Хидивияти Миср
Хидивияти Миср (ар. الخديوية المصرية; усм. خدیویت مصر) — давлати вассали худмухтор дар зери назорати Империяи Усмонӣ, ки аз ҷониби сулолаи Муҳаммад Алӣ таъсис ва назорат карда мешуд, ки аксар қисми кунунии Миср, Судон ва баъзе аз дигар давлатҳои Осиёи Хурдро дар бар мегирифт.
| Хидивияти Миср | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| |||||||||
| Пойтахт | Қоҳира | ||||||||
| Забон(ҳо) | инглисӣ[1] | ||||||||
| Воҳиди пул | Фунти Миср | ||||||||
| Майдон |
| ||||||||
| Шакли ҳукмронӣ | подшоҳии машрута | ||||||||
.svg)
Таърих
вироишДар соли 1517 Султони Мамлукҳо аз ҷониби Империяи Усмонӣ забт ва ҳамроҳ карда шуд. Сурия, Ҳиҷоз, Барка аз Миср ҷудо карда шуданд ва худи Миср ҳамчун иёлат идора карда шуд. Аксар вақт, қудрати марказии усмонӣ қаламравро нодида мегирифт, ки боиси он шуд, ки дар соли 1798 дар як муддати кӯтоҳ Миср ба майдони мубориза барои манфиатҳои Англия-Фаронса табдил ёфт.
То соли 1805 як губернатор-волии нав Муҳаммад Алӣ, кт Маҳмад Алӣ Пошо ӯро таъйин кардааст, бо истифода аз мушовирони хориҷӣ, асосан фаронсавиҳо як силсила ислоҳотро оғоз кард; вай Мисрро ба як давлати мустақил табдил дод. Миср аҳамияти бузурги стратегӣ дошт, зеро роҳи заминӣ аз баҳри Миёназамин то Суэтс аз он мегузарад. Ҳамчунин, Муҳаммад Алӣ худсарона худро хидив эълон кард, сарфи назар аз он ки ба ӯ танҳо унвони волиро доданд. Ҳукумати ба ғазабомадаи Усмонӣ ҳеч коре накард, то вақте ки Алӣ дар соли 1831 ба Сурияи усмонӣ ҳуҷум кард. Барои кумакаш дар давраи Ҷанги Истиқлоли Юнон Маҳмуди II ба ӯ ваъдаи назорати Сурияро дод, аммо пас аз анҷоми ҷанг унвонро эътироф накард ва сипас бо иттифоқ бо Бритониё ба хотири бозпас гирифтани Сурияи гумшуда ба мисриён ҳамла кард.
Дар соли 1840, Бритониё Байрутро тирборон кард ва қувваҳои англису усмонӣ ба Акр фуруд омада онро забт карданд. Артиши Миср маҷбур шуд, ки ба ватан баргардад, тибқи натиҷаҳои Конвенсияи Лондонии соли 1840, Муҳаммад Алӣ ҳама қаламравҳои ишғолшударо ба ҷуз Судон, ки ҳокими он шуд, баргардонд.
То соли 1848, Муҳаммад Алӣ аллакай ба синни пирӣ расида буд, аз ин рӯ Султони Усмонӣ тасмим гирифт, ки қудратро ба писараш Иброҳим Пошо диҳад. Бо вуҷуди ин, пас аз чанд моҳ Иброҳим Пошо аз бемории сил вафот кард ва дар муддати кӯтоҳе аз падараш, ки соли 1849 даргузашт, дертар фавтид.
Пас аз ӯ, Аббос I Ҳилмӣ ба ҳукмронӣ шурӯъ карда, бисёр ислоҳоти Муҳаммад Алиро лағв кард, аммо дар соли 1854 ӯро Муҳаммад Саид Пошо кушт, ки бисёр ислоҳоти падарашро дар давраи 9-солагӣ баргардонд. Пас аз ӯ ҷияни ӯ Исмоил Пошо ба ҳукмронии Миср шурӯъ кард. Муносибат бо усмонӣ ба расмият дароварда шуд ва Султон истифодаи Исмоилро аз унвони Хидив эътироф кард. Хидиват танҳо ба таври расмӣ ба усмонӣ вобастагӣ дошт. Усмонӣ бандарҳои Суакин (Судон) ва Массава (Эритрея)-ро ба Миср интиқол доданд. Сохтмони канали Суэтс соли 1869 ба охир расид. Миср қудрати худро дар соҳили ғарбии Баҳри Сурх то ба Кейп Гуардафуи васеъ кард. Хидиват дар соли 1875 кӯшиш кард, ки Ҳабашистонро забт кунад, аммо ин муваффақ нашуд.
