Алифбои тоҷикӣ

Забони тоҷикӣ дар тӯли таърихи худ дар се системаи хаттӣ навишта шудааст: арабӣ, лотинӣ ва кириллӣ. Ҳар кадоми онҳоро метавон «хатти тоҷикӣ» ё «алифбои тоҷикӣ» (alifboi toçikī, اﻟﻔﺒﺎی تاجیکی) номид.

Нишони Ҷумҳурии Автономии Советии Сотсиалистии Тоҷикистон дар солҳои 1929—1931. Номи ҷумҳурӣ бо ҳарфҳои лотинӣ ва форсии тоҷикӣ ва бо сириллики русӣ навишта шудааст.

Нишони ҶШС Тоҷикистон дар солҳои 1931—1935. Номи ҷумҳурӣ бо ҳарфҳои лотинӣ ва форсии тоҷикӣ ва бо сириллики русӣ навишта шудааст.

Алифбои истифодашуда бо мурури замон тағир ёфтанд. Аввалин хат барои навиштани забони тоҷикӣ хатти арабӣ буд, сипас дар солҳои 1930—1940 хати лотинӣ, ки баъдтар ба хатти ҳозираи кириллӣ иваз карда шуд. Лаҳҷаи бухорӣ, ки бо он яҳудиёни бухорӣ ҳарф мезаданд, маъмулан бо алифбои ибрӣ навишта мешуд, аммо аз садаи XXI он одатан бо сириллик навишта мешавад.

Мазмуни сиёсӣ

Тавре ки дар бисёр дигар кишварҳои пасошӯравӣ, дар Тоҷикистон интихоби навиштан бо сиёсат робитаи зич дорад. Расман дар Тоҷикистон алифбои кириллии тоҷикӣ, ки соли 1940 ҷорӣ ва соли 1998 ислоҳ шудааст, барои забони тоҷикӣ истифода мешавад. Ин навишта аз ҷониби мақомоти ҳозираи Тоҷикистон, пас аз ҷанги шаҳрвандии ҳафтсола (1992—1997) қабул шудааст. Кириллӣ барои забони тоҷикӣ дар Узбакистон ва инчунин дар дигар кишварҳои пасошӯравӣ истифода мешавад.

Алифбои лотинӣ ҳоло камтар маъмул аст, аммо солҳои 1926—1940 дар СССР алифбои лотинӣ барои забони тоҷикӣ истифода мешуд, ки барои ҳамаи забонҳои собиқ ИҶШС дар доираи «лотиникунонӣ» ҷорӣ карда шуд. Имрӯз, як қисми ҷавонони тоҷик мукотиба дар Интернетро бо алифбои лотинӣ афзал медонанд ва ҷавонони диаспораи тоҷикони Ӯзбекистон қариб пурра дар зери таъсири забони ӯзбекӣ, ки ҳоло ба лотинӣ алоқаманд аст, дар Интернет танҳо алифбои лотиниро истифода мебаранд. Инчунин дар худи Тоҷикистон тарафдорони аз нав романизатсия кардани хати тоҷикӣ зиёданд. Онҳо назари худро бо он шарҳ медиҳанд, ки хондани тоҷикӣ барои хориҷиён ва сокинони форсизабони Эрону Афғонистон осонтар мешавад. Инчунин тарафдорони алифбои лотин тарафдорони иттифоқ бо ҷаҳони Ғарб мебошанд.

Инчунин тарафдорони бозгашти хатти арабӣ-форсӣ, ки барои забони тоҷикӣ (он замон ин забон форсӣ номида мешуд) то соли 1925 аз асри VIII истифода мешуд, зиёданд. Инҳо асосан миллатгароён ва паниранистони тоҷик ва ҷонибдорони ақидаҳои исломӣ мебошанд.

Таърих

Дар натиҷаи таъсири ислом дар минтақа то солҳои 1920-ум забони тоҷикӣ бо алифбои форсӣ дар асоси хатти арабӣ навишта мешуд. Дар ин замон, забони тоҷикӣ забони алоҳида ҳисоб намешуд — боварӣ доштанд, ки ин як лаҳҷаи забони форсӣ аст. Пас аз ба қудрат расидани Шӯравиҳо, аввал хатти форсӣ сода карда шуд (1923) ва сипас гузариш ба хатти лотинишуда дар соли 1927 ба амал омад. Алифбои лотинӣ бо мақсади баланд бардоштани саводнокӣ ва дур кардани аҳолии онвақтаи бесавод аз Осиёи Марказии исломӣ пешниҳод карда шуд. Илова бар ин, дар паси ин қадам мулоҳизаҳои амалӣ мавҷуд буданд: хатти ҳамсадои форсӣ барои интиқоли садонокҳои забони тоҷикӣ мувофиқ нест. Илова бар ин, омӯхтани хатти форсӣ мушкилтар буд, зеро ҳарфҳо вобаста ба мавқеи ҳарф дар калима якчанд шакл доранд.

