Иморати Асир

 

Иморати Асир
← 1910 — 1934 →   →
Дирафш
Пойтахт	Sabya governorate[d] ва Abha[d]
Майдон	тақрибан 35 000 км²
Аҳолӣ	тақрибан 750 000 тан
Шакли ҳукмронӣ	Динсолорӣ

Аморати (идрисии) Асир (Асири Поён) — давлатест, ки дар солҳои 1910-1934 дар ҳудуди музофоти ҳозираи Асири Арабистони Саудӣ, инчунин як қатор минтақаҳои дигар вуҷуд дошт. Пойтахти аморат шаҳри Сабо буд.

Ҷойгиршавӣ

Аморат қаламрави музофотҳои ҳозираи Арабистони Саудӣ — Асир ва Ҷиззон, инчунин қисми ҷанубии Макка ва минтақаи Худайдаи Ямани ҳозираро фаро мегирифт.

Аморати Асир дар соли 1906 аз ҷониби Муҳаммад ибни Алӣ ал-Идрисӣ, аз авлоди Аҳмад ибни Идрис дар ҳайати Имперотурии Усмонӣ таъсис ёфтааст. Дар ибтидои асри 20 дар вилояти Асир беҳокимятӣ хукмрон буд. Асир ба таври расмӣ як санҷаки вилояти Яман (Имперотурии Усмонӣ) буд, аммо дар асл танҳо шаҳрҳои бандарӣ зери назорати туркҳо буданд ва минтақаҳои дарунӣ зери ҳукмронии сарони қабилаҳо буданд. Аммо дар минтақаи соҳили баҳр, эҳсосоти зиддитуркӣ, ки бар асари муноқишаи этно-конфессионалӣ байни туркҳо ва сокинони маҳаллӣ ба вуҷуд омадааст, паҳн мешуданд. Муҳаммад ба таблиғи таълимоти бобояш шурӯъ намуда, мардумро даъват мекард, ки қатъиян мувофиқи талаботи ислом зиндагӣ кунанд. 24 декабри соли 1908 ӯ худро имом эълон кард ва баъд аз он як қатор қабилаҳо ӯро пешвои рӯҳонии худ эътироф карданд.

Тирамохи соли 1909 Мухаммад барои сарнагун кардани хукмронии Усмонӣ) қадамҳои аввалин гузошт. Пас аз он ки лашкари Идрисиён Аз-Зайдия ва Ал-Луҳаяро забт карданд ва як қисми қабилаҳои Кӯҳи Асир ба ҷониби Муҳаммад гузаштанд, туркҳо тасмим гирифтанд, ки бо Муҳаммад сулҳ банданд. Муҳаммад ва генерал Ҳасан Саидпошои усмонӣ дар Ҷиззон вохӯрданд ва сулҳнома ба имзо карданд, ки тибқи он Асир бо сарварии Муҳаммад ниммустақил эълон шуд.

Дар охири соли 1910 шӯриши ал-Идрисӣ бар сари баҳси қонуни шариат бо қувваи нав авҷ гирифт. Дар моҳҳои октябр-ноябр низомиён Абҳаро дар Асири Кӯҳӣ гирифтанд. Пас аз он туркҳо маҷбур шуданд ба шарифи Макка Ҳусайн муроҷиат кунанд. Артиши Ҳиҷоз ба Ашер ҳамла кард ва то июни соли 1911 исёнро пахш кард.

То соли 1915 ал-Идрисӣ бо маъмурияти Бритониё дар Адан алоқа барқарор кард. Дар натиҷа ҷазираи Фарасон ва қисми Тихамаи Шимолӣ ва Ал-Луҳайёро забт кард. Дере нагузашта шуриши арабҳо дар тамоми Осиёи Хурд паҳн шуд ва 3 августи соли 1917 Муҳаммад худро амири аморати мустақили Асир эълон кард. Англисҳо Идрисиро амир эътироф намуда, мехостанд ӯро дар муборизаи зидди Яман истифода баранд.

Дар давоми ҳукмронии худ, амири Муҳаммад мебояд мустақилияти аморати худро дар иттифоқ бо Ибни Сауди Наҷд зидди Ҳусайни Ҳиҷоз ва имом Яҳёи Яман ҳифозат мекард. Ҳардуи онҳои ин минтақаро қисми ҷудонашавандаи кишвари худ медонистанд. Дар солҳои 1919-1921, бо дастгирии Ҳиҷоз, ал-Идрисӣ Тиҳамаи Яманро забт карда, қаламрави амирро аз Абҳа дар шимол то Ҳудейда дар ҷануб васеъ кард.

Пас аз марги Муҳаммад ибни Алӣ дар Асири Поён миёни писар ва бародари амири марҳум низоъ сар шуд. Ҳокимият дар Асир ба писари Муҳаммад Алӣ гузашт, ки хеле ҷавон буд ва қудрати падарашро надошт ва аз ин рӯ қудратро дар дасти ӯ нигоҳ дошта наметавонист. Дар ибтидои соли 1926 Алиро амакаш ал-Ҳасан, ки худро сазовортар ба тахт медонист, сарнагун кард.

Илова бар ин, ҳокимони Яман ва Ҳиҷоз даъвои соҳиби Идрисиён буданд. Моҳи апрели соли 1925 Имом Яҳё Ҳудайдаро ҳамроҳ кард ва як қисми аморати Идрисиёнро ишғол кард. Амир ал-Ҳасан 21 октябри соли 1926 аз азхудкунии аморат аз тарафи яманиён тарсида, бо Абдул-Азиз ибни Сауд дар бораи протекторати Арабистони Саудӣ шартнома имзо кард — амир аз сиёсати мустақили берунӣ даст кашид, вале дар корҳои дохилӣ мухториятро нигоҳ дошт. Дар айни замон аморат ҳудудҳои ҷанубии худро ба фоидаи Яман аз даст медиҳад, дар ҳоле ки Бритониё ҷазираҳои Фарасанро ишғол мекунад.

Бо вуҷуди ин, амир Ҳасан ибни Алӣ дар ниҳояти кор хостори барқарор кардани тамоми ҳуқуқҳои пештараи худ, ки бо шартномаи протекторат маҳдуд карда шуда буд, барои дастгирӣ ба шоҳи Яман ва «либералҳои Ҳиҷоз», ки аз режими ибни Сауд норозӣ буданд, муроҷиат намуд. Шоҳ Ибни Сауд ба ҷавоби ин бошад бо дар соли 1934 тамоми иморатро ҳамроҳ кардан (мувофиқи шартномаи Тоиф) ва баъд аз он муттаҳидшавии ниҳоии Арабистони Саудиро эълон кардан, посух дод.

• Харитаҳое, ки тағйироти қаламравии имороти Асирро нишон медиҳанд.
• 
  1872—1915
• 
  1915—1916
• 
  1916—1923
• 
  1923—1934

Манбаъ

• Headley, R.L. «ʿAsīr.» Encyclopaedia of Islam, Second Edition.
• Anne K. Bang, The Idrisi State of Asir 1906—1934: Politics, Religion and Personal Prestige as State-building factors in early twentieth century Arabia, (London: Bergen Studies on the Middle East and Africa, 1996)