Забони усмонӣ
Забони усмонӣ (усм.: لسان عثمانی lisân-ı Osmânî, тур. Osmanlıca, Osmanlı Türkçesi ), ки онро инчунин забони анатолӣ-туркии қадим, усмонии қадим ё усмонии Туркӣ меноманд, забони давлатии Империяи Усмонӣ буд, ки ба зергурӯҳи Оғуз забонҳои туркӣ мансуб аст. Сарфи назар аз он, ки забони усмонӣ аз ҷиҳати худ туркист, луғати он дар баъзе асарҳо ба 80-90% калимаҳои арабӣ ва форсӣ расидааст. Ғайр аз ин, сохтҳои алоҳидаи грамматикии арабӣ ва форсӣ истифода шуданд (масалан, изофа). Аз ин рӯ, дар миёнаи асри 19, забони усмонӣ аз лаҳҷаҳои гуфтугӯии туркӣ ба куллӣ фарқ мекард (гарчанде ки, аз тарафи дигар, ба онҳо таъсире мкрасонд). Алифбои арабӣ бо баъзе тағиротҳо (дар умумият бо хатти форсӣ, ба истиснои ҳарфи каф бо се нуқта дар боло) барои навиштани забон истифода мешуд.
| Номи қавмӣ | усм. لسان عثمانى |
|---|---|
| Кишварҳо | |
| Таснифот | |
| Хат | Ottoman Turkish alphabet[d] ва скрипти арабӣ[d] |
| Коди забонӣ | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | ota |
| ISO 639-3 | ota |
| LINGUIST List | ota |
| IETF | ota |
| Glottolog | otto1234 |
| Ниг. низ: Лоиҳа:Забоншиносӣ | |
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Даврбандӣӣ
вироишI. Анатолии туркии қадим (асри 13 — охири асрҳои 15) : дар вазъияти душвори қавмӣ дар Осиёи Хурд, ки пас аз ба Анатолия кӯчонида шудани селчукҳо ба вуҷуд омадааст, ташаккул ёфтааст, ки асли онҳоро қабилаҳои огуз ташкил медоданд, қабилаҳои қипчок ва карлук низ дар истилоҳо иштирок мекарданд. Одатан, анатолиӣ-туркии қадим ҳамчун забони алоҳида ҷудо карда мешавад.
II. Худи Усмонӣ:
- 1. Аввалтуркӣ ё аввалусмонӣ (нимаи дуюми асрҳои 15-16).
- 2. Туркии миёна ё усмонии миёна (XVII — нимаи аввали асрҳои XVIII) — «асри тилоӣ»-и адабиёти усмонӣ, ҳадди аксари ҷудошавии забони хаттӣ-адабӣ аз забони халқӣ-гуфтугӯӣ.
- 3 туркии нав ё усмонии нав (нимаи аввали 19 — чоряки якуми асри 20).
III. Аслан туркӣ (аз солҳои 30-юм. Асри ХХ).
Аз миёнаҳои асри 19 (пас аз танзимот ) ба ном забони ба истилоҳ Усмонии нав шакл гирифт, ки ба нутқи гуфтугӯӣ наздиктар аст ва қарзҳои зиёде аз забонҳои Аврупои Ғарбӣ дорад. Пас аз ташкили Ҷумҳурии Туркия (1924), забони адабии муосири туркӣ бо рамз дар асоси алифбои лотинӣ ( 1928) рамзгузорӣ карда шуд ва забони усмонӣ аз истифода баромад.
Забони муосири туркӣ дар ибтидои асри 20 тавассути рамзгузории лаҳҷаҳои мардумии Туркия сохта шудааст ва идомаи мустақими забони усмонӣ нест. Бо вуҷуди ин, дар тӯли якчанд асрҳои истифода анъанаи хаттии усмонӣ ба ин лаҳҷаҳо таъсири шадид гузоштааст. Яке аз фарқиятҳои асосии забони муосири туркӣ ва усмонӣ истифодаи васеътари неологизмҳои туркӣ ба ҷои иқтибосоти арабӣ-форсӣ мебошад (ҳиссаи он дар забони туркӣ тақрибан 30% ва 80% дар усмонӣ мебошад), инчунин шумораи камтари калимаҳои мураккаб.
Дар аввали асри XXI Ҷиҳодиёни чечен забони усмониро (дар баробари арабӣ) ҳамчун як забони эҳтимолии ватанӣ барои " Аморати Қафқоз " мешумурданд, аммо нуқтаи назари ҷонибдорони забони арабӣ бартарӣ дошт [1].
Эзоҳ
вироишАдабиёт
вироишБа забони русӣ
вироиш- Гузев В. Г. Староанатолийско-тюркский язык // Языки мира: Тюркские языки. — М.: Институт языкознания РАН, 1996. — С. 116—126. — (Языки Евразии). — ISBN 5-655-01214-6.
- Гузев В. Г. Староосманский язык. — М.: «Наука», Главная редакция восточной литературы, 1979.
- Кононов А. Н. Турецкий язык // Языки мира: Тюркские языки. — М.: Институт языкознания РАН, 1996. — С. 394—412. — (Языки Евразии). — ISBN 5-655-01214-6.
Бо инглисӣ
вироиш- Davids, A. L. A grammar of the Turkish language. — London, 1832.
- Boyd, Charles. The Turkish interpreter or A new grammar of the Turkish language. — Paris, London, 1842.
- Arnold, Edwin. A simple transliteral grammar of the Turkish language. — London, 1877.
- Redhouse, J. W. A simplified grammar of the Ottoman-Turkish language. — London, 1884.
- Redhouse, J. W. Turkish dictionary, in two parts, English and Turkish, and Turkish and English. — London, 1880.
- Redhouse, J. W. A lexicon, English and Turkish. — Constantinople, 1884.
Олмонӣ
вироиш- Müller, August & Gies, Hermann. Türkische Grammatik, mit Paradigmen, Litteratur, Chrestomathie, und Glossar. — Berlin, 1889.
- Manissadjian, J. J. Lehrbuch der modernen osmanischen Sprache. — 1893.
- Weil, Gotthold. Gramatik der osmanisch-türkischen Sprache. — Berlin, 1917.
Ба фаронсавӣ
вироиш- Bianchi, T.X. & Kieffer, J. D. Dictionnaire turc-français. — Paris, 1801. — Т. I.
- Bianchi, T.X. & Kieffer, J. D. Dictionnaire turc-français. — Paris, 1837. — Т. II.
- Bianchi, T.X. Dictionnaire français-turc. — Paris, 1843. — Т. I.
- Bianchi, T.X. Dictionnaire français-turc. — Paris, 1846. — Т. II.
- Hindoglu, A. Dictionnaire abrégé français-turc. — Vienne, 1831.
- Youssouf, R. Dictionnaire portatif turc-français. — Constantinople, 1890.
- Jaubert, P. A. Éléments de la grammaire turke. — Paris, 1833.
- Davids, A. L. Grammaire Turke. — London, 1836.
- Redhouse, J. W. Grammaire raisonnée de la langue ottomane. — Paris, 1846.
- Malouff, N. Grammaire élémentaire de la langue turque. — Paris, 1890.
Пайвандҳо
вироиш