«Фармон дар бораи романикунӣ» ба алифбои лотинӣ моҳи апрели соли 1928 мақоми расмӣ дод. Алифбои лотинии тоҷикӣ дар асоси корҳои олимони туркзабон, ки нақшаи эҷоди алифбои муштараки туркиро доштаанд, таҳия шудааст, гарчанде ки тоҷикӣ забони туркӣ нест. Маърака бомуваффақият анҷом ёфт: то солҳои 1950 қариб саросар саводнокӣ ба даст оварда шуд. Пас аз лотинкунонӣ, тоҷикиро аввал забони алоҳида номиданд.

Соли 1940, дар доираи русигардонии Осиёи Миёна, забони тоҷикӣ ба хатти кириллӣ гузаронида шуд. Ин алифбо то охири солҳои 80, вақте ки пошхӯрии СССР боиси болоравии ҳаракати миллӣ дар Тоҷикистон гардид, истифода мешуд; Забони тоҷикӣ забони давлатӣ эълон карда шуд, ҳамон тавре ки забони форсӣ (ба ин ном калимаи Форсӣ илова карда шуд). Тибқи қонунҳои нав баргардонидани тадриҷан ба алифбои форсӣ пешбинӣ бояд мешуд. Тибқи забони давлатии Тоҷикистон номи забони тоҷикии форсиро гирифт.

Хатти арабӣ ба таҳсил ва зиндагии ҳаррӯза баргашт, гарчанде ки манъи Ҳизби Наҳзати Исломӣ дар соли 1993 қабули ин шакли навиштаро суст кард. Соли 1999 аз қонуни забони давлатӣ калимаи «форсӣ» хориҷ карда шуд. Дар соли 2004 алифбои кириллӣ аслан боқӣ монд; дар соли 1996, як қисми ками аҳолӣ метавонист онро бо алифбои форсӣ навишта хонад.

Навъҳо

Дар зер ҳарфҳои алифбои гуногуни тоҷикӣ дар якҷоягӣ бо хониш оварда шудаанд. Инчунин ҷадвали муқоиса вуҷуд аст.

Хати сириллик

Хатти кириллии тоҷикӣ соли 1940 дар ҶШС Тоҷикистон алифбои лотиниро иваз кард. Соли 1952 алифбои дар поён овардашуда бо илова намудани ҳарфҳои щ ва ы ислоҳ карда шуд.

Тафсилоти реверси пулҳои як рубли тоҷикӣ, ки то соли 2000 дар муомилот буд

Хати кириллии тоҷикӣ

А а

Б б

В в

Г г

Д д

Е е

Ё ё

Ж ж

З з

И и

Й й

К к

[a]

[b]

[v]

[ɡ]

[d]

[e]

[jɔ]

[ʒ]

[z]

[i]

[j]

[k]

Л л

М м

Н н

О о

П п

Р р

С с

Т т

У у

Ф ф

Х х

Ч ч

[l]

[m]

[n]

[ɔ]

[p]

[ɾ]

[s]

[t]

[u]

[f]

[χ]

[tʃ]

Ш ш

Ъ ъ

Э э

Ю ю

Я я

Ғ ғ

Ӣ ӣ

Қ қ

Ӯ ӯ

Ҳ ҳ

Ҷ ҷ

[ʃ]

[ʔ]

[e]

[ju]

[ja]

[ʁ]

[ˈi]

[q]

[ɵ]

[h]

[dʒ]

Калимаҳои иқтибосӣ инчунин ҳарфҳои ц-ро дар бар мегиранд ва гарчанде ки онҳо бо ислоҳи соли 1998 расман аз алифбо хориҷ карда шуданд. Илова бар ин, ислоҳоти соли 1998 тартиби ҳарфҳоро тағир дод: ҳарфҳои тағирёфта ҳоло аз паси ҷуфтҳои тағирнашудаи худ (г, ғ; к, қ ва монанди инҳо) мераванд. Алифбои муосири забони тоҷикӣ чунин менамояд: а б в г ғ д е ё ж з и ӣ й к қ л м н о п р с т у ӯ ф х ҳ ч ҷ ш ъ э ю я. Соли 2010 инчунин пешниҳод карда шуд, ки аз ҳарфҳои е, ё, ю, я хориҷ карда шаванд.

