Муқовимати ғайризӯроварӣ
Муқовимати ғайризӯроварӣ ё Муқовимати бидуни зӯроварӣ — муборизаи бидуни хушунат назария ва амалияи расидан ба ҳадафҳои сиёсӣ бидуни истифодаи хушунат аст. Ин тавассути нофармонии шаҳрвандӣ, корпартоиҳо, ҳамкорӣ накардан, бойкотҳо, эътирозҳои рамзӣ ва ғайра ба даст меояд.
Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки эътирозҳои осоишта нисбат ба эътирозҳои хушунатомез самараноктаранд кӯшиши ба ақл ва эҳсоси тарафи муқобил муроҷиат кардан, маҷбур кардани он ба эътирофи дурустӣ ва бартарии ахлоқии иштирокчиёни муқовимат аст. Ҳангоми муқовимат ба таҷовузи беруна, чунин тахмин карда мешавад, ки истифодаи муқовимати бидуни зӯроварӣ бояд сарбозони душманро рӯҳафтода кунад, онҳоро ба дурустии амалиёти давлати худ шубҳа кунад.
Муборизаи бидуни хушунат имкон медиҳад, ки чунин мубориза бурда шавад, ки гарчанде ки ба хашму ғазаб нисбат ба беадолатӣ ва зуроварӣ асос ёфта бошад ҳам, бо вуҷуди ин дар байни ҷанговарон хашму ғазаб ва адоватро бедор намекунад. Дар мавридҳои задухӯрдҳои дохили-миллӣ маълум аст, ки оштинопазирӣ, кинаю адоват ва нигоҳ доштани бегонагии байни ҳамдигар ба ҳалли онҳо мусоидат намекунад, зеро дар хар як натиҷаи мубориза одамоне, ки тарафҳои ба ҳам муқобил мебароянд, бояд якҷоя зиндагӣ кунанд. Истифодаи пайвастаи зӯроварӣ дар чунин низоъҳо волоияти қонунро ҳифз мекунад ва шаъну шарафи инсонро ҳифз мекунад.
Тарафдорони муносибати меъёрӣ нисбат ба зуроварӣ характери принсипиалии беэътибориро таъкид мекунанд. Онҳо боварӣ доранд, ки дар хар як холати муқобилияти бесилоҳ бояд на танхо аз мақсади бевосита, балки аз афкори олй, эътиқоди динӣ, принсипҳои ахлоқӣ хам илҳом гирифта шавад. Онҳо чунин мешуморанд, ки техникаи муборизаи ғайриқонунӣ метавонад бо устувории бештар амалӣ карда шавад, агар одамон принсипҳои мувофиқро эътироф кунанд, на танҳо тактикаи самараноктаринро аз мулоҳизаҳои имконпазири эҳтиёткорӣ, амалия интихоб кунанд.
Назария
вироиш
Бори аввал мавҳуми "Муқовимати ғайризӯроварӣ" аз ҷониби Маҳатма Гандӣ асоснок карда шуд, ки ӯ онро «Сатяграха» номид. Идеяи зӯроварӣ накардани Гандӣ на танҳо ба фарҳанг ва дини қадимаи Ҳиндустон асос ёфтааст, балки ба он анъанаҳои насронӣ, ҷустуҷӯҳои ахлоқии Ҳенри Торо, Ралф Эмерсон, инчунин назарияи Лев Толстой дар бораи «муқовимат ба бадӣ бо зӯроварӣ» дар Русия дар охири асри 19 маъмул аст. Нақши Ганди пеш аз ҳама дар он буд, ки бори аввал ба амалияи зӯроварӣ андозагирии геополитикӣ дод. Ҳама ҳаракатҳои минбаъда, ки идеяи муқовимати ғайриқонунӣ (муборизаи халқҳои Африқои Тропикӣ барои истиқлол, муборизаи аҳолии зангиҳои Иёлоти Муттаҳида бо роҳбарии Мартин Лютер Кинг ) мебошанд.барои ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва ғайра) ба таҷрибаи муборизаи Ҳиндустон асос ёфта, аз он илҳом гирифтаанд.
