мебошад:

• Мелодрамма
• Драмаи психологӣ
• Драмаи буржуазӣ (дар асри XVIII)
• Драмаи ҳарза
• Драмаи рамзӣ
• Драмаи экзистикӣ

Дар синамо драма чунин зержанрҳоро дорад:

• Драмаи ҷиноӣ
• Драмаи таърихӣ
• Драмаи равонӣ
• Драмаи наврасон

Таърихи драма ҳамчун жанри адабиёт

Жанри драма, яъне намоишномаи ҷиддӣ, ки мундариҷаи он бо тасвири ҳаёти ҳаррӯза алоқаманд аст (баръакси фоҷиае, ки қаҳрамон дар ҳолатҳои истисноӣ қарор дорад) таърихи худро аз асри XVIII, ҳангоме, ки як қатор драматургони аврупоӣ (Ҷ. Лилло, Д.Дидро, П. О. Бомарше, Г. Э. Лессинг, Ф. Шиллер) драмаҳои буржуазиро сохтанд, оғоз намудааст. Драмаи буржуазӣ ҳаёти шахсии одамро тасвир мекард, кашмакашии намоишнома аксар вақт бо зиддиятҳои дохилии оила алоқамандии зич дошт.

Дар асри XIX жанри драма дар доираи адабиёти реалистӣ шадидан рушд кард.  Драмаҳоро аз ҳаёти ҳозира О.де Балзак, Л.Н.Толстой, А.Н.Островский, Ҳ.Ибсен, Г.Ҳоуптмон, Ҳ.Зудерман эҷод кардаанд. Дар айни замон, мелодрамма дар рушд мебошад, ки асосан ба эҳсосоти инсонӣ диққат медиҳад (А. Дюма-сон ва ғайра)

Нахустин кашшофи драмаи рамзӣ драматурги фаронсавию белгӣ Морис Метерлинк буд. Аз дунболи вай, поэтикаи рамзӣ ва ҷаҳондарккунӣ дар драмаҳои Г.Ҳоуптмон баъдан Ҳ.Ибсен, Л. Н. Андреев, Г. фон Ҳофманштал мустаҳкам шудаанд.

Дар асри XX жанри драма бо техникаи адабиёти ҳарза ғанӣ гардид. Намоишномаҳои марҳум А. Стриндберг, Д.И.Хармс, В. Гомбрович воқеияти ҳарзаро тасвир мекунанд, амалҳои қаҳрамонҳо аксар вақт мантиқӣ нестанд. 

Нигаред низ

Драма (ҷинси адабиёт)