Шафтолу
Шафтолуи маъмулӣ[3][4][5][6], шафтолу, ҳулу[7] (лот. Prúnus pérsica) — ҷинси бутта ё дарахти мевадорест аз оилаи настараниҳо.
| Шафтолу | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||
| Табақабандии илмӣ | |||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||
| Номи байнулмилалии илмӣ | |||||||||||||||||||||||
| Prunus persica (L.) Batsch | |||||||||||||||||||||||
| Мутародифот | |||||||||||||||||||||||
|
Persica vulgaris Mill. Список[2]
Amygdalus persica L. 1753
Amygdalus persica var. aganonucipersica (Schübl. & G.Martens) T.T.Yu & L.T.Lu Amygdalus persica var. compressa (Loudon) T.T.Yu & L.T.Lu Amygdalus persica var. scleronucipersica (Schübl. & G.Martens) T.T.Yu & L.T.Lu Amygdalus persica var. scleropersica (Rchb.) T.T.Yu & L.T.Lu Persica platycarpa Decne. Persica vulgaris var. compressa Loudon Prunus daemonifuga H.Lév. & Vaniot Prunus persica (L.) Stokes Prunus persica (L.) Siebold & Zucc. Prunus persica f. aganonucipersica (Schübl. & G.Martens) Rehder Prunus persica var. compressa (Loudon) Bean Prunus persica var. lasiocalyx H.Lév. & Vaniot Prunus persica var. platycarpa (Decne.) L.H.Bailey Prunus persica subsp. platycarpa (Decne.) D. Rivera, Obón, S. Ríos, Selma, F. Mendez, Verde & F.Cano Prunus persica f. scleropersica (Rchb.) Voss Amygdalus nucipersica (L.) Rchb. Persica nucipersica (L.) Borkh. Amygdalus potanini (Batalin) T.T.Yu Persica potaninii (Batalin) Kovalev & Kostina |
|||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Дарахти Шафтолу 3—5 м қад мекашад. Баргаш нештаршакли дарозруя (дарозиаш 10—18 см, бараш 2—5 см), дандонадор, гулаш сурх ё гулобӣ, мевааш кулула, тухмшакл, гирда ё дарозруя, пашмакдор ё лучак, рангаш гуногун (аз сабзи сафедтоб то норинҷӣ), пусташ тунук, мағзаш сафед, зард, гулобӣ, сершира, ширин ё каме нордон, донашакл нағз ҷудо (баъзан часпак) мешавад.
Шафтолуи худруй аниқ, маълум нест. Тахмин мекунанд, ки Шафтолуи худруй дар куҳсори Хитой месабзад ва онро 4 ҳаз. сол муқаддам кишт кардаанд. Шафтолуpo аз Хитой ба Эрон, минбаъд ба Юнови Қадим (Теофраст дар а. 4 то м. Шафтолуро ном бурда аст) бурдаанд. Шафтолуро дар ҳудуди республикаҳои Осиёи Миёна ва Закавказия ҳануз то м. мепарвариданд. Ҳоло Шафтолу қариб дар ҳама мамлакатҳои субтропикию тропикии Нимкураи шимолӣ ва Нимкураи ҷанубӣ маъмул шудааст.
Дар СССР Шафтолуро асосан дар Осиёи Миёна, Кавказу Қрим, РСС Молд., поёноби д. Волга ва ҷан. РССУ (беш аз 25 ҳаз. га) мепарваранд; аз ҳар га шафтолузор 200—400 ц ҳосил меғундоранд.
Дар ҷаҳон тақр. 5 ҳаз. ва дар СССР 98 навъи Шафтолу маълум аст. Дар Тоҷикистон навъҳои таҳҷоии Шафтолу— сафед, равғани гов, анҷиршафтолу, лучак, чиллагӣ, Шафтолуи сурх, инчунин навъҳои ба шароити маҳал мутобиқшудаи пешпазак («Майфловер», «Александр ранный», «Камберленд», «Золотой юбилей»), миёнсолӣ («Малиновый», «Инжирный красный», «Обильный», «Чемпион», «Старт»), дерпазак («Эльберта», «Фардод», «Сальвей»), навъдои нави «Мевагул», «Гулдор», «Равшан» ва «Сунбулӣ»-ро, ки селекционерони Ин-тн тадқиқоти илмии боғу токдорӣ ва сабзавоткории Тоҷикистон руёнидаанд, парвариш мекунанд.