Хати форсӣ

Дастнависи мусаввари Ҷомӣ, шоири тоҷик, бо байтҳое, ки бо алифбои форсӣ навишта шудаанд

То солҳои 1926—1929 тоҷикӣ дар ҳудуди СССР бо алифбои форсӣ-дарӣ навишта мешуд, ки он алифбои ниёгон низ ном дорад.

Персидский таджикский алфавит

ر	ذ	د	خ	ح	چ	ج	ث	ت	پ	ب	ا
[ɾ]	[z]	[d]	[χ]	[h]	[tʃ]	[dʒ]	[s]	[t]	[p]	[b]	[ɔ]
ق	ف	غ	ع	ظ	ط	ض	ص	ش	س	ژ	ز
[q]	[f]	[ʁ]	[ʔ]	[z]	[t]	[z]	[s]	[ʃ]	[s]	[ʒ]	[z]
ی	ه	و	ن	م	ل	گ	ک
[j]	[h]	[v]	[n]	[m]	[l]	[ɡ]	[k]

Хати лотинӣ

Сахифаи якуми рӯзномаи «Коммунисти Исфара», 15 майи соли 1936

Хатти лотинишуда пас аз сарнагун шудани салтанати подшоҳӣ дар Русия бо мақсади афзоиши ҳиссаи аҳолии босавод ва дурӣ аз таъсири исломӣ ҷорӣ карда шуд. Дар версияҳои аввали алифбои лотинии солҳои 1926—1929, танҳо ҳарфҳои хурд буданд (ба тасвири болои қисми саҳифа нигаред). Яҳудиёни бухорӣ нусхаи каме дигари ин номаро истифода мебурданд, ки дар онҳо барои фонемаҳо ҳарфҳои беназир мавҷуд буданд, ки дар дигар нусхаҳои алифбо тоҷикӣ набуданд: ů, ə̧, ḩ.

Хати лотинии тоҷикӣ

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g	Ƣ ƣ	H h	I i	Ī ī
[a]	[b]	[tʃ]	[dʒ]	[d]	[e]	[f]	[ɡ]	[ʁ]	[h]	[i]	[/ˈi/]
J j/Y y	K k	L l	M m	N n	O o	P p	Q q	R r	S s	Ş ş	T t
[j]	[k]	[l]	[m]	[n]	[ɔ]	[p]	[q]	[ɾ]	[s]	[ʃ]	[t]
U u	Ū ū	V v	X x	Z z	Ƶ ƶ	'
[u]	[ɵ]	[v]	[χ]	[z]	[ʒ]	[ʔ]

Рамзи Ƣ, gha номида мешавад ва ишораи садои [ɣ] мебошад. Ин аломат ба алифбои муштараки туркӣ шомил карда шудааст, ки барои навиштани аксар забонҳои ғайриславянии Иттиҳоди Шӯравӣ дар охири солҳои 30-юм истифода мешуд. Дар садаи XXI сарфи назар аз дастгирии баъзе гурӯҳҳо алифбои лотинӣ истифода намешавад.

Стандартҳои транслитератсия

Дар зер қоидаҳои гуногуни транслитератсияи забони тоҷикӣ оварда шудаанд:

Кириллӣ	ISO 9 (1995) 1	KNAB (1981) 2	WWS (1996) 3	ALA-LC 4	Allworth 5	BGN/PCGN 6
А а [a]	a	a	a	a	a	a
Б б [b]	b	b	b	b	b	b
В в [v]	v	v	v	v	v	v
Г г [ɡ]	g	g	g	g	g	g
Ғ ғ [ʁ]	ƣ	gh	gh	ḡ	gh	gh
Д д [d]	d	d	d	d	d	d
Е е [je, e]	e	e, ye	e	e	ye‐, ‐e‐	e
Ё ё [jɔ]	jo	yo	ë	ë	yo	yo
Ж ж [ʒ]	ž	zh	zh	ž	zh	zh
З з [z]	z	z	z	z	z	z
И и [i]	i	i	i	i	i	i
Ӣ ӣ [i]	ī	ī	ī	ī	ī	í
Й й [j]	j	y	ĭ	j	y	y
К к [k]	k	k	k	k	k	k
Қ қ [q]	ķ	q	q	ķ	q	q
Л л [l]	l	l	l	l	l	l
М м [m]	m	m	m	m	m	m
Н н [n]	n	n	n	n	n	n
О о [ɔ]	o	o	o	o	o	o
П п [p]	p	p	p	p	p	p
Р р [r]	r	r	r	r	r	r
С с [s]	s	s	s	s	s	s
Т т [t]	t	t	t	t	t	t
У у [u]	u	u	u	u	u	u
Ӯ ӯ [ɵ]	ū	ū	ū	ū	ū	ŭ
Ф ф [f]	f	f	f	f	f	f
Х х [χ]	h	kh	kh	x	kh	kh
Ҳ ҳ [h]	ḩ	h	ḩ	x	h	h
Ч ч [tʃ]	c	ch	ch	č	ch	ch
Ҷ ҷ [dʒ]	ç	j	j	č̦	j	j
Ш ш [ʃ]	š	sh	sh	š	sh	sh
Ъ ъ [ʔ]	'	'	'	'	"	'
Э э [e]	è	è, e	ė	è	e	ė
Ю ю [ju]	ju	yu	i͡u	ju	yu	yu
Я я [ja]	ja	ya	i͡a	ja	ya	ya

Эзоҳҳо:

1. ISO 9 мушаххасоти ISO 9 мебошад.
2. KNAB — маълумот аз базаи топонимикии Институти забони эстонӣ.
3. WWS — ҷадвал аз китоби «Системаҳои навиштани ҷаҳон» -и Бернард Комри (ингл. Bernard Comrie).
4. ALA-LC стандартест барои Китобхонаи Конгресс ва Ассотсиатсияи Китобхонаи Амрико.
5. Аз китоби Миллатҳои Шарқи Шӯравӣ. Интишорот ва системаҳои хаттӣ "аз ҷониби Эдвард Олуворт (ингл. Edward Allworth).
6. BGN / PCGN — стандарти United States Board on Geographic Names ва Permanent Committee on Geographical Names for British Official Use.

Хати ибрӣ

Мисли алифбои форсӣ, ҳарфи ибронӣ ҳамсадо дорад. Бо ин хат лаҳҷаи яҳудиёни бухориро, ки дар Бухоро ва Самарқанд зиндагӣ мекарданд, сабт мешуданд. Дар солҳои 1929—1930 онро алифбои лотинишуда иваз кард. Аз солҳои 1940, вақте ки мактабҳо барои яҳудиёни бухорӣ баста шуданд, он низ истифода намешуд. Дар айни замон, кириллӣ барои навиштани забони бухорӣ-ибрӣ истифода мешавад.

Ҳуруфи чоркунҷаи (ибрии) тоҷикӣ

ג״	ג׳	ג	גּ	בּ	ב	איֵ	איִ	אוּ	אוׄ	אָ	אַ
[dʒ]	[tʃ]	[ʁ]	[ɡ]	[b]	[v]	[e]	[i]	[u]	[ɵ]	[ɔ]	[a]
מ ם	ל	כּ ךּ	כ ך	י	ט	ח	ז	ז	ו	ה	ד
[m]	[l]	[k]	[χ]	[j]	[t]	[ħ]	[ʒ]	[z]	[v]	[h]	[d]
ת	שׁ	ר	ק	צ ץ	פּ ףּ	פ ף	ע	ס	נ ן
[t]	[ʃ]	[r]	[q]	[s]	[p]	[f]	[ʔ]	[s]	[n]

Намунаи матн: דר מוקאבילי זולם איתיפאק נמאייד. מראם נאמה פרוגרמי פירקהי יאש בוכארייאן. — Дар муқобили зулм иттифоқ намоед. Муром нома — пруграми фирқаи ёш бухориён.

