Ҷазираҳои Питкэрн
Ҷазираҳои Питкэрн (англ. The Pitcairn Islands, [ðə ˌpɪtkern ˈaɪləndz], питк. Pitkern Ailen) — ягона қаламрави Бритониё дар уқёнуси Ором. Панҷ ҷазираро дар бар мегирад, ки яке аз онҳо аҳолинишин аст. Он дар ҷануби уқёнуси Уқёнуси Ором ҷойгир буда, дар ғарб бо Полинезияи Фаронса ҳамсарҳад аст. Ҷазираҳои Питкэрн 26 январи соли 1606 аз ҷониби Педро Фернандес де Кирос кашф шудааст.
|
|
.svg)
| |
| Шиор: «God Save the Queen» | |
| Суруди миллӣ: «[[Суруди миллии Ҷазираҳои Питкэрн|Come ye Blessed ]]»
| |
| Рӯзи истиқлолият | |
| Забони расмӣ | англисӣ, питкэрнӣ |
| Пойтахт | Адамстаун |
| Шаҳри калонтарин | Адамстаун |
| Идораи давлат | Подшоҳии машрута, ҳудудҳои дури Британияи Кабир |
| Шоҳи Британияи Кабир | Карл III |
| Масоҳат • Ҳамагӣ • Фоизи об. |
248-ум ҷой дар ҷaҳон 48 км² 12 % |
| Аҳолӣ • Ҳамагӣ (2024) • Зичӣ |
245-ум ҷой дар ҷaҳон 54 1,04 нафар/км² |
| Пули миллӣ | Доллари Зеландияи Нав |
| Интернет-Домен | .pn |
| Коди телефон | +64 |
| Соат | UTC 8 |
| Имрӯз қисми | |
Ҷазираҳо асосан аз он сабаб маълуманд, ки муҳоҷирони аслии онҳо шӯришгарони киштии бритониёии «Баунтӣ» ва занони таитиеро бо худ ба ҷазира бурданд. Халиҷе дар ҷазира ба номи киштӣ номгузорӣ шудааст.
Ҷазираҳои Питкэрн як минтақаи камаҳолӣ дар ҷаҳон буда, дар соли 2021 шумораи аҳолӣ 47 нафарро ташкил медод.
Пайдоиш
вироишҶазираҳои Питкэрн соли 1767 аз тарафи штурмани англис Филипп Картерет кашф шуда буд ва ба номи мичшер Роберт Питкэрн, ки бори аввал соҳили ҷазираро пай бурд, ном гирифт.
Маълумотҳои ҷуғрофӣ
вироиш
Питкэрн аз 5 ҷазираи вулқонӣ ва марҷонӣ иборат аст: Ҳендерсон, Дюсӣ, Сэндӣ, Оэно ва Питкэрн. Масоҳати умумии ҷазираҳо 46,5 км² аст, ки калонтаринаш Ҳендерсон (37,3 км²) мебошад.
Ҷазираи Питкэрн ягона ҷазираи истиқоматӣ мебошад, ки пайдоиши вулқонӣ (вулқонҳои то 335 м баландӣ кайҳо нест шудаанд), бо кӯҳҳои нишеб дорад. Андозаҳо: 3×1,5 км; масоҳат: 4,6 км². Ҷазираҳои боқимонда аз сабаби нарасидани оби тоза беодаманд, гарчанде дар ҷазираи Ҳендерсон осори фаъолияти полинезиҳо пайдо шудааст.
Иқлими ҷазираҳо баҳрии субтропикӣ мебошад. Ҳарорати миёнаи моҳона аз +18°C дар моҳи август (зимистон) то +24°C дар феврал (тобистон) аст. Июл ва август моҳҳои хушктарин ва беҳтарин вақт барои боздид аз ҷазираҳо мебошанд.
| № | Ҷазира ва риф | Навъ | Масоҳати хушкӣ, км² |
Масоҳати умумӣ, км² |
Аҳолӣ, наф. (2021) |
Координатҳо |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Дюсӣ | Атолл | 0,7 | 3,9 | — | 24°40′09″ ю. ш. 124°47′11″ з. д.HGЯO |
| 2 | Ҳендерсон | Ҷазираи марҷонӣ | 37,3 | 37,3 | — | 24°22′01″ ю. ш. 128°18′57″ з. д.HGЯO |
| 3 | Оэно (бо иловаи Сэндӣ) | Атолл | 0,65 | 16,65 | — | 23°55′26″ ю. ш. 130°44′03″ з. д.HGЯO |
| 4 | Питкэрн | Ҷазираи вулқонӣ | 4,6 | 4,6 | 47 | 25°04′00″ ю. ш. 130°06′00″ з. д.HGЯO |
| Ҳамагӣ | 43,25 | 62,45 | 47 |
Эзоҳ: Ҳангоми муайян кардани масоҳати умумии ҷазираҳои Питкэрн (46,5 км² ), масоҳати умумии атолли Дюсӣ (3,9 км²) аз рӯи контури он ба назар гирифта мешавад (Атолли Дюсӣ мудаввар аст, лагуна дар дохили атолл ҷойгир аст).
