Аҳолии Қирғизистон

Шумораи умумии аҳолии Қирғизистон (қирғ. Кыргызстандын калкы) то 1 январи соли 2021 6 636 803 нафарро ташкил медиҳад.

Дар феҳристи кишварҳо аз рӯи шумораи аҳолӣ ҷои 108-умро ишғол мекунад. Зичии миёна каме бештар аз 32 нафар дар як км² (ҷои 142 дар рӯйхати кишварҳо аз рӯи зичии аҳолӣ).

То аввали соли 2018 гурӯҳи этникии қирғизҳо аксарияти аҳолиро (73,3%) ташкил медиҳад. Дар ҷои дигар узбекҳо (14,7%), русҳо (5,6%), дунғонҳо (1,1%), уйғурҳо (0,9%), тоҷикон (0,9%) ва ғайра мебошанд.

Воқеан, шумораи аҳолии Бишкек метавонад аз нишондоди сабтшуда ба далели бақайдгирии нодурусти шаҳрвандони муваққатан дар пойтахт иқоматдошта хеле фарқ кунад.

Динамикаи аҳолӣ вироиш

195019511952195319541955195619571958
1 740 0001 763 0001 792 0001 825 0001 862 0001 902 0001 947 0001 995 0002 048 000
195919601961196219631964196519661967
2 066 0002 173 0002 245 0002 324 0002 406 0002 492 0002 574 0002 615 0002 749 000
196819691970197119721973197419751976
2 814 0002 891 0002 933 0003 035 0003 074 0003 145 0003 235 0003 299 0003 363 000
197719781979198019811982198319841985
3 427 0003 491 0003 529 0003 593 0003 662 0003 735 0003 814 0003 898 0003 975 000
198619871988198919901991199219931994
4 052 0004 134 0004 213 0004 290 4004 367 0004 422 0004 484 0004 502 0004 463 000
199519961997199819992000200120022003
4 483 0004 545 0004 607 0004 668 0004 732 0004 900 0004 900 0004 946 5004 984 400
200420052006200720082009201020112012
5 037 3005 092 8005 138 8005 247 6005 289 2005 348 3005 418 3005 477 6005 474 000
20132014[4]20152016[1]2017[2]20182019
5 522 5005 776 6005 895 0006 019 5006 140 2006 256 7006 389 500

Барӯйхатгирии соли 2009 вироиш

Барӯйхатгирии аҳолӣ ва фонди манзили Ҷумҳурии Қирғизистон дар соли 2009 дуввумин барӯйхатгирии аҳолӣ дар Ҷумҳурии Қирғизистон аст. Он аз 23 то 24 марти соли 1999 баргузор гардид. Тибқи натоиҷи барӯйхатгирии соли 2009 шумораи аҳолии Ҷумҳурии Қирғизистон 5362793 нафарро ташкил дода, нисбат ба барӯйхатгирии соли 1999 540 ҳазор нафар (11,2%) зиёд шудааст. Аҳолии шаҳр дар соли 2009 1828200 нафар (34,1%) буд.

Таркиби этникӣ вироиш

Дар солҳои 19411985 қирғизҳо аксарияти мутлақро дар Қирғизистон ташкил намекарданд, зеро дар водиҳо ва шаҳрҳо бисёр дигар миллатҳо, пеш аз ҳама русҳо ва украинҳо, инчунин узбекҳо дар ҷануби ҷумҳурӣ зиндагӣ мекарданд. Дар соли 1959 қирғизхо 40,4 фоиз, русҳо 30,3 фоиз, узбекҳо 10,6 фоиз, украинҳо 6,6 фоиз, тоторҳо 2,7 фоиз, немисҳо 1,9 фоиз ва ғайра 7,5 фоизро ташкил медоданд. Шумораи зиёди мардуми бадарғашуда низ дар ҳудуди ҷумҳурӣ, бахусус немисҳо пайдо шуданд, ки то соли 1989 дар байни онҳо зиёда аз 100 ҳазор нафар буданд, пас аз 20 сол шумораи онҳо 10 маротиба кам шуд. Сабаби асосии хеле кам шудани аҳолии немис ба хориҷа (пеш аз хама ба Олмон) рафтани оммавӣ мебошад. Танҳо дар солҳои 1989-1999 муҳоҷирати немисҳо аз Қирғизистон 86195 нафарро ташкил додааст. Ба дунбол, рафтани олмониҳо аз ҷумҳурӣ тадриҷан коҳиш ёфт – дар соли 2003 муҳоҷирати муҳоҷират аз Қирғизистон ба Олмон (шахсони ҳама миллатҳо) 1979 нафар, дар соли 2004 – 1507 нафар, дар соли 2005 – 756 нафар, дар соли 2006 – 2 нафар, соли 2007 — 248 нафарро ташкил дол. Ба ғайр аз немисҳо, яҳудиён Қирғизистонро фаъолона тарк мекарданд — солҳои 1989-1999 муҳоҷирати яҳудиёни ҷумҳурӣ 4170 нафарро ташкил дод.

Фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ, падидаҳои бӯҳронии солҳои 90-ум, ки пас аз он, муҳоҷират, инчунин сатҳи пасти таваллуд боиси тадриҷан коҳиш ёфтани шумораи аҳолии русзабон гардид. Бахши қобили мулоҳизаи аҳолии русзабони Қирғизистон дар солҳои аввали истиқлолият ба муҳоҷират рафтаанд, ҳарчанд ҳузури русҳо дар вилояти Чуй ва шаҳри Бишкек ҳанӯз мушоҳида мешавад. Намояндагони баъзе қавмҳои турк низ рафтанд — масалан, дар солҳои 1989-1999 муҳоҷирати тоторҳо 22364 нафар, қазоқҳо 1111 нафарро ташкил дод. Бо вуҷуди ин, дар Қирғизистон баъзе ақаллиятҳои миллӣ динамикаи мусбати демографӣ нишон медиҳанд, пеш аз ҳама ӯзбекҳо, дунғонҳо ва тоҷикон, ки шумораи онҳо аз ҳисоби сатҳи баланди таваллуд ва муҳоҷирати ҷумҳуриҳои ҳамсоя ба миқдори мутлақ ва нисбӣ меафзояд. Дар айни замон қирғизҳо дар тамоми вилоятҳо (аз 98,5% дар вилояти Норин) то 43,8% дар Чуй (1999, то 59,1% то соли 2009) гурӯҳи калонтарин мебошанд. Дар пойтахт ҳиссаи қирғизҳо аз 22,7% (138 ҳазор нафар) дар соли 1989 ба 52,1% (397 ҳазор нафар) дар соли 1999 ва то 66,2% дар соли 2009 афзоиш ёфт, гарчанде ки қаблан дар шаҳр ҳамеша русҳо бартарӣ доштанд. Саҳми русҳо дар Бишкек аз 55,8% (341 ҳазор) дар соли 1989 то 33,2% (253 ҳазор) дар соли 1999 ва дар соли 2009 то 23,0% (192 ҳазор) коҳиш ёфт. Дар вилояти Чуй, ки қаблан русҳо бартарӣ доштанд, ҳиссаи онҳо дар соли 1999 то 31,9% (246 ҳазор) ва дар соли 2009 то 20,8% (167 ҳазор) коҳиш ёфт. Дар шаҳри Ӯш (49,0%) ӯзбекҳо аксарияти нисбии аҳолиро ташкил медиҳанд ва дар шаҳри амалан якмиллати Ӯзканд (90%) мутлақ бартарӣ доранд. Соли 1999 ҳиссаи онҳо дар Бодканд ба 14,4%, дар Ҷалолобод 24,4% ва дар вилоятҳои Ӯш ба 31,1% мерасад. Дунганҳо 5,7% аҳолии Чуйро ташкил медиханд (1999).

Таркиби этникии аҳолии Қирғизистон
шумора (барӯйхатгирии соли 1959)[5] % шумора (барӯйхатгирии соли 1989)[5] % шумора (барӯйхатгирии соли 1999)[5] % шумора (барӯйхатгирии соли 2009)[6] % шумора
тибқи
баҳои
соли 2018[7]
% шумора
тибқи
баҳои
соли 2020[8]
%
Қирғизистон 2065009 100,00 % 4257755 100,00 % 4822938 100,00 % 5362793 100,00 % 6256730 100,00 % 6523529 100,00 %
Қирғизҳо 836831 40,52 % 2229663 52,37 % 3128147 64,86 % 3804788 70,95 % 4587430 73,32 % 4804369 73,65 %
Ӯзбекҳо 218640 10,59 % 550096 12,92 % 664950 13,79 % 768405 14,33 % 918262 14,68 % 964379 14,78 %
Русҳо 623562 30,20 % 916558 21,53 % 603201 12,51 % 419583 7,82 % 352960 5,64 % 344950 5,29 %
Дунғонҳо 11088 0,54 % 36928 0,87 % 51766 1,07 % 58409 1,09 % 70534 1,13 % 73977 1,13 %
Уйғурҳо 13157 0,64 % 36779 0,86 % 46944 0,97 % 48543 0,91 % 57002 0,91 % 59367 0,91 %
Тоҷикон 15221 0,74 % 33518 0,79 % 42636 0,88 % 46105 0,86 % 54976 0,88 % 57612 0,88 %
Туркҳо 542 0,03 % 21294 0,50 % 35524 0,74 % 39133 0,73 % 43411 0,69 % 44773 0,69 %
Қазоқҳо 20061 0,97 % 37318 0,88 % 42657 0,88 % 33198 0,62 % 35541 0,57 % 36396 0,56 %
Тоторҳо 56209 2,72 % 70068 1,65 % 45503 0,94 % 31491 0,59 % 27200 0,43 % 26732 0,41 %
Озарбойҷониҳо 10428 0,50 % 15775 0,37 % 14014 0,29 % 17267 0,32 % 20406 0,33 % 21153 0,32 %
Кореягиҳо 3622 0,18 % 18355 0,43 % 19784 0,41 % 17299 0,32 % 17074 0,27 % 17124 0,26 %
Украинҳо 137031 6,64 % 108027 2,54 % 50442 1,05 % 21924 0,41 % 11252 0,18 % 9943 0,15 %
Курдҳо 4783 0,23 % 14262 0,33 % 11620 0,24 % 13166 0,25 % н. д. н. д. н. д. н. д.
Олмониҳо 39915 1,93 % 101309 2,38 % 21471 0,45 % 9487 0,18 % 8269 0,13 % 8179 0,13 %

