Яҳудиёни Тоҷикистон
Яҳудиён ва яҳудият дар Тоҷикистон таърихи тӯлонӣ ва мухталиф доранд. Бисёре аз яҳудиёни тоҷик аслан яҳудиёни бухорӣ буданд.[1]
Таърих вироиш
Яҳудиён бори аввал дар қисми шарқии Аморати Бухоро, дар ҳудуди имрӯзаи Тоҷикистон, дар асри II пеш аз милод омада буданд. Пас аз ба қудрат расидани коммунистон, онҳо кишварро ба ҷумҳуриҳо, аз ҷумла ба Тоҷикистон, ташкил карданд, ки он бори аввал ҳамчун ҷумҳурии мухтор дар ҳайати Узбекистон дар соли 1924 ташаккул ёфт ва дар соли 1929 ба ҷумҳурии комилҳуқуқ табдил ёфт.
Дар талоши рушди Тоҷикистон, мақомоти шӯравӣ муҳоҷиратро ташвиқ карданд, аз ҷумла ҳазорҳо яҳудиён аз Ӯзбекистони ҳамсоя ба Тоҷикистон омаданд. Аксари яҳудиён дар Душанбе, пойтахти Тоҷикистон, ҷойгир шуданд ва дар он ҷо синагогаи яҳудиро кушоданд. Дар давоми Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ мавҷи дуюми ашкеназиҳои яҳудиён ба Тоҷикистон муҳоҷират карданд.
Дар Иттиҳоди Шӯравӣ, аз ҷумла дар Тоҷикистон, аз солҳои 70-ум сар карда, яҳудиён ба Исроил, инчунин ба ИМА муҳоҷират карданро сар карданд. То охири солҳои 80-ум, бисёре аз яҳудиёни Тоҷикистон рафтанд. Пас аз барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1991, Тоҷикистон истиқлол ба даст овард ва кишвар ба ҳолати ҷанги шаҳрвандӣ байни ҳукумат ва нерӯҳои исломӣ афтод. Ҷанҷоли доимии низомӣ яҳудиёни тоҷикро дар қашшоқии шадид ва дар тарсу ҳарос аз ҷони худ нигоҳ дошт.[2] Дар солҳои 1992-1993 бештари яҳудиёни дар кишварбуда, ба Исроил ё Амрико муҳоҷират карданд. Дар байни солҳои 1989 ва 2000, аз 20,000 яҳудиёни кишвар дар маҷмӯъ 10.800 танҳо ба Исроил муҳоҷират кардаанд. Он яҳудиёне, ки муҳоҷират кардаанд, аз шаҳрвандии Тоҷикистон маҳрум шуданд ва дигар бо ин кишвар иртибот надоранд.
Имрӯз дар Тоҷикистон танҳо сад яҳудӣ боқӣ мондааст.[3] Тақрибан 40% бухороӣ ва боқимонда Ашкеназӣ мебошанд.[4] Онҳо асосан пиронсолон, камбизоатон мебошанд ва ба ҳамлаҳо ва таъқиботи антисемитӣ дучор меоянд. Як ҳодисаи фоҷиабор дар ҷомеа қатли рӯзноманигор Мейрахим Гавриелов буд. Ҷамъияти яҳудиён ба душворӣ амал мекунад ва барои зинда мондан ба кумаки созмонҳои ҷаҳонии яҳудиён такя мекунад. Аксарияти яҳудиёни кишвар дар Душанбе зиндагӣ мекунанд, ҷамъиятҳои хурдтарашон бошанд — дар Шаҳрисабз (Дар Узбекистон), вилояти Ленинобод ва водии Фарғона.[2]
Демографияи таърихӣ вироиш
Ҷамъияти яҳудиёни Тоҷикистон дар соли 1926 тақрибан вуҷуд надошт ва он дар байни солҳои 1926 ва 1970 босуръат афзоиш ёфт. Дар соли 1970 шумораи аҳолии яҳудии Тоҷикистон нисбат ба соли 1926 беш аз панҷоҳ маротиба зиёдтар буд ва қариб понздаҳ ҳазор нафарро ташкил медод. Ҷамъияти яҳудиёни Тоҷикистон солҳои 1970-1989 афзоишро идома медод, аммо бо суръати хеле сусттар. Аз замони фурӯпошии коммунизм амалан ҳама яҳудиён дар Тоҷикистон аз солҳои 1989 то 2002 кишварро тарк карда, ба дигар кишварҳо кӯчиданд.[5] Аксари яҳудиёни тоҷик, ки муҳоҷират кардаанд, ба Исроил кӯчиданд.
| Year | Pop. | ±% |
|---|---|---|
| 1926 | 275 | — |
| 1939 | 5 166 | +1778.5% |
| 1959 | 12 435 | +140.7% |
| 1970 | 14 627 | +17.6% |
| 1979 | 14 697 | +0.5% |
| 1989 | 14 836 | +0.9% |
| 2002 | 100 | −99.3% |
| 2010 | 100 | +0.0% |
Эзоҳ вироиш
- ↑ David Levinson (1998). Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. Greenwood Press. ISBN 1-57356-019-7.
- ↑ 2.0 2.1 Tajikistan: Virtual Jewish History Tour. Jewishvirtuallibrary.org (1 марти 2006). 14 апрели 2013 санҷида шуд.
- ↑ Estimated Jewish population in Asia Бойгонӣ шудааст 13 май 2008 сол. as of 1 January 2002. Retrieved on 9 June 2009.
- ↑ Tajikistan: Virtual Jewish History Tour. Jewishvirtuallibrary.org (1 марти 2006). 14 апрели 2013 санҷида шуд.
- ↑ tab30.XLS (PDF). 14 апрели 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 14 июли 2014.