Муҳаққиқи амрикоӣ Ҷин Шарп дар назарияи Муқовимати ғайризӯроварӣ саҳм гузоштааст. Шарп ва пайравони у роҳи универсалӣ ва доктринаи муқовимати ғайризӯровариро, ки Гандӣ кор карда баромада буд, пеш гирифтанд. Натиҷаи кори онҳо ба дараҷаи техника, яъне усулҳои конкретии амалӣ барои истифода тайёр расондани идеяҳои муборизаи беамон буд. Китобҳои Шарп ба даҳҳо забон тарҷума шудаанд ва ҳамчун дастурҳои амалӣ барои ташкили эътирозҳои ғайризӯроварӣ васеъ истифода мешаванд.[1]. Дар баробари ин, Ҷин Шарп ҳамроҳ бо Брюс Ҷенкинс назарияи муқовимат ба табаддулотҳоеро таҳия кард, ки аз рӯи усулҳои муборизаи бидуни зӯроварӣ ташкил карда шудаанд. Дар ин самт методологияи амалҳои «ғайризӯроварӣ» ба таври муқобил – нигоҳ доштани тартиботи сиёсӣ истифода мешавад. Идеологҳои муқовимати бидуни зӯроварӣ ҳамчун иҷрои вазифаи динӣ ва ахлоқии марбут ба худшиносии рӯҳонӣ Маҳатма Гандӣ, пешвои муборизаи («Сатяграха» ) бар зидди табъиз алайҳи ҳиндуҳо буданд.дар Африқои Чанубӣ ва баъдтар муборизаи зидди ҳукмронии мустамликавии Англия дар Ҳиндустон ва Мартин Лютер Кинг, рохбари харакати хукукҳои граждании сиёхпуст дар ИМА. Тарафдорони ин равиш инчунин аз он нигаронанд, ки муқовимати безӯроварӣ метавонад ҳамчун воситаи муассир барои расидан ба ҳадафҳои ношоиста мавриди истифода шавад. Манфиатҳои шахсӣ, ғаразноке, ки бо роҳи муборизаи муҳофизат карда мешаванд, ба организми ҷамъиятӣ таъсири харобиовар расонда, манбаи беадолатии нав шуда метавонанд.
Самаранокӣ
вироишТавре, ки сиёсатшинос Эрика Ченовес нишон дод, муқовимати бидуни зӯроварӣ роҳи муассиртарини маҷбур кардани элитаи ҳукмрон ба тағирот ва гузашт кардан аст [2][3]. Бо вуҷуди ин, баъзе пажӯҳишҳо иддао доранд, ки тазоҳуроти осоишта нисбат ба эътирозҳои хушунатомез тақрибан ду маротиба муассиртар аст; ва барои муваффақият иштирок дар эътирозҳои 3,5% аҳолии кишвар зарур аст [4].
Адабиёт
вироиш- Д. Шарп «От диктатуры к демократии»Бойгонӣ шудааст 4 апрели 2015 сол..
- Д. Шарп «198 методов ненасильственных действий»Бойгонӣ шудааст 30 ноябри 2016 сол..
- How to Start a (Wall Street-backed) RevolutionБойгонӣ шудааст 19 августи 2016 сол.(англ.), перевод(рус.).
- С. Цатурян «Ненасильственная революция. От теории к практике»Бойгонӣ шудааст 12 ноябри 2016 сол.
- Гражданское сопротивление: с первого взглядаБойгонӣ шудааст 5 Январ 2022 сол.
Пайвандҳо
вироиш- Раздел «Ненасилие» в библиотеке Я. Г. Кротова
- М.Стефан, Э.Ченовет Почему гражданское сопротивление — работает? Стратегическая логика ненасильственного конфликтаБойгонӣ шудааст 11 октябри 2010 сол.
- В. Мейерс Ненасилие и его насильственные последствияБойгонӣ шудааст 13 марти 2016 сол.
- М. Ауер Странная войнаБойгонӣ шудааст 14 май 2009 сол.
- Томас Мертон Ненасильственное сопротивление фашизму(пайванди дастнорас)
- Д. МакРейнольдс Философия ненасилияБойгонӣ шудааст 8 май 2007 сол.(англ.)
Эзоҳ
вироиш- ↑ «Идеолог „цветных революций“ о русском следе своего метода», Би-Би-Си, 22.02.2012.(пайванди дастнорас — таърих).
- ↑ «It-only-takes-35-of-people-to-change-the-world» Бойгонӣ шудааст 14 май 2019 сол., BBC, 14.05.2019
- ↑ «success-nonviolent-civil-resistance»(пайванди дастнорас — таърих).
- ↑ It only takes 3,5 % of people to change the world Бойгонӣ шудааст 20 октябри 2019 сол., BBC, 20.10.2019