Забонҳо вироиш

Забони модарӣ тибқи барӯйхатгирии соли 1999:

Забонҳо (ба истиснои забони модарӣ):

  • Забони русӣ —75,0%
  • Забони қирғизӣ — 11,5%
  • Забони ӯзбекӣ — 8,2%
  • Дигар — 5,3%

Таркиби синну сол ва ҷинс вироиш

Аҳолии ҷумҳурӣ тадриҷан пир шуда истодааст, гарчанде ки дар маҷмӯъ ҷавон боқӣ мемонад (синни миёна аз рӯи барӯйхатгирии соли 2009 27,6 сол аст): ҳиссаи кӯдакони 0-14 сола дар солҳои 1989-2009 аз 37,4 фоиз то 30,3 фоиз коҳиш ёфт. Ҳиссаи мардон дар шумораи умумии аҳолӣ дар солҳои 1989-1999 аз 48,8 фоиз то 49,4 фоиз афзуда, тақрибан ба шумораи занон баробар шуд (соли 2009 ба 1000 зан 974 мард рост омад).

Фавтнокӣ вироиш

Дар ҷумҳурӣ дараҷаи хеле баланди фавти кӯдакон боқӣ мемонад. Соли 2009 аз 1000 писарбачагоеи то 1-сола 27,7 нафар аз 1000 духтари то 1-сола – 22,2 нафар фавтидаанд. Барои кӯдакони то 4 сола дар соли 2009 ин нишондиҳандаҳо 32,0 ва 26,5 аст.

Вазъи муҳоҷират вироиш

Солҳои 90-ум равандҳои муҳоҷирати аҳолии деҳот ба шаҳрҳои калон шиддат гирифтанд. Хоҷагии қишлоқи пасошӯравӣ, ки дар таназзул қарор дорад, шумораи зиёди ҷойҳои кории навро нигоҳ дошта наметавонист, аммо барои ҷавононе, ки аксар вақт касбу кор надоштанд ва худро дар муҳити бегонаи иҷтимоӣ қарор додаанд, дар шаҳрҳо кори осон набуд.

Дар тӯли солҳои истиқлолияти Ҷумҳурии Қирғизистон ба далели афзоиши анъанавии таваллуд дар деҳот, вуруди муҳоҷирони деҳот ба шаҳрҳо идома дошт. Аммо агар дар даврони Шӯравӣ муҳоҷират то ин ё он дараҷа таҳти назорат ва бо ҷойи кор таъмин будани мақомоти ҷумҳурӣ қарор дошт, пас дар солҳои пасошӯравӣ муҳоҷирони дохилӣ бо як қатор мушкилот рӯбарӯ шуданд. Ҷавонони деҳот дар шаҳрҳо аксар вақт кор ёфта наметавонанд ва манзили доимӣ надоранд.

Набудани ҷойҳои корӣ дар дохили кишвар боиси афзоиши муҳоҷирати меҳнатии хориҷӣ, асосан ба Русия шудааст.

Эзоҳ вироиш

  1. Таблица 73: Изменение численности постоянного населения по территории на 1 января 2016 года // Социально-экономическое положение Кыргызской Республики. Январь 2016
  2. Численность областей, районов, городов, поселков городского типа в 2017г.. 23 Декабри 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 8 апрели 2022.
  3. 15 новых независимых государств. Численность населения на начало года, 1950-2011, тысяч человек
  4. Население Кыргыстана.Численность по годам Бойгонӣ шудааст 16 апрели 2015  сол.
  5. 5.0 5.1 5.2 Демографические тенденции, формирование наций и межэтнические отношения в Киргизии
  6. Национальный состав населения Киргизии 2009. 23 Декабри 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 ноябри 2013.
  7. Численность постоянного населения Кыргызской Республики по отдельным национальностям в 2009-2018 гг.(пайванди дастнорас — таърих). 14 Декабри 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 27 Декабри 2018.
  8. Национальный состав населения (оценка на начало года, человек). Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. 19 октябри 2020 санҷида шуд.