Хароҷоти аз ҳад зиёд ба он оварда расонд, ки то соли 1876 қарзи берунии Миср 94 миллион фунт стерлингро ташкил дод, ки чизе барои пардохт кардан надошт. Хидив Исмоил қисмати мисрии саҳмияҳои ширкати канали Суэтсро (45%) ба ҳукумати Бритониё фурӯхт, аммо ин вазъиятро наҷот надод, ки ӯро 8 апрели соли 1876 маҷбур сохт, ки муфлисии давлатии Мисрро эълон кунад. Кредиторони аврупоӣ (кредиторони Бритониё ва Фаронса) ба назорат кардани хароҷот ва даромади Миср шурӯъ карданд, аммо ба хулосае омаданд, ки бо чунин низоми идоракунӣ қарзро баргардонидан мумкин нест ва Исмоил маҷбур шуд, ки намояндагони худро ба ҳукумат, ки нав таъсис додааст, муаррифӣ кунад, андозҳое, ки боиси норозигии ҳам хидивиён ва ҳам аҳолӣ гардид.
Дар посух, Бритониё ва Фаронса ба Султон фишор оварданд ва ӯ Исмоил Пошоро аз мақомаш барканор кард ва Тавфиқро ҳамчун Хидиви нав дар соли 1879 таъйин кард. Шӯришҳо ҳарчӣ бештар кишварро фаро мегирифтанд, муфтии асосии Миср Муҳаммад Абду ҳаракати мардумиро дастгирӣ мекард. Он инчунин аз дастгирии артиш таҳти роҳбарии полковник Аҳмад Арабӣ, ки соли 1881 ба раҳпаймоӣ оғоз кард, баҳра бурд. Дар моҳи сентябри соли 1881, пас аз намоиши қувваи низомӣ аз ҷониби Бритониё, вай сарвазирро аз вазифа озод кард. Хидив Тавфиқ маҷбур шуд, ки ба миллатгароҳо гузашт кунад ва намояндаи худро дар моҳи феврали соли 1882 ба сарварии ҳукумат дод ва Арабиро вазири ҷанг кард ва қариб назорати аврупоӣ бар буҷаи кишварро бардошт. Дар моҳи апрели 1882, Фаронса ва Бритониё киштиҳои ҷангиро ба Искандария фиристоданд, то қудрат ва пуштибонии Хидивро нишон диҳанд ва тарси ҳамла ба ин кишварро афзоиш доданд. 25 май Англия ва Фаронса аз хидивҳо талаб карданд, ки ҳукуматро пароканда кунанд ва Арабиро аз кишвар хориҷ кунанд. Тавфик розӣ шуд, аммо ин корро карда натавонист, зеро то моҳи июн Миср қариб дар дасти миллатгароён буд, аз ин рӯ аз англисҳо ва туркҳо кумак хостааст, аммо ба фарқ аз Бритониё, бандари олӣ аз кумак даст кашид. Бомбгузории Искандария ба шӯришгарон чандон таъсире надошт ва Англияро маҷбур сохт, ки дар моҳи август нерӯҳои экспедитсионии Бритониё ба ду тарафи канали Суэтс фуруд оянд. Ҳангоми ҷанги Тел-эл-Кебир, сарбозони бритониёӣ артиши Мисрро мағлуб карданд ва қудратро ба Тавфиқ баргардонданд, ки онҳоро путчистҳо дур карда буданд.
Соли 1885 дар Судони Миср шӯриши Маҳдистон оғоз шуд, аммо Бритониё ба кумак ба ҳукумати Миср таваҷҷуҳ зоҳир накард. Вақте ки нирӯҳои Миср гарнизонҳоро аз Сайл ва Берберс эвакуатсия карданд, Бритониё ба ин қаламравҳо ворид шуда, онҳоро ҳамчун Сомалили Бритониё ҳамроҳ карданд. Дар соли 1898, вақте ки бозгашти Судон ба манфиати Бритониё буд, аз Миср хоҳиш карда шуд, ки дар ин кор кумак кунад ва Судон ҳамчун кондоминиуми Судони Англо-Миср эълон карда шуд.
Пас аз эълони усмониҳо ба империяи Бритониё дар Ҷанги Якуми Ҷаҳон, Бритониё эътирофи ҳокимияти расмии усмониро дар Миср қатъ кард. Ба таври расмӣ, ишғоли Бритониё пас аз барканории охирин Хидив Аббоси II дар 5 ноябри соли 1914 ва таъсиси султонат бо сарварии Ҳусейн Комил дар 19 декабр хотима ёфт ва бо он Хидивияти Миср ба охир расид.