Таърих
вироиш
Гумон меравад, ки ҷазираҳои Дюсӣ ва Ҳендерсон 26 январи соли 1606 аз ҷониби штурмани португалӣ Педро Фернандес Кирос кашф шудааст. Ӯ ин ҷазираҳоро "La Encarnación" (Таҷассум) ва "San Juan Bautista" (Юҳаннои Таъмиддиҳанда) номид. Тибқи маълумоти дигар, Кирос ҷазираи "La Encarnación"-ро Ҳендерсон ва "San Juan Bautista"-ро Питкэрн номид.
Ҷазираи Питкэрн соли 1767 аз ҷониби Филипп Картерет, фармондеҳи киштии бритониёии "Суоллоу" дубора кашф карда шуд ва ба номи писари афсари баҳрӣ, ки бори аввал онро мушоҳида кардааст, номгузорӣ шудааст. Аз сабаби серфинги шадид, Картерет кӯшиши фуруд омаданро накард, аммо мушоҳида кард, ки ҷӯйе аз кӯҳ меафтод ва гиёҳҳои фаровоне ба назар мерасид.
Ҷазира аслан беодам буд ва бори аввал дар соли 1790 аз ҷониби мусофирони шӯришгари киштии Баунтӣ ва занони таитиягӣ, ки тавассути маллоҳон ба ҷазира бурда шуда буданд, ҷойгир шуда буданд. Пас аз чанд сол, дар ҷазира воқеаҳои фоҷиавӣ ба амал омаданд, ки бо шӯриши мардони Таитӣ, ки хидматгорони маллоҳони сафед буданд, алоқаманданд. Соли 1808 ба ҷазира як киштӣ таҳти фармондеҳии капитан Фолҷер ташриф овард, ки тибқи гузориши ӯ «... тақрибан шаш сол пас аз фуруд омадан ба ин ҷо, хизматгоронашон ба онҳо ҳамла карда, ба ҷуз аз ривоятгар (Адамс Смит) ҳамаи англисҳоро куштанд , ва ӯ сахт ярадор шуд[1]. Худи ҳамон шаб бевазанони Таитӣ исён бардошта, ҳамаи ҳамватанони худро куштанд...». Тибқи маълумоти дигар, пас аз ин ҳодисаҳо, маллоҳон Ҷон Адамс (бо номи Александр Смит), Вилям Маккой, Эдвард Янг ва Мэтю Квинтал зинда монданд. Дар натиҷа, дар соли 1799, Адамс ва Янг Квинталро, ки занони худро таҳқир карда, таҳдиди куштани фарзандони худро дошт, куштанд ва Маккой худро ғарқ кард. Дар соли 1800 Янг аз нафастангӣ мурд, аммо тавонист ба Адамси бесавод хондану навиштанро омӯзонад.
Соли 1808 дар ҷазира 8 зан, 1 мард (Ҷон Адамс) ва 25 кӯдак, аз ҷумла 24 кӯдаки омехта ва 1 духтари таҳҷоии таитиягӣ зиндагӣ мекарданд[2]. Адамс ҷомеаро то маргаш дар соли 1829 идора мекард. Занҳо ҳам дар дохили издивоҷ ва ҳам берун аз издивоҷ хеле барвақт таваллуд карданд ва шумораи аҳолии ҷазира босуръат афзоиш ёфт.
Дар соли 1823 Ҷон Баффет ва Ҷон Эванс ба қабила ҳамроҳ шуданд ва бо духтарони маҳаллӣ издивоҷ карданд. Дар соли 1828 Ҷорҷ Ноббс дар ҷазира маскан гирифт ва пастор шуд.
Дар соли 1831 Лондон тасмим гирифт, ки питкерниҳоро ба Таитӣ кӯчонад, ки дар натиҷа дар давоми ду моҳ 12 нафар кушта ва 65 сокини ҷазира баргаштанд.
Соли 1832 пуритан Ҷошуа Ҳилл ба ҷазира омад. Ӯ худро намояндаи мақомоти Бритониё вонамуд карда, воқеан як диктатураро барқарор кард ва фурӯши нӯшокиҳои спиртиро низ манъ кард. Дар соли 1838 фиреб ошкор шуд ва Ҳилл аз ҷазира ронда шуд ва Ҷон Ҳанн Ноббс раҳбари нави он шуд.