Басомади ҳарфҳои забони тоҷикӣ

Мақолаи асосӣ: Басомади вохӯрии ҳарфҳои тоҷикӣ

Аввалин таҳқиқот оид ба басомади пайдоиши ҳарфҳо дар забони тоҷикӣ, бо муайян кардани тарҳбандии «беҳтарин» ҳарфҳо дар клавиатураи компютерӣ ва андозаи намунаи намояндагӣ барои ба даст овардани натиҷаҳои боэътимоди оморӣ алоқаманд аст. Аммо дар зер натиҷаҳо дар асоси коркарди омории осори шоирон ва нависандагони алоҳида оварда шудаанд, манзараи умумии басомади ҳарфҳо дар адабиёти классикӣ ва муосири тоҷик тарҳрезӣ ёфтааст.

Намунаҳои сабт

Намунаи № 1

Сириллик	Форсӣ	Лотинӣ	Тарҷума ба русӣ
Тамоми одамон озод ба дунё меоянд ва аз лиҳози манзилату ҳуқуқ бо ҳам баробаранд. Ҳама соҳиби ақлу виҷдонанд, бояд нисбат ба якдигар бародарвор муносабат намоянд.	تمام آدمان آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ منزلت و حقوق با هم برابرند. همه صاحب عقل و وجدانند، باید نسبت به یکدیگر برادروار مناسبت نمایند.	Tamomi odamon ozod ba dunjo meojand va az lihozi manzilatu huquq bo ham barobarand. Hama sohibi aqlu viçdonand, bojad nisbat ba jakdigar barodarvor munosabat namojand.	Все люди рождаются свободными и равными в своем достоинстве и правах. Они наделены разумом и совестью и должны поступать в отношении друг друга в духе братства.

Транслитератсияи ҳарфҳои варианти форсӣ:

tmạm ậdmạn ậzạd bh dnyạ my̱ ậynd w ạz lḥạẓ mnzlt w ḥqwq bạ hm brạbrnd. hmh ṣḥb ʿql w wjdạnnd, bạyd nsbt bh ykdygr brạdrwạr mnạsbt nmạynd.

Транслитератсияи ҳарфҳои варианти сириллик:

Tamomi odamon ozod ba dunyo meoyand va az lihozi manzilatu huquq bo ham barobarand. Hama sohibi aqlu vijdonand, boyad nisbat ba yakdigar barodarvor munosabat namoyand.

Намунаи № 2

Дар варианти якуми форсӣ ҳатто он садонокҳое, ки одатан навишта намешаванд, ишора карда шудаанд.

Сириллик	Хати ниёгон (дарӣ, порсӣ) бо зеру забар	Хати ниёгон (дарӣ, порсӣ)	Ибрӣ бо садонок	Ибрӣ
Баниодам аъзои як пайкаранд, ки дар офариниш зи як гавҳаранд. Чу узве ба дард оварад рӯзгор, дигар узвҳоро намонад қарор. Саъдӣ	بَنی‌آدَم اَعضایِ یَک پَیکَرَند، که دَر آفَرینِش زِ یَک گَوهَرَند. چو عُضوی به دَرد آوَرَد روزگار، دِگَر عُضوها را نَمانَد قَرار. سَعدی	بنی‌آدم اعضای یک پیکرند، که در آفرینش ز یک گوهرند. چو عضوی به درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار. سعدی	בַּנִי־אָדַם אַעְזָאי יַךּ פַּיְכַּרַנְד, כִּה דַר אָפַרִינִשׁ זִ יַךּ גַוְהַרַנְד. ג׳וּ עֻזְוֵי בַּה דַרְד אָוַרַד רוֹזְגָּאר דִגַּר עֻזְוְהָא רָא נַמָאנַד קַרָאר סַעְדִי.	בני־אדם אעזאי יך פיכרנד, כה דר אפרינש ז יך גוהרנד. ג׳ו עזוי בה דרד אורד רוזגאר דגר עזוהא רא נמאינד קראר סעדי.
Мурда будам, зинда шудам; гиря будам, xанда шудам. Давлати ишқ омаду ман давлати поянда шудам. Мавлавӣ	مُردَه بُدَم، زِندَه شُدَم؛ گِریَه بُدَم، خَندَه شُدَم. دَولَتِ عِشق آمَد و مَن دَولَتِ پایَندَه شُدَم. مَولَوی	مرده بدم، زنده شدم؛ گریه بدم، خنده شدم. دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم. مولوی	מֻרְדַה בֻּדַם זִנְדַה שֻׁדַם; גִּרְיַה בֻּדַם, כַנְדַה שֻׁדַם. דַוְלַתִ עִשְק אָמַד וּמַן דַוְלַתִ פָּאיַנְדַה שֻׁדַם. מַוְלַוִי	מרדה בדם זנדה שדם; גריה בדם, כנדה שדם. דולת עשק אמד ומן דולת פאינדה שדם. מולוי