Шафтолуи сафед навъи таҳҷоӣ аст. Дарахти 7—8-солааш то 80 кг ҳосил медиҳад. Мевааш хуштаъм, сершираву ширин, андак нордон (вазнаш андаряк 90—100 г), асосан барои тархурӣ истифода мешавад. Ох. авг. ва авв. сент. мепазад. Бештар дар вил. Ленинобод мепарваранд.
Шафтолуи сурх. Дарахташ ба Шафтолуи сафед монанд аст, вале навдаҳояш одатан сурхчаанд. Мевааш сурхтоб, таъмаш бештар талхча, донакаш ба осонӣ ҷудо мешавад.
Чиллагӣ навъи Шафтолуи пешпазаки таҳҷоист (дар даҳрӯзаи авв. июнь Мепазад). Мевааш бештар зардтоб, гулобӣ ва сурх. Таъмаш нордон, баъзан андак талхча. Дар водии Фарғона ва ноҳияҳои диг. Осиёи Миёна хеле маъмул аст.
«Мевагул» ва «Гулдор» навъҳои сармобардор ва серҳосиланд. Ҳар бехи «Мевагул» андаряк 47,2 кг, «Гулдор» 55,3 кг ва аз ҳар га андаряк 262—307 ц ҳосил медиҳад. Меваашон зардтоб, нордон.
«Равшан» навъи нави сармобардор аст. Аз ҳар бехаш андаряк 55 кг ва аз ҳар га то 306 ц ҳосил меғундоранд. Мевааш сафеди пашмакдор, хуштаъм ва хушбӯй.
«Сунбулӣ» навъи серҳосилу пешпазак аст. Аз дар бехи он то 75,1 кг ва аз ҳар га то 417 ц ҳосил мегиранд. Мевааш калон, таъмаш нордон.
Шафтолуро асосан барои тархурӣ, тайёр кардани мураббо, шафтолуоб, мармелад, повидло ва ним истифода мебаранд. Равғани мағзи Шафтолуро дар тнб барои тайёр кардани ҳар гуна марҳам ва чун ҳалкунаида (мас., барои тайёр кардани кофур ва ғ.) истифода мебаранд. Шафтолу 6—14 % қанд, то — 1,02 % ҷавҳари себу лиму, 0,56— 1,26 % пектин, 0,6—1 мг% каротин (провитамина А) ва витаминҳои С, В дорад. Дар мағзи донаки Шафтолу 20— 60 % равған ҳаст.
Эзоҳ
вироиш- ↑ Об условности указания класса двудольных в качестве вышестоящего таксона для описываемой в данной статье группы растений см. раздел «Системы APG» статьи «Двудольные».
- ↑ The Plant List, Prunus persica (L.) Batsch Нусхаи бойгонишуда аз 10 марти 2021 дар Wayback Machine(англ.)
- ↑ Персик (Persica) Бойгонӣ шудааст 30 октябри 2017 сол., Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1969—1978 гг.
- ↑ 385. Persica Mill. / Persica vulgaris Mill. — Персик обыкновенный Бойгонӣ шудааст 30 октябри 2017 сол., Вульф Е. В., Малеева О. Ф.//Мировые ресурсы полезных растений/Л.: Наука, 1969. — 568 с.
- ↑ Персик обыкновенный Бойгонӣ шудааст 16 апрели 2016 сол., Маевский П. Ф. Флора средней полосы европейской части России. — 10-е изд., испр. и доп.. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — 600 с. (С. 333) — ISBN 5-87317-321-5.
- ↑ Шаблон:Маевский.
- ↑ Луғатномаи Деҳхудо. Ҳулу чист? Маънии ҳулу(тоҷ.). vazhaju.tj. Вожаҷӯ. 26 Январ 2023 санҷида шуд.
Адабиёт
вироиш- Шафтолу / У. Трупов // Ховалинг — Ҷӯяк. — Д. : СИЭСТ, 1988. — (Энциклопедияи Советии Тоҷик : [дар 8 ҷ.] / сармуҳаррир М. Д. Диноршоев ; 1978—1988, ҷ. 8).
- Скороход С. Т., Шохмуродова С. Б., Навъҳои нави ояндадори шафтолу, «Хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон», 1982, 1;
- Шайток И. М.. Культура персика, Киев. 1987;
- Культурные растения СССР, М., 1978.