Дар соли 1838 ҷазира расман мустамликаи Британия эълон карда шуд. Он идоракунии демократиро тавассути интихобот ба магистрат ҷорӣ кард. Ҳама мардон ва заноне, ки ба синни 18 расида, дар ҷазира таваллуд шудаанд ва ё ҳадди аққал 5 сол дар ин ҷазира зиндагӣ кардаанд, метавонанд овоз диҳанд. Ҳамин тариқ, Питкэрн аввалин қаламраве дар Империяи Британия ва дар ҷаҳон гардид, ки ҳуқуқи овоздиҳии занонро ҷорӣ кард.
Дар соли 1856 тамоми аҳолии ҷазира бо масоҳати 4,6 км², ки то он вакт аз сабаби зиёд будани таваллуд, ки шумораи 194 нафарро ташкил медод, аз сераҳолишӣ азоб мекашид, ба ҷазираи беодам Норфолк кӯчид, вале пас аз чанд вақт қисме аз сокинон баргаштанд. Ҳоло дар Норфолк (тақрибан 800 нафар) нисбат ба Питкэрн насли зиёди маллоҳони «Баунтӣ» зиндагӣ мекунанд.
Аз соли 1870 ин ҷазираро 37 сол Ҷеймс Маккой, ки дар Питкэрн таваллуд шудааст, вале дар Англия каме зиндагӣ кардааст, ҳукмронӣ мекард. Вай 22 маротиба пай дар пай аз нав интихоб шуд.
Соли 1886 миссионери адвентист Ҷон Тау ба ҷазира омад ва дар соли 1890 тамоми аҳолии Питкэрн аз англиканизм ба адвентизм табдил ёфт.
Соли 1904 дар ҷазира андозбандӣ ҷорӣ карда шуд. Бо кушода шудани канали Панама дар соли 1914, киштиҳо мунтазам ба ҷазира ташриф меоранд, зеро Питкэрн худро дар масири мустақим аз канал ба Зеландияи Нав пайдо кард.
Аҳолӣ
вироиш
Дар ҷазира асосан метисҳои англису полинезӣ, авлоди шӯришиён аз киштии «Баунтӣ» зиндагӣ мекунанд. Ба ҳадди ниҳоии таърихӣ (233 нафар) соли 1937 расида, баъд аз он тадриҷан коҳиш ёфта, дар даҳсолаҳои охир ҳудуди 50 нафарро ташкил дод. Сабаби асосии коҳиши аҳолӣ пас аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ муҳоҷирати ҷавонон, асосан ба Зеландияи Нав дар ҷустуҷӯи дурнамои беҳтари зиндагӣ буд. Мушкили муҳим пиршавии аҳолӣ аст ва ҳукумати Питкэрн барои ҷолибтар кардани ҷазира барои муҳоҷирон чораҳо меандешад[3].
Тибқи барӯйхатгирии моҳи декабри соли 2017, шумораи аҳолӣ 49 нафар сокинони маҳаллӣ ва 5 нафар меҳмон буд[4]. Дар моҳи марти соли 2018 дар ҷазира тақрибан 55 нафар, аз ҷумла сокинони маҳаллӣ ва кӯдакони то 13-сола, коргарони қарордодии меҳмонон ва оилаҳои онҳо, ба истиснои сокинони муваққатии маҳаллӣ ва кӯдакони аз 13-сола боло дар ҷазира зиндагӣ мекарданд.