Ҷадвали муқоиса

Рекламаи Академияи илмҳои Тоҷикистон

Нишонае, ки дар он тоҷикӣ бо ҳам кириллӣ ва ҳам лотин навишта шудааст

Аксҳо аз рӯзномаи "Коммунистическая Исфара ", 29 декабри соли 1939. Калимаи «Dekabr» баръало намоён аст (декабр)

Ҷадвали муқоисаи скриптҳо барои забони тоҷикӣ. Алифбои лотинӣ тибқи стандарти соли 1929, алифбои сириллик — тибқи стандарти соли 1998 дода шудааст.

Кириллӣ	Лотинӣ	Хати форсӣ	МФА	Намуна
А а	A a	َ, اَ	[a]	санг= سنگ = سَنگ
Б б	B ʙ	ﺏ	[b]	барг = برگ = بَرگ
В в	V v	و	[v]	номвар = نامور = ناموَر
Г г	G g	گ	[ɡ]	санг= سنگ = سَنگ
Ғ ғ	Ƣ ƣ	ﻍ	[ʁ]	ғор = غار, Бағдод = بغداد = بَغداد
Д д	D d	ﺩ	[d]	модар = مادر = مادَر, Бағдод = بغداد = بَغداد
Е е	E e	ی	[e]	шер = شیر, меравам = می‌روم = می‌رَوَم
Ё ё	Jo jo	یا	[jɔ]	дарё = دریا, осиёб = آسیاب
Ж ж	Ƶ ƶ	ژ	[ʒ]	жола = ژاله, каждум = کژدم = کَژدُم
З з	Z z	ﺽ, ﻅ, ﺫ, ﺯ	[z]	баъз = بعض, назар = نَظَر, заҳоб = ذَهاب, замин = زَمیِن
И и	I i	اِ, ِ	[i]	ихтиёр = اِختیار
Ӣ ӣ	Ī ī	ی	[/ˈi/]	зебоӣ = زیبائی
Й й	J j	یْ, ی	[j]	май = مَی
К к	K k	ک	[k]	кадом = کَدام
Қ қ	Q q	ﻕ	[q]	қадам = قَدَم
Л л	L l	ﻝ	[l]	лола = لاله
М м	M m	ﻡ	[m]	мурдагӣ = مُردَگیِ
Н н	N n	ﻥ	[n]	нон = نان
О о	O o	ا, آ	[ɔ]	орзу = آرزو
П п	P p	پ	[p]	панҷ = پَنج
Р р	R r	ﺭ	[ɾ]	ранг = رَنگ
С с	S s	ﺙ, ﺹ, ﺱ	[s]	сар = سَر, субҳ = صُبح, сурайё = ثُرَیاَ
Т т	T t	ﺕ, ﻁ	[t]	тоҷик = تاجیک, талаб = طَلَب
У у	U u	اُ, ُ	[u]	дуд = دُود
Ӯ ӯ	Ū ū	او, و	[ɵ]	хӯрдан = خوردَن, ӯ = اُو
Ф ф	F f	ﻑ	[f]	фурӯғ = فُروُغ
Х х	X x	ﺥ	[χ]	хондан = خواندَن
Ҳ ҳ	H h	ﺡ	[h]	ҳофиз = حافِظ
Ч ч	C c	چ	[tʃ]	чӣ = چی
Ҷ ҷ	Ç ç	ﺝ	[dʒ]	ҷанг = جَنگ
Ш ш	Ş ş	ﺵ	[ʃ]	шаб = شَب
ъ	'	ﻉ	[ʔ]	таъриф = تعریف
Э э	E e	ای	[e]	эй = ای
Ю ю	Ju ju	یُ, یو	[ju]	июн = اِیون
Я я	Ja ja	یه, یَ	[ja]	ягонагӣ = یَگانَگی

Адабиёт

4. Goodman, E. R. (1956) «The Soviet Design for a World Language» in Russian Review 15 (2): 85-99.

Пайвандҳо

• Омниглот — Тоҷикӣ (Toҷiki / Toçikī / تاجیكی)
• Таҳвили вебсайтҳои кириллии тоҷикӣ ба имлои лотинишудаи солҳои 20-ум
• Алифбои тоҷикӣ