Маълумоти таърихии аҳолӣ тибқи Маркази тадқиқоти Ҷазираҳои Питкэрн[5] ва дигар сарчашмаҳо:
| Сол | Аҳолӣ | Сол | Аҳолӣ | Сол | Аҳолӣ | Сол | Аҳолӣ | Сол | Аҳолӣ | Сол | Аҳолӣ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1790 | 0—27 | 1875 | 85 | 1901 | 126 | 1959 | 143 | 1991 | 66 | 2003 | 59 |
| 1800 | 34 | 1878 | 90 | 1905 | 169 | 1961 | 126 | 1992 | 54 | 2006 | 65 |
| 1808 | 35 | 1879 | 90 | 1906 | 104 | 1966 | 96 | 1993 | 57 | 2007 | 64 |
| 1825 | 66 | 1884 | 105 | 1907 | 160 | 1976 | 74 | 1994 | 54 | 2008 | 66 |
| 1831 | 0—70 | 1888 | 112 | 1908 | 150 | 1979 | 61 | 1995 | 55 | 2016 | 49[6] |
| 1839 | 106 | 1889 | 127 | 1912 | 148 | 1982 | 55 | 1996 | 43 | 2017 | 49 |
| 1844 | 119 | 1893 | 136 | 1914 | 165 | 1985 | 58 | 1997 | 40 | 2021 | 47[7] |
| 1850 | 146 | 1894 | 130 | 1933 | 190 | 1986 | 68 | 1998 | 66 | ||
| 1856 | 193—0 | 1896 | 132 | 1936 | 200 | 1987 | 59 | 1999 | 46 | ||
| 1859 | 0—16 | 1897 | 142 | 1937 | 233 | 1988 | 55 | 2000 | 51 | ||
| 1864 | 16—43 | 1898 | 142 | 1943 | 163 | 1989 | 55 | 2001 | 44 | ||
| 1873 | 70 | 1900 | 136 | 1956 | 161 | 1990 | 59 | 2002 | 48 |
Забони расмӣ англисӣ аст, аммо аҳолӣ бо питкэрнӣ ҳарф мезанад, ки омехтаи тайитӣ ва англисӣ аз асри 18 аст. Забон дорои миқдори зиёди идиомаҳои маҳаллӣ мебошад, ки ин барои бегонагон умуман нофаҳмо мегардад.
Дин
вироиш
Соли 1886 миссионери адвентист Ҷон Тау ба ҷазира омад ва дар соли 1890 тамоми аҳолии Питкэрн аз англиканизм ба адвентизм табдил ёфт. Рӯзи шанбе ба рӯзи истироҳат табдил ёфт ва тамоми хукҳои ҷазира, ки аз «Баунтӣ» оварда шуда буданд, тибқи қонунҳои нави динӣ ҳайвонҳои нопок эътироф карда шуданд.
Имрӯз адвентизм ягона дин дар ҷазираи Питкэрн аст, аммо танҳо чанде аз даҳҳо питкэрниҳо мунтазам барои ибодат ба калисо мераванд.
Қувваҳои Мусаллаҳ
вироишҶазираҳои Питкэрн як қаламрави бурунмарзии бритониёст ва масъулияти ҳифзи онҳо бар дӯши Вазорати мудофиа ва Қувваҳои Мусаллаҳи Британияи Кабир аст.
Иқтисод
вироишХоки ҳосилхези ҷазираҳои Питкэрн имкон медиҳад, ки навъҳои гуногуни сабзавоту мева, аз қабили меваҳои ситрусӣ, найшакар, харбуза, банан, ямс ва лубиёгӣ парвариш карда шаванд. Сокинони ин минтақаи хурди иқтисодӣ фаъолона истифода мебаранд ва бо ҳамдигар маҳсулоти баҳрӣ, маҳсулоти дар қитъаи наздиҳавлигӣ парваришшуда ё ҳунарҳои дастиро мубодила мекунанд. Манбаи асосии даромад аз фурӯши маркаҳои коллексияи почта, асал ва маҳсулоти ҳунарии дар ҷазира истеҳсолшуда ба киштиҳои гузаранда мебошад, ки ҷараёни онҳо аз Британияи Кабир то Зеландияи Нав ба воситаи канали Панама мегузарад. Савдо бо сабаби он, ки ҷазира заминҳои ноҳамвор дорад ва бандару хатти ҳавоӣ вуҷуд надорад, аз ин рӯ ҳама тоҷирон барои расидан ба киштиҳои гузар аз қаиқҳои дароз истифода мебаранд. Баъзан, агар обу ҳаво иҷозат диҳад, сайёҳон аз киштиҳои тадқиқотӣ, ки аз ҷазираҳо мегузаранд, дидан мекунанд.
Аҳолии аз ҷиҳати иқтисодӣ фаъол 35 нафарро ташкил медиҳад (то соли 2011). Корҳои ҷамъиятӣ (асосан нигоҳдории роҳ) барои ҳамаи сокинони синнашон аз 16 то 65-сола ҳатмӣ мебошанд.
Дар ҷазира қувваи барқро истгоҳҳои барқии газӣ ва дизелӣ ҳосил мекунанд.
Асъор доллари Зеландияи Нав аст, ки ба 100 сент баробар аст. Касе нест, ки мубодилаи асъорро анҷом диҳад. Истифодаи кортҳои кредитӣ ва чекҳои сафар низ қариб ғайриимкон аст. Аз сабаби набудани тарабхонаҳо ва қаҳвахонаҳо, маслиҳатҳо дар ҳама соҳаҳо ба ихтиёри меҳмонон гузошта мешаванд - аз киро кардани киштӣ ё қаиқ то хариди таъминот.
Аз соли 1988 тангаҳои коллексиявӣ сикка карда мешаванд, ки воқеан дар муомилот истифода намешаванд.
Нақлиёт
вироишДар ҷазираи Питкэрн ягон фурудгоҳ вуҷуд надорад. Ба ҷазира тавассути қаиқ, ки аз ҷазираи Мангарева дар гурӯҳи ҷазираҳои Гамбер дар Полинезияи Фаронса шино мекунад, расидан мумкин аст. Кишти ба ҷазира наздик шуда наметавонад ва мусофирон аз он ба ҷазира бо киштиҳои дароз расонда мешаванд.
Дар худи ҷазира воситаи асосии наклиёт квадросиклҳо мебошанд.
Алоқа
вироишДар ҷазира телефони моҳвораӣ мавҷуд аст. Сокинони ҷазира аксар вақт тавассути радио муошират мекунанд. Бо ёрии радиои ҳаваскорон алоқа ва мубодилаи ахбор бо ҷаҳони берунӣ ба амал бароварда мешавад. Адамстаун дорои шабакаи бесими 128 kbps мебошад. Сокинон метавонанд радиоистгоҳҳои хориҷиро дар мавҷи кӯтоҳ гӯш кунанд. Шабакаҳои телевизионии хориҷиро бо истифода аз антеннаи моҳвораӣ тамошо кардан мумкин аст ва аксари оилаҳо плеерҳои DVD доранд.
Моҳи ноябри соли 2022 терминалҳои моҳвораии баландсуръати Starlink[8] дар маркази тиббӣ, шӯъбаи полис ва бинои маъмурият насб карда шуданд. Аз моҳи октябри соли 2023 интернет барои ҳамаи сокинони ҷазира дастрас аст.
Туризм
вироишТуризм дар зиндагии Питкэрн нақши муҳим мебозад ва 80% даромади солонаи қаламравро тавлид мекунад. Сайёҳон ҳангоми омӯхтани таърихи ҷазира бо оилаҳои маҳаллӣ вақт мегузаронанд. Баъзе оилаҳо хонаҳои инфиродӣ сохтаанд, то ба сайёҳон ба иҷора дода шаванд. Ҳар сол тақрибан даҳ киштии сайёҳӣ барои чанд соат ба ҷазира ташриф оварда, сокинони маҳаллӣ аз фурӯши тӯҳфаҳо ва мӯҳр гузоштани гузаргоҳҳои сарҳадӣ дар шиносномаҳо даромад ба даст меоранд.
Маориф
вироишТаҳсил аз синни 5 то 16-солагӣ ройгон ва ҳатмӣ аст. Кӯдакон дар мактаби Пулау дар асоси барномаи таълимии мактаби Зеландияи Нав таҳсил мекунанд. Муаллимро садри аъзам аз байни муаллимони соҳибихтисоси Зеландияи Нав таъин мекунад. Соли 2000 кӯдакони ҷазира китоби «Ҷойи дӯстдоштаи ман дар Питкэрн»-ро нашр карданд.
Эзоҳ
вироиш- ↑ Дмитрий Семакин. Сага о мятеже на «Баунти» и об острове Питкэрн(рус.)(пайванди дастнорас — таърих). pitcairn.ru (2008). 20 июни 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 4 марти 2016.
- ↑ Дмитрий Семакин. Сага о мятеже на «Баунти» и об острове Питкэрн(рус.)(пайванди дастнорас — таърих). pitcairn.ru. 20 июни 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 4 марти 2016.
- ↑ FAQ(англ.). Pitcairn Island Immigration(пайванди дастнорас — таърих). Government of the Pitcairn Islands (March 2018). 11 августи 2024 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 6 августи 2021.
- ↑ The People of Pitcairn Island(англ.). Pitcairn Island Immigration(пайванди дастнорас — таърих). Government of the Pitcairn Islands (21 August 2018). 11 августи 2024 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 20 сентябри 2020.
- ↑ Pitcairn Census(англ.)(пайванди дастнорас — таърих). Pitcairn Islands Study Center.
- ↑ Community(рус.). Pitcairn Island Immigration(пайванди дастнорас — таърих). Government of the Pitcairn Islands (2016). 11 августи 2024 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 11 августи 2021.
- ↑ Paul Adams. Covid: How the UK has been getting jabs to remote territories(англ.). BBC News(пайванди дастнорас — таърих) (29 April 2021).
- ↑ Birkett, Dea Will Elon Musk's Starlink cause a mutiny on Pitcairn?(англ.). The Spectator (6 December 2022).